Қазақстан

Ағымдағы жылдың қаңтар-маусымында АХАЖ органдары тіркелу көрсеткіші бойынша 143210 (138882) туу фактілерін тіркеді. Туғандардың саны қалалық және ауылдық елді-мекендерде өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда, 3,3%-ға және 2,9%-ға өсті де, тиісінше 83566 және 59644 адамда құрады. Бала туудың жалпы коэффициенті 1000 тұрғынға 18,6 (18,4) сәбиді құрады.

Осы кезең ішінде өлгендер саны 79840 (80978) адамды құрап отыр, соның ішінде қалалық елді мекендер үлесі — 51186 (51661) және ауылдық жерлер — 28654 (29317). Өлімнің жалпы коэффициенті 1000 тұрғынға 10,29 (10,33) адам.

Өлімінің негізгі себептері қан айналымы жүйесі аурулары болып табылады, олардың үлесіне барлық тіркелген өлім оқиғаларының 52,9% (52,5%) тиесілі екендігі хабарланып отыр.

Осы кезең ішінде республикада 1 жасқа дейінгі 2049 (2087) баланың шетінеуі тіркелген. Нәрестелер өлімінің коэффициенті 1000 туғанға 14,7 (14,5) шетінеу. Перинаталдық кезеңде пайда болатын жағдайлар нәрестелер өлімінің ең көп тараған себептері болып табылады, одан ағымдағы жылдың қаңтар-маусымында 1037 (1021) нәресте шетінеді. Цифрлар тілімен айтқанда, барлық нәрестелер өлімінің 50,6% (48,9%)-ы осы жағдайға тиесілі болып табылады.

Биылғы жартыжылдықта некелесу мен ажырасулар саны, тиісінше 54994 және 17467 (48271 және 15183) құрады. Некелесу мен ажырасудың жалпы коэффициенті 1000 тұрғынға 8,5 (7,7) некені және 2,3 (2,1) ажырасуды құрады.

Елде халық көші-қонының оң айырымы сақталып келеді, 2006 жылдың 1 жартыжылдықтағы оның шамасы 18746 (14148) адамды құрады. 2006 жылы қаңтар-маусым аралығында Қазақстанға келгендер саны 2005 жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 5008 адамға немесе 13,2%-ға, ал Қазақстаннан кеткендер саны 9606 адамға немесе 1,7 есе азайды. ТМД елдерінен келгендер мен сол елдерге қоныс аударғандар үлесі олардың жалпы санына шаққанда, 86,1% және 87,9% (88,7% және 66,4%) құрады.

Ал ел ішіндегі көшіп-қонушылардың саны 137220 (131019) адамды құрап отырған жайы бар.

Ұлттық құрамы

Қазақстанда 120-дан астам ұлт (этностар мен этникалық топтар) өкілдері тұрады. 2006 жылдың 1-шілдесіндегі жағдай бойынша қазақтардың саны 11008,0 мың адамды, орыстар — 2962,1 мың, украиндар — 444,7 мың, өзбектер — 433,5 мың, ұйғырлар — 231,4 мың, татарлар — 229,1 мың, немістер — 222,5 мың адамды құрады. Республика халқының жалпы санында ең көп үлес салмақты қазақтар — 58,9% және орыстар — 25,9% алып отыр. Басқа этностар мен этникалық топтар үлесіне республика халқының 15,2% тиесілі болып табылады.

2006 жылдың 1 қаңтарындағы жағдаймен салыстырғанда қазақтар саны 94,7 мың адамға, немесе 1,1%,-ға, тиісінше өзбектер — 4,6 мың, немесе 1,1%-ға, ұйғырлар — 1,6 мың, немесе 0,7-%-ға өсті; ал орыстардың саны 17,2 мың адамға, немесе 0,4%-ға, тиісінше украиндар — 4,1 мың, немесе 0,9%-ға, татарлар — 0,5 мың, немесе 0,3%-ға және алмандар — 0,2 мың, немесе 0,1%-ға азайды. 2009 халық санағы бойынша Қазақстан Республикасының халқы 17 200 000 санына тең.

Діні

Қазақстан жұртында 75% мұсылмандар (этникалық мұсылмандармен қоса алғанда), 25 % христиандар. Елде дінге шек қоймаған. Бірақ діни еркіндікті шектейтін кейбір заңдар бар. Халқының негізгі бөлігі мұсылмандар болса да, ҚР зайырлы мемлекет.

