Бағалы қағаздар нарығының даму болашағы мен дамыту жолдары

Бірақ табысты отандық компаниялардың акциясын Қазақстан азаматтарына сатып алып дивидендтке қол жеткізуіне құқықтық негіз болмауда. Керісінше, осындай табысты компаниялардың акциясын (мы. Казақмыс) Лондон қор биржасында батыс елдердің инвесторлары сатып алуда. Сондықтан көпшілік отандық инвесторлардың қор нарығы, бағалы қағаздар туралы сауатын ашатын үкімет тұрғысынан білімін жетілдіру бағдарламасын тарату қажет.

Сөйтіп нарық жағдайларының шапшаң өзгерістерге ұшырауын ескере отырып, оның құқықтық негіздерін тез арада одын әрі жетілдіру қажет. Себебі кейбір заңнамалық актілерде көптеген шектеу нормаларының болуы қор нарығын жандандыруға мүмкіндік туғызбауда. Бұл біріншіден. Екіншіден, мемлекеттік емес бағалы қағаздар бойынша табысты есептеу мен оны төлеу тәртібі заң жүзінде анықтауды талап етеді.

Қазақстандағы қор нарығының қазіргі даму кезеңінде Қазақстандағы акциялар нарығын белсенділігін арттыру ісінде мемлекеттік органдардың келесі әрекеттерін атап өту қажет. Мысалы, Ұлттық Банкі мемлекеттік қызметкерлер акциясының жалпы санынан 2/3 бақылаудағы пакетті сақтау арқылы жеке ұлттық компаниялардың қор нарығына мемлекеттік акция пакеттерін қайта жаңғырту бойынша үкіметке ұсыныс енгізді.

Ұлттық Банкі үкіметке 30% дейін дауыс беруші ұлттық компаниялардың акцияларын шығару мүмкіншілігін қарастыруды «банктер еркін қаражаттарының және зейнетақы активтерін салуға мүмкіндігі бар болатын» ұсынғандығы туралы Ұлттық Банкінің төрағасы  Григорий Марченко 2007 жылдың 27 қарашасында Астанадағы кезекті жиналысында атап айтты. Оның айтуы бойынша, зейнетақы жинақ қорлары акцияларға және қазақстандық кәсіпорындарының корпоративті облигацияларына 100 млн АҚШ долларын салуға мүмкіндігі бар. Ұлттық Банкінің төрағасы, егер барлық эмиссияларды есептесе, елдің қор нарығының теорилық капиталға айналуы 4 млрд АҚШ долларынан асатынын ерекше атап өтті.

Одан басқа, Ұлттық Банкінің төрағасы Қазақстанның банк жүйесінің ары қарай капиталға айналуының қажеттілігі 2007 жылдың екінші жартысында акция нарығына күрделі банктерді алып келеді деп санады. Алғашында дамымаған акция  нарығына банктер келді, содан кейін  — корпоративті эмитенттер келді. 2007 жылдың екінші жарытсынан бастап, осы нарыққа бірталай банктер шықты және 2008 жылы оған копроративті эмитенттер шықты.

Несиелі базаның жедел өсуі, акционерлер ортасының кеңейуіне банктерді бөгеттейді. Депозиттерді және синдицирленген қарыздарды недәуір көбірек тартса, соншалық капиталдың өсуіне сұраныстар тез пайда болады. Қазақстандық банктерге капиталдың қажеттілігі артса, қазіргі акционерлер арасында өздерінің жаңа эмиссияларын орнату қиындай түседі.

Бұл әрекеттердің барлығы, берілген үрдіс 2008 жылдың екінші жартысында акция нарығының әлемдік дағдарысына қарамастан маңызды жандандыруына алып келді — өйткені, жеткілікті капитал бойынша сұранысты ешкім төмендетпейді. 1996-1997жж реттеуші органдардың әрекеті, реттеуші органдар корпоративті облигациялар нарығынан бұрын дамытуға ниеттенген акция нарығын дамыту бойынша революциялық әрекеті болды. Ол кезде политикалық жағдайларға байланысты бұл әрекет оңды болған жоқ.

