 |
|
Адам туралы мәдени-антропологиялық ой
жолдар, немесе Махмұт Қашқаридың «Диуани лұғат ат-түркіндегі»:
Қураған ағаш иілмес
Қураған шыбық түйілмес – деген жолдар, немесе Әбу Насыр әл-Фарабидің мәңгілік парасат туралы ілімі, ең соңында, ұлы Абайдың
Алды үміт, арты өкініш алдамшы өмір,
Желігін жерге тықпас кісің бар ма?! – деген өлең жолдары оралады. Байқап қарасақ, Қорқыт, Баласағұн, Қашқари, әл-Фараби, Науаи, Низами, Ұлықбек, Иасауи, Абай боп жалғасып кете беретін түркі ғұламаларының бәрінің өлім мен өмір, жан мен тән туралы түсініктері бірін-бірі толықтырып, тұтас бір түркілік дүниетаным әлемін құрайды.
М. Қашқари еңбегі түркі тілдес тайпалар ішінен ғалым жинаған өткір мақал-мәтелдерге өте бай. Ежелгі түркілердің, сол сияқты қазақтардың әлеуметтік-экономикалық, мәдени, саяси қатынастары көрінетін халық даналығы жинақталған. Қоршаған орта жағдайы туралы, олардың көзқарастары логикасымен, ойлау ерекшелігімен танысуға мүмкіндік береді.
Өзінің практикалық қызметінде дүниенің мәңгілігін, материалдығын және объективтілігін дұрыс түсінуге қол жеткізеді. Әлем мәңгі жасайды, ал ондағы нақты құбылыстардың басы мен аяғы болады, олар өткінші деп санайды. Дүние ешқандай сыртқы күштерге бағынбайтын нақты шындық жиынтығы ретінде көрінеді.
«Адамдар мәңгілікке туылмаған,
Күн, жұлдыз аспанда ол суылмаған».
Адам өмірін мазасыз, үнемі өзгеретін процесс ретінде қарайтын халық шығармашылығы дүниедегі барлық құбылыстар мен заттарға осы пікір, осындай көзқарасты қолданады: «Әрбір дамудың құлдырауы, әр қуаныштың артында қайғысы болады, тәтті мен ащы ауысадың, «…Аспан үнемі қозғалыста болады, …Түнді күн ауыстырады».
Адамның рухани дамуы туралы, оның этикалық құндылықтары жайлы қазақ ойшылдарының еңбектерінде көрініс тапқан. Отандық ғалымдардың да адам туралы ғылыми пікірлері ерекше. Мысалы белгілі философ
А.Х. Қасымжанов: «Кеңістікте адам дүниеге келгеннен бастап, белгілі бір өмірілік болмысын қалыптастырып, нақты бір мінез-құлық стереотиптерін меңгеріп, қоршаған ортаға, дүниеге деген дүниетанымын, көзқарасын орнықтырады», – деген ой түйеді.
Танымал философ, профессор Б.Ғ. Нұржановтың көшпенді адам туралы: “көшпенді үшін ең жоғарғы құндылық қозғалыс, белгілі бір территорияда мәңгілік шектеліп қалмау. Демек, қозғалатын, өзгеретін, ағыста болатындардың барлығы көшпенді үшін құнды болып табылады. Ал, қозғалмайтын, отырықшылыққа бейімділер құндылығы, екінші орында қалып қояды. Тоқтау, тұрақтану, отырықшы болу – қозғалысқа, өзгеріске деген бейімділікті, қабілеттілікті, тұтастай алғанда ең жоғарғы құндылықты жоғалту”, – деген пікірі орынды.
Әйгілі қазақтанушы, профессор Ж.Ж. Молдабеков: «Қазақ халқы ежелден әділеттілікті, сыпайылықты, шындықты, жарқын жүзділікті, өз тілегін іште ұстау, өсек-аяңнан бойын аулақ ұстау секілді құндылықтарды адами құндылықтар деп қастерлеген», – деген ой айтады. Жалпы, Қазақ философиясы мен мәдениетінде адам туралы ой қозғалғанда, ең алдымен оның рухани құндылықтарына көңіл бөлінген.
Мәдени антропологиялық ой дәстүріндегі адам мәселесіне қатысты философиялық һәм мәдени антропологиялық пайымдауларға тоқталу маңызды мәселе.
| |  скачать работу |
Адам туралы мәдени-антропологиялық ой |
|
|
|
Погода в Алматы |
на 10 дней |
другой город |
|