Мемлекеттік құрылысы

Қазақстан – 1995 жылғы 30 тамыздағы респ. референдумда қабылданған Конституция бойынша – өзін демократиялы, зайырлы, құқықтық және әлеумметті мемлекет ретінде орнықтырды. Қазақстан Республикасы – президенттік басқару нысанындағы біртұтас мемлекет. Республиканың ең жоғ. өкілді органы – Парламент. Ол республиканың заң шығару қызметін жүзеге асырады.

Парламент тұрақты жұмыс істейтін екі Палатадан: Сенаттан және Мәжілістен тұрады. Сенатқа әр облыстан және респ. маңызы бар 2 қаладан екі адамнан сайланады. Сенаттың 15 депутатын Парламент өкілеттігі мерзіміне Республика Президенті тағайындайды. Мәжіліс республиканың әкімш.-аумақтық бөлінісі ескеріле отырып құрылған, сайлаушылар саны шамамен тең болатын бір мандатты аумақтық сайлау округтары бойынша сайланатын алпыс жеті депутаттан және партиялық тізім бойынша сайланатын 10 депутаттан тұрады.

Президент Үкіметті Конституцияда белгіленген тәртіппен құрады. Тағайындалғаннан кейінгі он күн мерзім ішінде Премьер-Министр Үкіметтің құрылымы мен құрамы туралы республика Президентіне ұсыныс енгізеді. Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі жеті мүшеден тұрады, олардың өкілеттігі алты жылға созылады. Конституциялық Кеңестің төрағасын республика Президенті тағайындайды.

Қазақстан Республикасында сот төрелігін тек сот қана жүзеге асырады. Ол заңмен құрылған Қазақстан Республикасының Жоғ. Соты және республиканың жергілікті соттары болып табылады. Жергілікті мемл. басқаруды тиісті аумақтағы істің жай-күйіне жауапты жергілікті өкілдік (мәслихат) және атқарушы органдар (әкімдік) жүзеге асырады.

Тарихы

Қазіргі Қазақстан жерін ежелгі адамзат баласы бұдан 1 млн-дай жыл бұрын мекен еткен. Қола дәуірінде Сібірдің, Жайық өңірінің, Қазақстан мен Орта Азияның ұлан-ғайыр далаларын тегі және тарихи тағдырларының ортақтығы жағынан туыс тайпалар мекендеді. Бұл тайпалар өзінше бір үлгідегі жарқын мәдениет қалдырды. Мұны ғылымда Андрон мәдениеті деп атайды. Ерте темір ғасыры дәуірінде (біздің заманымыздан бұрынғы 1-мыңжылдық ортасы) Қазақстанда тайпалық одақтар қалыптасты. Қазақстанның оңтүстік, шығыс және орталық аудандарын мекендеген тайпалар сақ тайпалар одағына, ал батыс, солтүстік аудандарындағы тайпалар савроматтар тайпалық бірлестігіне бірікті. Біздің заманымыздан бұрынғы 3-ғасырда Қазақстан жерінде кейбір тайпалар өз мемлекетін құрып, алыс-жақын елдермен саяси қарым-қатынастарға түсті. Олардың алғашқылары сюнну (ғұндар) болатын. Зерттеушілер ғұндарды түріктердің арғы ата-бабалары деп есептейді. Бұл бірлестікті Модэ басқарған кезде ғұндар бүкіл әлемге танылды. Ғұндардың батысқа жорығы “Халықтардың ұлы қоныс аударуына” түрткі болды. Жетісуда ежелгі тигрохауд сақтарының жерін мұра етіп алған усундер (үйсіндер) біздің заманымыздан бұрынғы 160 ж. шамасында Іле алқабында өз мемлекетін құрды. Олар Қаңлы мемлекетімен шектесті. Бұл тайпалар құрған мемлекеттер Қытай, Парфия, Рим және Кушан империясы сияқты елдермен саяси, экономикалық және мәдени байланыс орнатқан.