Қазіргі кезде, мемлекеттік құнды қағаздар нарығы құрылып, ал 600 млн АҚШ доллар көлеміндегі корпоративті акциялары нарығы ресейлік сапасына жол бермейді және жеткілікті тұрақты дамып отырған кезде, акция нарығының жандануына уақыт келді.

Акция нарығына, 5 млрд доллардан асып кеткен активтер және 1,1 млрд доллардан аса жиналған зейнетақы қорларының өсуі банктердің еркін қаражатының жедел өсуі қосымша күш береді. Қазіргі таңда, зейнетақы қорының 61 пайыз активтері мемлекеттік құнды қағаздарына салынған (екі жыл бұрын мемлекеттік құнды қағаздар үлесі зейнетақы қор активтерінде 90 пайызды құрған).

Өткізілген талдау, күрделі корпоративті одан кейін ұсақталған және жеке англосаксондық үлгілердің орнына күрделі корпоративті жекеменшіктік басым болып келетін қазақстандағы жекеменшік көтерме құрылымын құру бойынша үрдіс таза қазақстандық құбылыс болып саналмайтынын көрсетеді. Берілген үрдіс көпшілік елдерге тән, көбінесе ауыспалы немесе экономикасы даму барынсдағы елдерге тән.

Біз қаласақ та, қаламасақ та қарыздық міндеттемелер Қазақстандағы бизнес қорының негізі болып келді. Бұның барлығы осы уақытқа дейін саясат үкіметтерінің дамыған және өтімді акция нарығының жоғары келетін америкалық моделенінің дамуына бағытталған қор нарығын қайт қарастыруды талап етеді.

Акция нарығының қазіргі жағдайын әділ бағаласақ, Қазақстан Республикасындағы акция нарығы толығымен тек 2014 жылы құрылытанын болжауға болады.

ҚОРЫТЫНДЫ

Жүргізілген зерттеулер келесі негізгі қорытындылар мен ұсыныстарды жaсауға мүмкіндік береді:

1. Қазіргі уақытта бағалы қағаздар нарығының түсініктерін нақтылау қажеттілігі туды. Оларға себеп ретінде мемлекеттің даму қарқынын анықтауда, қаржылық стратегия мен тактиканы белгілеуде бірқатар көрсеткіштердің даму серпініне тәуелділігін қарастыру болып табылады. Осы көрсеткіштердің бірі – бағалы қағаздар нарығы болып табылады. Сондай-ақ, республикамыздың бағалы қағаздар нарығы мәнінің ғылым бекіткен жіктелімге сай еместігін көрсетеді.

2. Бағалы қағаздар нарығын талдау нәтижесінде келесідей қорытындыға келеміз. Қор нарығының құралдарының ішінен акциялар шығарылымы жоғары. Бірақ, акциялардың айналысы төмен. Екінші орында облигация шығарылымын жатқызамыз, бірақ эмитенттері ретінде негізінен екінші деңгейлі банктер болып табылады. Үшінші орында – пайлар. Акция мен облигациға қарағанда тәуекелділігі төмен болса да, оларға деген сұраныс төмен.

3. Республикада бірқатар кәсіби қызмет түрлері қабылданған. Әйтсе де, кәсіби қатысушылар саны жағынан талдау жүргізу нәтижесінде, кейбір қатысушылар санының даму серпіні байқалмайды. Бұл осы кәсіби қызмет түріне деген қызығушылықтың және олардың қызметіне деген сұраныстың төмен болуы деп анықтаймыз.

4. ҚР-да бағалы қағаздар нарығын мемлекеттік реттеуді негізінен 4 кезеңге жіктейміз. Бұл жіктеу бағалы қағаздар нарығында мемлекеттік реттеуді жүргізетін және қадағалайтын органдарға байланысты. Бағалы қағаздар нарығында мемлекеттік реттеуді жүргізу кезінде келесідей қағидаларға сүйенуін ұсынамыз.

