Екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі Шығыс Еуропа мемлекеттері

Екінші дүниежүзілік соғыс Шығыс Еуропа мемлекеттеріне алып экономикалық және демографиялық шығын алып келді. Өндірістік және көлік инфрақұрылымының бүлінуі,инфляцияның өсуі,дәстүрлі сауда байланыстарының бұзылуы және тұтынушылық тауардың жетіспеушілігі аймақ мемлекеттерінің басты мәселесі болды. Соғыстан кейін көптеген шығындарға тап болған елдерге тән соғыс алдында бұл елдер әлеуметтік-экономикалық даму жағынан биік сатыда болған-Польша, нацистік оккупация жылдарында толық күйзеліске ұшырады, Венгрия Германия одақтастары арасындағы соғыстың аяқталу қарсаңында және кеңес оккупациясының алғашқы жылдарында ең көп зардап шекті, Чехословакия бірнеше территориялық бөліністі басынан кешірді. Шығыс Еуропаның әлемдік өнеркәсіп пен өндірістегі үлесі екі есе төмендеді. Сонымен соғыс Шығыс Еуропа елдерінің тек қана экономикалық жетілдіру жағынан артта қалдырған жоқ сонымен қатар оның даму сатысы да артта қалды.

Екінші дүниежүзілік соғыстың нәтижесінде Шығыс Еуропада болған территориялық бөліністер 1918-1920ж.ж. сияқты ірі масштабты болған жоқ, бірақ аймақтың саяси картасы өзгерді. Оларға құқықтық негізді бірнеше келісімдер құраған еді. Олар Потсдам және Крым(Ялта) конференцияларындағы келісімдер, герман блогына қатысқан мемлекеттермен бейбітшілік келісімдері, сонымен қатар КСРО мен Шығыс Еуропа мемлекеттері арасындағы 1944-1946ж.ж. шарт жасасқан бірнеше екі жақты келісімдер. Венгрия,Румыния және Болгариямен бейбітшілік келісімдерді сыртқы істер кеңесінің министлері (Совет Министров Иностранных дел СМИД) әзірледі. Ол 1945ж. Соғыстан кейінгі мәселелерді    реттеу үшін құрылды. Бұл шаралар 1946ж. желтоқсанында аяқталды, ал шешуші әрі нақты бейбітшілік келісімдердің мәтініне 1947ж.10 ақпанында Парижде қол қойылды. Болгария территориясы 1941ж. 1 қаңтарындағы шекарасымен қалды.Венгрия шекарасы 1938ж. 1 қаңтары кезіндегі территория қалпына оралды. 1938 және 1940ж.ж. Вена төрелік сот шеңберінде алынған территориялардан Венгрия айрылды (Словакияның оңтүстік аймақтары Чехословак мемлекетінің құрамына қайтарылды, Закарпаттық Украина КСРО құрамына өтті, солтүстік-батыс Трансильвания Румыния құрамына қайтарылды). Румыния территориясы 1941ж.1 қаңтар жағдайында қайта құрылды, яғни Бесарабия және солтүстік Буковина  КСРО пайдасына төлемнің мөлшері мен ретін орнатты.

Шыңыс Еуропа мемлекеттері гитлерлік блокқа қарсы күреске қатысушылар-Польша, Чехословакия, Югославия ұтымды жағдайда болды.Польшаның жаңа шекарасы Қырым конференциясы және совет-польша арасындағы 1945ж. келісіммен орнатылған. Польша Одер және Батыс Нейсенің шығысындағы немістің бұрынғы территорияларын иеленді, сонымен қатар «Данцинг коридорын» қайтарып алды. Батыс Украина және Батыс Белорусия КСРО құрамында қалды. Өз кезегінде кеңес өкіметі Польша пайдасына Польша территориясында орналасқан барлық германия иеліктерінен және герман төлемінен бас тартты. 1945ж. Кеңес-Чехословак маңызды келісімі Чехословакияның Закарпаттық Украинадан бас тартқанын нақтылады. Чехословакияның қалған территориясы 1938ж. басындағы шекарасы жағдайында қайта құрылды. Кеңес және Югославия дипломаттарының Истрия жарты аралындағы даулы территорияға Югославия құқығын орнату әрекеті сәтсіз аяқталды.1947ж. Париж конференциясының келісімі бойынша бұл жерде «Триест еркін территориясы» құрылды, 1954ж.бұл территорияны Италия мен Югославия бөліп алады.

Қысқа мерзім ішінде соғыстан кейінгі ауыр мәселелердің бірі-халық қозғалысы шешілді. Потсдам конференциясының шешімімен Чехословакияның Судет облысы территориясынан, Польшаның жаңа жерлерінен, сонымен қатар Венгриядан және де КСРО құрамына кірген бұрынғы Шығыс Пруссиядан Германияға неміс халқын депортациялады. Екі мемлекет арасындағы «халықтың айырбасын» реттеген 1945ж. кеңес-польша келісімі болатын. Нацизмге қарсы күреске қатысушылардың отбасылары және де мүшелері КСРО территориясында тұрып жатқан поляк және еврей ұлт өкілдері оптацияға құқық алды, яғни олар кеңес немесе польша азаматтығын таңдау құқығына ие болды. Оптация тәртібінде КСРО мен Чехословакияның шекаралық аймағынан халықтың айырбасы жүзеге асырылды.

Екінші дүниежүзілік соғыстың аяғына қарай Шығыс Еуропа мемлекеттеріндегі қалыптасқан ішкі саяси жағдай күрделі еді. Авторитарлық фашистік режимдердің күйреуі, халықтың кең түрде қарсыласу қозғалысына қатысуы, мемлекеттік саяси жүйенің терең өзгеруінің салдарын тудырып жатты. Бірақ та шын мәнінде демократиялық қайта құруларға дайындық үстіртін сипатта болды. Авторитарлық саяси психология соғыс жылдарында сақталып қана қоймай сонымен қатар нығайып та үлгерген. Көпшіліктің сана сезімінде бұрынғыдай мемлекеттен әлеуметтік тұрақтылықты және өсуді көру тән еді.

Шығыс Еуропа мемлекеттерінде билік басына келген жаңа мемлекеттік элитаның басым бөлігі авторитарлық саяси мәдениетінде қалыптасқан болатын. Көптеген осы адамдар өз өмірін бұрынғы режимдермен күресуге арнады. Бастарынан түрмені, каторганы,эмиграцияны кешірді. Соғыстан кейін Шығыс Еуропаның саяси өмірінде күрес рухы заңы орнады. Бұған ықпал еткен қоғамдық үлгілердің идеологиялық жүйенің қарама қайшылығына толы соғыс мұрасы, национал-социализмнің жеңілісі басқа қарсыластарды коммунизм мен либералды демократияны бетпе-бет қалдырды. Соғыста жеңіп шыққан осы идеялардың жақтастары Шығыс Еуропа мемлекеттерінің саяси элитасында кең қолданды. Бірақ бұл болашақта идеологиялық қарама-қайшылықтың жаңа орамын уәде етті. Ұлттық идеяның ықпалының өсуімен де жағдай қиындатылып отырды.

скачать работу

Отправка СМС бесплатно