• Қазақстан жері 6-ғасырда билеушілері ашина руынан шыққан Түрік қағандығының билігінде болды.
• Бірақ 603 ж. ішкі-сыртқы қайшылықтарға байланысты мемлекет Батыс және Шығыс болып екіге бөлінді.
• 704 ж. Жетісуда Түргеш қағандығы (704 – 756) орнады.
• 756 ж. қарлұқ тайпалары саяси үстемдікке қол жеткізді. Сырдарияның төменгі және орта бөлігі мен Арал өңірін Оғыз мемлекеті жайлады, ал Қазақстанның солтүстігінде Қимақ мемлекеті орнады, Жетісуда Қарлұқ мемлекеті (766 – 940) құрылды.
• 10-ғасырдың орта шенінде Жетісу аумағында және Шығыс Түркістанның бір бөлігінде Қарахан мемлекеті (942 – 1210/12) пайда болды. Қарахан әулетінің негізін салған Сатұқ Боғра-хан исламды қабылдады.
• Найман тайпалар одағы 8-ғасырдың орта кезінде Жоғарғы Ертіс пен Орхон өзені аралығында сегіз оғыз деген атаумен пайда болған.
• 12-ғасырда керейіттер (керейлер) мен меркіттер қосылған наймандар конфедерациясы Орталық Азиядағы ірі мемлекеттік құрылымға айналды. Керейіттер туралы алғашқы мәліметтер 10-ғасырдың бас кезіне жатады. Шыңғыс хан шапқыншылығы қарсаңында керейіттер қазіргі бүкіл Моңғолия мен Алтай аумағына үстемдік етті. Жалайырлар Шыңғыс хан империясының өрлеу кезіне қарай Селенгаға құятын Орхон сағасын мекендеген.
• 1190 – 1206 ж. моңғолдар талқандағаннан кейінгі найман мен керейіт тайпалары, жалайырлар болашақ қазақ халқының қалыптасуына белсене қатысты.

Жетісудағы Қарақытайлар мемлекетінің (1128 – 1213) құрылуы Орталық Азиядағы қидан тайпаларымен тығыз байланысты. Әскери-саяси үстемдік 11-ғасырдың басында Қыпшақ хандығына көшті. Қыпшақ ақсүйектері оғыздарды Арал мен Каспий өңірі далаларынан тықсырып шығарды. Аймақта Дешті Қыпшақ атауы пайда болды.

• 11-ғасырдың орта тұсында қыпшақ тайпалары Еділден өтіп, Еуропа халықтарымен қарым-қатынас жасай бастады.
• 1219 – 24 ж. Қазақстан жері толығымен Шыңғыс хан империясының құрамына енді. Қазақстан жерінің дені (далалық жағы) – Жошы ұлысына, Оңтүстік-шығыс Қазақстан – Шағатай ұлысына, Солтүстік-шығыс бөлігі – Үгедей ұлысына енді.
• 13-ғасырдың екінші жартысында Шыңғыс хан құрған империя бірнеше дербес биліктерге бөлінді. Қазақстан жерінің көпшілік бөлігі енген Жошы ұлысы – Алтын Орда мемлекетіне айналды. Бірақ, ішкі тартыстар, Әмір Темірдің Алтын Ордаға жорықтары, бұл мемлекеттің бөлшектенуіне алып келді. Қазіргі Қазақстан жерінің көпшілік бөлігінде Алтын Ордаға тәуелді Ақ Орда мемлекеті болды. Орыс хан тұсында Ақ Орда дербес хандыққа айналды. Ақ Орда – Қазақстанда жергілікті тайпалардың (қыпшақ, қоңырат, үйсін, керей, найман, қарлұқ, т.б.) негізінде құрылған алғашқы мемлекет болды.
• 14-ғасырдың ортасы мен 16-ғасырдың бас кезінде Жетісу мен Шығыс Түркістанда Моғолстан мемлекеті құрылды. Есенбұға хан (1429 – 61/62) тұсында Ақ Ордадан Жетісуға Жәнібек пен Керей бастаған қазіргі қазақтың бір бөлігі көшіп келеді. Алтын Орданың ыдырауы кезінде пайда болған аса ірі мемлекеттің бірі – Ноғай ордасы Едіге тұсында қалыптасты. Ноғай ордасының құрамына маңғыт, қыпшақ, қаңлы, қоңырат, найман, үйсін, алшын, тама, аз (ас), т.б. ру-тайпалар енді.
• 16-ғасырда Ноғай ордасы бірнеше дербес ордаларға бөлінді. Оның Қа

  1 2 3 4

  скачать работу

  
  Қазақстан

Отправка СМС бесплатно