 |
|
Қазақ газетінде көтерілген мәселелер
[47].
Ш. Уалиханов журналистиканың саяси маңызын, атқаратын ролін жоғары бағалады. Баспасөз жұмысына қатынасу оның ертеден бергі арманы еді. Оның «Абылай», «Қырғыздар туралы», «Жоңғар очерктері « сияқты төрт-бес мақаласы 1861 жылы жарық көрді.
Шоқан еңбектерінің барлығы дерлік орыс тілінде жазды. Бірақ ол бастауыш білімді өзінің ана тілінде алып, хат таныды. Егер де сол кезде қазақ баспасы, қазақша газет, журнал болса, Шоқан мақалаларын, очерктерін, әдеби зерттеулері мен сындарын өзінің ана тілінде бастырып шығарған болар еді. Алайда өз еңбектерін қай тілде жазбасын Шоқан өз халқының қамын ойлап, қалың бұқараның мүддесін қорғады, қайтсе де өзінің артта қалған орыстың озат мәдениетіне жанастыру үшін күресті.
Сөйтіп Шоқан Шыңғысұлы Уәлихан қазақтың көрнекті ғалымы, демократ ағартушысы болуымен қатар қазақтың публицистикасы мен баспасөзінің негізін салушыларының бірі болды.
Ыбырай Алтынсариннің ағартушылық және демократиялық көзқарастары орыстың қоғамдық ой пікірімен педагогикалық ғылымының алдыңғы қатарлы өкілдерінің – Чернышевскидің, Добролюбовтың, Ушинскийдің тағы басқалардың әсерімен қалыптасты.
Демократияшыл бағыттағы орыс журналистикасы Алтынсаринді қызықтырған, ол XIX –ғасырдың 50-жылдарының аяқ шенінде және 60-жылдардың бас кезіндегі журналдарды қажымай талмай оқып, «Жаңа журналистиканың» бетіндегі шетелдіктермен сөздерді және өзіне керекті фактілерді ұқыпты түрде жазып алып отырған. Жазып алынғандары қалың дәптерге айналған [43].
Баспасөзді халық ағартудың, қоғамдық ой-пікірді дамытудың аса маңызды құралы деп таныды ол. Қазақша газет, журнал болмағандықтан Алтынсарин халыққа жалпы білім тарататын, өнер үйрететін кітап шығаруды талап етті. «Молдалардың оқытып жүрген араб, парсы, татар кітаптарының бәрі де адам баласын дұрыс ойдың бәрінен адастырады, кері кетіреді. Ал басқа халықтар сияқты қазақтарға да олардың өздеріне түсінікті тілде жазылған, оқығанда ақыл беріп, ой түсіретін кітаптар керек» деп жазды ол.
Осындай мақсатты көздеген Алтынсарин 1879 жылы «Қазақ хрестоматиясы « және «Орыс тілін қазақтарға үйретудің бастауыш құралы « деген екі кітабын орыс әрпін қазақша бастырып шығарды.
Алтынсариннің «қазақ хрестоматиясы» әрі оқулық, әрі көпшілікке арналған публицистика және көркем әдебиет шығармаларының жинағы, халыққа әртүрлі білім беретін энциклопедиясының рөлін атқарды.
Алтынсарин 1862 жылғы бір хатында «Қазақ халқы қарапайым, өнері жоқ халық. Бірақ біз қарапайымдылықтың өзінен де көп жақсылық табамыз. Қазақ халқы ұғымтал, ақылды, дарынды, бірақ оқымаған халық. Мәселе оны ағартуды болып отыр» –деп жазды.
Газетте жарияланған мақаларында Алтынсарин қазақ елі отырықшы болуға әлі әзір емес, сондықтан бұл халықтың көшпелі салтын бірден жойып жіберуге болмайды. Ондай шара қолданудан бұрын әуелі сол халықтың өнері мен салтын білген жөн деп қазақтарды зорлап отырықшылыққа айналдыруға қарсы болды.
Алтынсарин қазақ халқының әдет-ғұрпы жөнінде екі этнографиялық мақала жарялады. Біріншісі, қазақтың өлген адамды жерлеу және оған ас беру жөнінде , екіншісі – құда түсу, қыз ұзату және той жасау дәстүрлеріне айналған.
Бұл мақаласында ол қазақтың рушыл – феодалдық салтына негізделген дәстүрлерінің ескірген формаларын, әсіресе қалың мал, әменгерлік сияқты әйелдердің адамгершілік правосын қорлайтын әдеттерін орыстың ориенталист ғалымдарына таныстырды.
Қорытытып айтқанда Алтынсарин қазақтың жаңа жазба әдебиетінің ірге тасын қалаушы болуымен қатар қазақтың бұқарашыл баспасөзі мен публицистикасының негізін салушылардың бірі болды. Ол өзінің шығармаларының ана тілінде және орыс тілінде жазып, қазақтың қоғамдыќ өнерінің келелі мәселелерін баспасөз бетінде көтерген көрнекті публицист болды. Қазақтың ұлы ақыны, ойшылы Абай Құнанбаевтың да қоғамдық саяси көзқарасы озат орыс мәдениетінің әсерімен қалыптасты [31].
Абай өзінің туындыларында оқу- ағарту, философия, педагогика, әдебиет пен өнер , мораль жөнінде және қоғамдық өмірінің проблемалық мәселелері жөнінде сөз қозғады.
Абай қазақ еліне капиталистік элементтердің енуін, осыған байланысты бұған дейінгі тәртіп пен идеялогия шайқала бастағанын өз көзімен көрді. Қазақ халқының ғасырлар бойы артта қалушылық пен надандықтан прогресшіл Россиямен, оның озат мәдениетімен өте тығыз байланысты болған күнде құтылатынын Абай жақсы білді. «Орысша оқу керек, хикметте, мал да, өнер де, ғылым да – бәрі орыста» . Сондықтан орыстың «Тілін, оқуын, ғылымын білмек керек» деп жазды ол.
Алдыңғы қатарлы орыс публицистикасы мен журналистикасынан үлгі ала отырып Шоқан Уалиханов, Ыбырай Алтынсарин, Абай Құнабаев еңбекші бұқараны қанаушыларка, феодалдық патриархалдық салт-сананың қалдықтарына, кертартпа ағымға қарсы күресті.
Қазақ ағартушылары өз ұлтының жазба әдебиетімен әдеби тілінің, қоғамдық және ғылыми ой-пікірінің негізін салумен бірге қазақтың бұқарашыл публицисткасы мен баспасөзінің негізін салды.
| |  скачать работу |
Қазақ газетінде көтерілген мәселелер |
|
|
|
Погода в Алматы |
на 10 дней |
другой город |
|
