Француз материалистері мен ағартушыларының педагогикалық көзқарастары

1. Ескі тәрбие жүйесін сынау.
Тұтас алғанда феодалдық қоғамды және оның тәрбие жүйесін Руссо тәрбиеленушілерді дұрыс дамытуға кедергі келтіретін, зиян екендігін атап өтті. Ол бұл жүйе шәкірттерді пайдалы білімдермен және ептіліктермен қаруландыра алмайды, олардың ақыл-ой күштері мен қабілеттіктерінің дамуына көмектесе алмайды, керісінше, балалардың жеке басын басып-жаншудың құрғақ жаттау мен басқа да тәсілдері арқылы олардың дамуын тежеп отырады деп тұжырымдады. Бұл жүйе баланы тәрбиелейді, цирктегі аттар сияқты үйретеді деп қатты сынға алды.
Руссо бұл жүйені сынай отырып, феодалдық тәрбие жүйесіне қатты соққы берді. Жаңа қалыптасып келе жатқан буржуазия табын жаңа адамды тәрбиелеу туралы феодалдық қоғамға қарсы күресінде ерекше роль атқарды.
Руссо әрбір балада табиғатынан жағымды нышандар берілетіндігін атап көрсетті. “Табиғи тәрбие” Руссоның теориясы бойынша, тәрбиеші баланың жеке басын терең құрметтеудің және табиғи жас ерекшеліктерін ескеру негізінде өзінің негізгі міндеті балада нышандары мен қабілеттіктерінің дұрыс дамуы үшін жағдай жасау және оны бұзылған ортаның ықпалынан сақтау болып табылады.
Руссо тәрбиені психологиялық негіздеуге ерекше мән берді. Ол баланың жас кезең ерекшеліктерін терең түсінді.
“Табиғи тәрбие” беру теориясы бойынша, баланы ерікті іс-әрекетте, еңбекте, жеке тәжірибенің негізінде, табиғатты және қоршаған өмірді тану жолымен, жаттығулар мен барлық сезім органдарының үрдісінде тәрбиелеу қажет. Осыдан келіп, мынадай талаптар қойылды: тәрбие үрдісінде неғұрлым аз сөйлеу мен аз моральдық үгіттеу және солғұрлым көп бақылау, жаттығу және тәжірибе.
Тәрбиенің нәтижелілігін қамтамасыз ететін негізгі шарттарға Руссо төмендегілерді жатқызды:
1) тәрбиенің тәрбиеленушіге сүйіспеншілігі, оның шығармашылық белсенділігін және еркіндікке және өз бетімен әрекетке ұмтылуды мадақтау;
2) тәрбиенің педагогикалық шеберлігінің жоғары деңгейде болу мүмкіндігі.
Руссо “табиғи және еркін тәрбиеге” ерекше мән берді. Руссоның айтуы бойынша, балалар табиғи, табиғатқа сәйкес тәрбиеленуі тиіс. Оның себебі тәрбие жұмысында баланың табиғатына сәйкес оның жас ерекшелігін ескеру. Оның түсіндіруінше тәрбие үш түрлі қайнар көзден нәр алады дейді: табиғаттан, қоршаған адамдардан және қоршаған заттардан.
Руссо табиғи тәрбиелік тікелей байланысты еркін тәрбиені қатар қойды. Адамның табиғи құқының біріншісі - еркіндік, сондықтан да ол еркін тәрбиеге ерекше мән берді.

