Ақиқаттан адасудың азабы
ұрт болса, шыбын жаны туралы жантәсілімде ғана ойлайтын өз жұрты шығар.
Жәдігөй жердің жымысқылығына жарамсыздығынан ба екен?!
Аңқаулық ақылсыздықтан емес, өзіне де, өзгеге де адалдықтан ғой. Адалдықтан жапа шегуден арылмаған жалғыз ел болса, ол да қынадай қырылып жатқан сол сорлы ел шығар. Ақ көңілі айықпас дерт екенін түсінбей кетіп барады. Сол дерт көшеде көк арба болып қыдырып, өлігін ойнап-күліп теріп жүр.
Көк арба толса – төгеді, толмаса – төбесінен төнеді”.
Ақиқат қой бұл да. Қазақ қай қоғамға бейімделіп, қай заманның төріне шығып еді?! Оны өзіне бейімдегісі келген қоғам да болған жоқ, икемделмеуін тілеп, өзекке тебумен келді. Көңілі даладай дархан жұрт, сірә аңғарды ма екен соны, күреп алып, қасықтап берсе, қоғадай жапырылып, құшақ жайды емес пе. Арамға да, арсызға да адалдығымен жақпақшы болды. Адалдығы ақылынан да, амалынан да жаңылдырды. Қитұрқы замандар құйрығын ұстатпайтын қулығымен құрықтап-ақ баққан. Көшедегі мүрдесін көк арба болып теріп алғанын да міндетсінген.
Әсіре адалдық пен ақ көңіл қазіргі заманда да қапы қалдырмасын деңіз. Үшінші мыңжылдықтың қулығы ішке жағатын майдай жылп-жылп етеді.
Қазақ тарихынан теріп алатын ой аз емес. Қазақ қайғысынан шертер сыр да көп. Қазақ бақытсыздығын тарихтың тепкісін мол көрген Африка континентімен салыстыра алар едің. Осы құрлықтың қазіргі қаламгері Андре Бринк: “Оңтүстік Африканың өмірі — қорқынышты оқиғаларға құрылған роман. Менің отаным – қайғыдан рекорд жасаған ел” — дейді. Төл жұртыңның ақтабан-шұбырындыларына қарап отырып, ондай рекорд қазақ жұртына таңсық емес дегің келеді.
Ашығын айтайық, мына жаңғырған дәуірде сана да, ерік-жігер де өткен қоғамдардың шырмауықтай шырмап алған, тәуелділікке телмірткен рухани тұтқындауынан азат болғысы келеді. Ғасырлар бойғы азап — мехнаттар мен жүректі сыздатқан ыза кектен де арылғысы келеді. Арылып тұрып ұлттық құдіретті рухпен дәуірлік сілкініс жасағысы келеді. Романда осы арман-құлшыныс өзін бәрінен жұрдай еткен үш жауын Бетпақдалаға айдап әкеліп, еркіне қоя берген Смайылдың азаматтық ерлігі арқылы сәтті берілген.
“- Бітті! – деді – Бітті осымен! Бетпақта сағым жалдатқан, сабырын сұйылтқан сапар мен үшін сарқылды. Сендер үшін қашан сарқыларын, сұрай алсаңдар, Бетпақтан сұраңдар!
Сумаң-сумаң сусыған тұз тозаңды қағына кеткен құйын құтыртты, бозала боран бозара қалған даланың қиянына бошалады.
— Мен сендерден енді азатпын! Сендер менен азат бола алсаңдар!
Жалпақ сорда боз борандатқан аптап даусын айдалаға ала қашты.
— Бола алсаңдар..... бола алсаңдар!
Құйыннан соң құйын ойнады, тұз татыған дала тұз жалап сарнады.
Ұйқы-тұйқы үшеуді ұйлықтыра таялды.
— Азат бола алсаңдар!”
Иә, қазақ мехнатынан қиянатшыл дүние азат бола алса, Алаш елінің ұлттық санасы мен рухы қияметқайымнан азат болуға талпынып жатыр. Сол талпынысқа дем беретін қазақ тарихының философиясы керек, өткен замандарда неге ұтылғаныңды айғайлап айтып беретін философия.
“Тамұқтан келген адам” романы осы қажеттікті сезінуден туған, кешегінің өзегінен ой сауған дүние, алыс-жақын тарихтың көркемдік философиясы, әдеби-эстетикалық жаңа ізденіс. Шығарманың өнбойында әлдебір құдіретті үн: “Халқыңды азат еткің келсе, рухын азат ет!” — деп жар салып тұрғандай.
Ұлтының жүрегіне үңіліп, рухын аршып алғысы келген жазушыны осы сәтті талпынысымен, биік марапатқа толық лайықты туындысымен құттықтай аламыз. Шығарма қазақ әдебиетінің әркім айтып жүргеніндей тоқырау үстінде емес, заманалық талаптарға төтеп беруге ұмтылыс үстінде екенін көрсетеді.
| |  скачать работу |
Ақиқаттан адасудың азабы | 