- заңнаманы шығару мен оған толықтыру жүргізу кезінде құқықтық негіздің басыңқы дәрежесіне сүйенуі;

- заңнаманы шығару мен оған толықтыру жүргізу кезінде құқықтық негіздің бір-біріне үйлестіруі және бірігей бағыттарды ұстануы;

- бағалы қағаздар нарығындағы стратегия мен тактиканы анықтау кезінде нақты қажеттіліктерді және мүмкіндіктерді  ескеруі;

- бағалы қағаздар нарығының қатысушылар тізімін бекітуде, тек техникалық талаптарды ғана емес, сондай-ақ тиімділік факторын ескеруі.

5. Эмитенттер бағалы қағаздарды шығару кезінде белгілі бір артықшылықтардың және кемшіліктердің болуын қарастырады. Алайда, келтірілген талдау нәтижесінде эмитенттердің бәсеңділігін көреміз. Осыған байланысты эмитенттерді ынталандыру факторларын анықтауға қажеттілігі бар. Оларға: рейтингтік шығындарды азайту, листингтік шығындарды азайту және өзара міндетті қатысушылар байланысының шығындарын қысқарту.

6. Эмитенттер немесе инвесторлардың міндетті өзара байланысы бар қатысушылар санының көп болуы, осы негізгі қатысушылардың бағалы қағаздарды шығару немесе сатып алу ынтасын түсіреді. Осы орайда, бағалы қағаздар ұстаушылар тізімін жүргізу бойынша ұйыммен міндетті шартқа отырудан бас тартуды ұсынамыз. Бағалы қағаздар нарығының листингтік компаниялар ұйымдастырылған нарықта төмен белсенділігінің негізгі факторы ретінде – біз, қатысушылар санына байланысты қаржылық ресурстардың қымбаттығы, яғни бағалы қағаздар бойынша шығындардың жоғарлығын тұжырымдаймыз. Осыған сәйкес, бағалы қағаздар эмитенттері, әсіресе листингтік компаниялардың өз бағалы қағаздарын ұйымдастырылған нарыққа айналысқа енгізу мәселесі бойынша  ұсыныс қарастырамыз.

Осы бағытты жүзеге асыру мақсатында, листингтік компания үшін жеңілдік ретінде – бағалы қағаздар ұстау тізімін жүргізуді өздеріне беру құқығын анықтаймыз. Сонымен қатар, инвесторлардың қызығушылықтарын қорғау мақсатында бағалы қағаз ұстау тізімін Орталық депозитариймен бірге жүргізуін қарастырамыз. Бұл фактор бағалы қағаздары ұйымдасқан нарықта айналысы жоқ эмитенттерге қарағанда бәсекелестік  артықшылық береді.

Осы, қадамдарды жүзеге асыруда листингтік компаниялардың биржада немесе басқа сауда алаңдарында белсенділік танытады деп болжаймыз.

7. АҚ «Астана-Финанс» және  АҚ «NOMAD» акциялары бойынша әр түрлі деңгейдегі табыстылықты алу үшін ықтималдылықты бөлу нәтижесі келесідей қорытынды береді. Барлық деңгейдегі табыстылық ықтималдылығы нөлден (яғни осы деңгейге жету ықтималдылығы толығымен жоқ) бірлікке (табыстылық алуы) дейін сәйкес келеді. Талдау өзгерістіліктің акция табыстылығының мүмкін болатын мөлшерлеме диапазонымен және табыстылықтың алу ықтималдылығымен  байланыстылығын көрсетеді. Табыстылықтың мүмкін болатын көрсеткіштерінің арасындағы диапазон жоғары болған сайын, соғұрлым акция өзгерістілік көрсеткіші жоғары болады.

1 2

скачать работу

Отправка СМС бесплатно