3. Жас кезеңдері туралы.
Тәрбиеленушінің жас ерекшеліктерін ескере отырып, Жан-Жак Руссо балалардың жас ерекшеліктерін төмендегідей кезеңдерге бөлді:
Бірінші кезең – туғаннан бастап, екі жасқа дейінгі кезең; екінші кезең – екі жастан он екі жасқа дейін; үшінші кезең – он екі жастан он бес жасқа дейін; төртінші кезең – он бес жастан ересектік жасқа дейін.
Бірінші кезеңде, Руссо баланың дене тәрбиесіне ерекше мән берді. Бұл кезеңде, оның пікірі бойынша, баланы қоршаған заттармен таныстыру қажеттігіне тоқталды. Мейлі бала заттарды ұстап қарасын, ойыншықтарды мейлі қаратсын, сындырсын деген болатын-ды Руссо. Осылай ол көруді, сипай сезумен байланыстырудың алғашқы дағдыларын меңгереді және кеңістікті елестете алады.
Екінші кезеңде, Руссоның айтуынша, бала әлі де ойлауға және дерексіз ұғымдарды меңгеруге қабілетсіз, сондықтан да балаларға әртүрлі үгіт насихат айту және мәтіндерді жаттауға зорлаудың қажеттілігі жоқ. Ол балаларға кітап беруді ұсынбайды, оның түсіндіруінше, олар үшін ең жақсы кітап қоршаған табиғат болып табылады. Бұл кезеңде дене тәрбиесін жалғастыру, денсаулығын нығайту, әсіресе баланың сыртқы сезімдерін дамыту қажет. Әсіресе, көру, сипай сезу органдарын дамыту, демек балаға қоршаған ортадағы заттар мен құбылыстарды бақылауға, өлшеуге, салыстыруға, санауға жан-жақты мүмкіншіліктер беру. Сезім органдарын дамыту ақыл-ой дамуының негізгі алғышарттары. Сондықтан да балаға еркіндік беру керек.
Руссо былай деп жазды: “Мейлі ол жүгірсін, секірсін, мейлі ол ойнасын, әрекет етсін, әруақытта да үздіксіз қозғалыста болады”.
Үшінші кезең, Руссоның сипаттауынша, ақыл-ой және еңбек тәрбиесінің кезеңі болып табылады. 12 жасқа келгенде бала дене жағынан жеткілікті жетілген және еңбекке қабілетті, өзінің сыртқы сезім органдарының көмегімен қоршаған дүниедегі негізгі заттар мен құбылыстарды тез бағдарлай және қабылдай алады. Ал жағырафиядан, астрономиядан және табиғаттанудан білімдерді түсіну және меңгеру қабілеттілігін толық іске асырады. Руссоның айтуынша, бала дамуының бұл кезеңінде ақыл-ой тәрбиесі осы үш пән бойынша білімдерді меңгерумен шектелуі тиіс.
Үшінші кезеңді Руссо еңбек тәрбиесіне ерекше көңіл бөлді. Еңбек тәрбиесінің негізгі құралы, Руссоның айтуынша, тәрбиеленушінің еңбек үрдісіне тікелей қатынасы болып табылады.
Төртінші кезеңді Руссо адамгершілік тәрбиесінің кезеңі деп атады. Бұл дегеніміз; бұл кезеңде тәрбиеленуші адамгершілік ұғымдарды қабылдауға қабілетті болып табылады. Руссо тәрбиенің алдына үш міндеттерді қояды: 1) жақсы сезімдерді тәрбиелеу, немесе, басқаша айтқанда, “жүрек тәрбиесі”; 2) жағымды пікірлерді тәрбиелеу; 3) жағымды ерікті тәрбиелеу. Осы міндеттерді шешу, Руссоның пікірінше, моральдық тұжырымдаулармен және ақыл айтумен ғана емес, басқа жолдармен: жағымды үлгілермен, жағымды істерді орындаумен және ұлы адамдардың ғұмырнамасын оқып-үйрету арқылы нәтижелерге қол жеткізуге болады.
20 жаста Эмиль дене жағынан мықты дамыған, өз бетімен жұмыс істей алатын, ол өзін қоршаған ортаны өзінің сыртқы сезім органдары арқылы танып білді.
Руссоның балаларды жас кезеңдерге бөлуі Я.А.Коменскийдің жас кезеңдерімен салыстырғанда бір қадам ілгері басқандық байқалады. Алғаш рет Руссо баланың дамуының ішкі заңдылықтарын анықтауға әрекет жасады, бірақ ол баланың белгілі кезеңдерінің ерекшеліктерін терең зерттеумен айналыса алмады.
Руссоның әйел тәрбиесі туралы ойлары (Эмильдің болашақ зайыбы) оның әйел табиғаты туралы көзқарастарымен анықталды. Руссоның көзқарасынша, оның мәні ана болу, шаруашылықты жүргізе білу жанұяда жағдай жасау білу, жолдасына ұнай білу, пайдалы болу. Сондықтан да қыз баланың табиғи тәрбиесі, Руссоның айтуынша, ер баланың тәрбиесінен түбірімен ерекше болуы керек. Қыз балаға тән қасиет тәуелді болу, басқаның көзқарасын меңгеруге даяр болу.
Әйел адам лені сау және мықты бала тууға жаратылған, сондықтан да табиғи сұлулықты және әдемілікті меңгерген болуы керек, демек, оларға білім берудің қажеті жоқ деген болатын-ды.
Руссо Эмильдің болашақ зайыбына білім беруді шектей отырып, балалық жастан бастап, олардры дінге үйрету керек деген пікірді айтты.

