БҰЙРЫҚТЫ СӨЙЛЕМДЕР
көрінісін алушы болмайсың тәрізді баяндауыш-
тардың бұйрық мағынаға түгел бейімделуінен бай-
қаймыз.
13. Іске қосу қызметінде ерекше жұмсалатын тағы
бір баяндауыштар бар. Бұл баяндауыштың бір түрі «ке-
лер шақ етістік — сұраулық шылау ба (бе)» болып құ-
ралады: келесің бе, (осыны) айтып барасың ба т. б. Осы
құрамдағы баяндауыштардың бұйрық мағынаға жуық
келу мүмкіншілігін мына мысалдардан байқауға бо-
лады.
Сен Төремді шақыртасың ба, жаздыратын қағаздарым бар еді (Б. М.).
Бұл сөйлемдегі шақыртасың ба дегенде сұраулық мағына жоқ, олар тыңдаушыны іске қосу қызметінде жұмсалып тұр. Бірақ бұйрық мағынасының бұл формадағы баяндауыш арқылы білдірілуінің ерекше стильдік мәні бар. Бұл ерекшелік іске қосуды өтініш, тілек ретінде білдіруде ғана емес. «Келер шақ етістік — ба» болып құралған баяндауыш — ауызекі сөйлесу үстінде ерекше мәнерлік тудыратын тұлға. Аталған мағыналы баяндауыш жасауға келер шақ етістік тек екінші жақ тұлғада қатысады. Осыньщ өзінде форманың сұраулық мағынадан ажырап, бұйрық мағына алуы көптен-көп контекске сүйенеді.
Ауызекі сейлеу тілінде құрамы, кызметі жағынан осы реттес тағы бір баяңдауыш бар. Ол баяндауыш «бо-лымсыз келер шақ етістік — ба» болып кұралады: бармайсың ба, айтпайсың ба. Бұл баяндауыш та бұйрық мағынаны контекске сүйеніп білдіреді.[67-72-б]
| |  скачать работу |
БҰЙРЫҚТЫ СӨЙЛЕМДЕР | 