4. Руссоның педагогикалық теориясының маңызы.

Руссоның педагогикалық теориясының кейбір қарама-қайшылықтары мен қате тұжырымдарына қарамастан оның педагогикалық мұрасының тарихи прогрессивтік мәні ерекше және кейінгі педагогикалық ой-пікірдің дамуына үлкен әсер етті.
Руссо баланың жеке басын басып-жаншитын өмірі өтіп бара жатқан феодалдық тәрбие жүйесін қатты сынға алды: білім беру саласындағы таптық шектеушілік, сөздік оқыту, догматизм мен құрғақ жаттау, таяқ тәртібі, дене жазалауы.
Өз кезіндегі алдыңғы қатарлы адамдардың көзқарасын білдіре отырып, ол адамды феодалдық қанаудан құтқару, балалардың құқын қорғау мәселелерін қоя білді. Руссо балаға сүйіспеншілікпен қарауға, оның жас және дара ерекшеліктерін зерттей білуге, оның қажеттіліктерімен есептесуге шақырды.
Руссо оқушылардың белсенділігін арттыруға, ойлау ерекшеліктерін, қабілеттіліктерімен өзбетімен жұмыс істеуін дамытуға ерекше мән берді. Ұлы гуманист ретінде Руссо адамдарды сүюге, балаларды құрметтеуге үгіттеді. Ол балалардың сезім органдарын тәрбиелеу, олардың бақылампаздығын дамыту қажеттігін ерекше атап көрсетті.
Сонымен қатар Руссоның педагогикалық тұжырымдарының барлығын дұрыс деп айта алмаймыз: Мысалы: оның дара “еркін тәрбие”, әртүрлі педагогикалық әсерлердің қажеттігін жоққа шығару, баланың жеке басының тәжірибесін бүкіл адамзаттың тәжірибесіне қарсы қою, қоғамдағы әйел адамдардың орнын дұрыс бағаламау және одан туындайтын тәрбие мәселелеріне реакциялық көзқарастарды атауға болады.
Дей тұрғанмен, Руссоның белсенді, ойлай білетін ерікн адамды тәрбиелеу туралы идеялары көптеген елдерде педагогикалық теория мен практиканың дамуына жағымды әсер етті, бірақ кейін бұл идеяларды буржуазиялық педагогика толықтай жоққа шығарды. ХІХ ғ.аяғы мен ХХ ғ.басында буржуазия Руссоның мұрасынан бас тарта бастады немесе оны жоққа шығарды.
Коменскиймен салыстырғанда Руссо феодалдық тәрбие жүйесіне одан да қатты соққы берді. Ол балалардың психологиялық ерекшеліктері туралы ілімді біршама тереңдетті. Табиғи тәрбие тұжырымдамасынан туындай отырып, Руссо өзінің көзқарасын мектепте іске асатын оқыту және тәрбие үрдісінен бөліп қарастырады. Ол мұғалімге нақты және пайдалы ұсыныстар мен кеңестерді, әсіресе оқытуды ұйымдастыру және әдістемесінің практикалық мәселелері бойынша өте аз береді.
Жан-Жак Руссоның әдеби және педагогикалық мұраларын Ресесйдің сол кездегі алдыңғы қатарлы озық ойлы өкілдері жоғары бағалаған болатын-ды. Эмильдің санаулы алғашқы даналары Петербургке 1763 жылы ақпанда алынды, бірақ бұл кітаптың таралуына тиым салынды, оған қарамастан, кітап құпия түрде таралғ

1 2 3

скачать работу

Отправка СМС бесплатно