Главная    Почта    Новости    Каталог    Одноклассники    Погода    Работа    Игры     Рефераты     Карты
  
по Казнету new!
по каталогу
в рефератах

Мұзафар Әлімбаевтың шығармашылығы

мның мен туралы, Ая қыз туралы жазған өлеңдерін білесіңдер ме?

Көркемсөз оқушы:
Айналайын Аяның
Алақаны аялы:
Ая — біздің мейірбан,
Досынан жоқ аяры.

Айналайын Аяның
Алақаны аялы:
Қолда барын достардың
Алдына әкеп жаяды.
Айналайын аяның
Алақаны аялы.

Көркемсөз оқушы:
Айдың беті аппақ,
Аяның беті сатпақ.
Неге олай?
Ол былай-
Аунамайды жерге,
Шомылады көлге.

Ертеңбай: Ая, ақын ата қаламынан өлең қалай туады екен? Балаларға арнап өлең жазу оңай шаруа еместігін білемін… Менің ойымша, бұған үлке-е-н еңбек керек сияқты.

Ая: (Қолындағы кітабын ашып оқиды) Атамыздың айтуынша, көбіне өз көзімен көргені өлеңге арқау болатын көрінеді. Сендерге атамның жазған естелігінен бір мысал келтірейін: “Сурет салып отырған Асқар бір кезде кемсеңдеп:
- Жол жоғалды, ата, қайда кетті, ата?!- деді. Қағазына қарасам, парақтың ортасына көк қарындашпен көл салыпты. Күрең қарындашпен бір жағынан жол тартыпты. Жолы көлге кеп, тіреліпті байқаусызда. Сөйтіп жол жоғалған…
- Асқар, асықпа, жол қазір табылады,- дедім де. Көлдің арғы жағалауынан күрең қарындашпен жолды алып шықтым.
- Міне, көрдің бе, сенің жолың көлге шомылып шықты.
- Алақай! Алақай! Жол табылды!- деп, бала мәз болды. Арада біраз күн өткен соң “Жол қайда жоғалды?” деген өлең жаздым. Міне, соңғы шумағы:
Жоғалды ма жол оңай?
Суға кетті-ау, обал-ай!
Іздеп жүрсек жан-жақтан
Сүңгіп шықты ар жақтан,- деп өлеңдерінің шығу тарихы туралы әңгімелейді атам.

Білгішбек: Достар! Ақын деген сөз грек тілінде данышпан деген ұғымды білдіреді екен.. Анау-мынау емес, Данышпан! Осыдан-ақ ақынмын деген адам өзіне қандай ұлы міндет жүктелгенін пайымдай берсін.
Қилы-қилы жұмбақтарын шешкен кезде,
Анау не екен, япырау?! – дескен кезде
Ертегілер еліне кетіп,
Мұхиттарды қайықпен кешкен кезде…
Жаңылтпаштан жаңылып қиналғанда
Өтірік өлеңін оқып иланғанда біздер Мұзатамыздың өзімізге жүктелген осы міндетті қалай атқарып жүргеніне көзіміз жетеді.

Ая: Ақынның құлағы өзінен қырық жыл бұрын туады депті бір ақылды адам. Өздерің сияқты жас талапкерге құлағың түрік, көзің жіті болсын деп тілек айтар едік. Әлдебір аңқаулар болмаса, байыпсыз алаңғасарлар болмаса, халық сөзімен айтқанда, “оқу өтіп кеткен” оқымыстысымақтар болмаса ешбір қаламгер көркемдік мақсатқа жете алмайды екен. Мұзатамыздың қай өлеңін алып оқымасаң да өздерің куә болып жүрген көріністер арқау болыпты. Мұзафар атамыздың аспан кемесінде жұмыс істейтін мамандық иесі туралы «Аспандағы әпке» өлеңін тыңдап көрейікші.
«Аспандағы әпке» өлеңі оқылады.
Білгішбек:
…Сыйлаттырмай қоймайды,
Сыйламаймыз текке біз.
Көптің қамын ойлайды, Аспандағы әпкеміз.
Балалар «аспандағы әпке» дегеніміз кім? (Балалардың жауабы) Дұрыс -Стюардесса. Мұзафар Әлімбаевтың “Аспандағы әпке” өлеңіне аттас кітабы әдебиет саласындағы мемлекеттік сыйлықты алған.
Ая: «Көппен көрген ұлы той» дейді бабамыз. Ақын атамыздың көпшіліктен бөлектенбей, қашанда қайырымды болып, басқа біреуге қастандық ойламауға үйрететін «Жалқау винт» деген өлеңі бар.

Көркемсөз оқушы:
Жалқау бір винт жасынан,
Жылжып болттың қасынан,
Түсіп қалды қырсығып,
Тоқтасын,-деп,-машинам!.
Оған несін қарасын?!
Бұрап алып жаңасын.
Жүріп кетті машина
Шарлап совхоз даласын.
Жапанда винт тек жатыр,
Жаңбыр-батыр, жел жатыр.
Жарамаған кәдеге
Көк темірді жеп жатыр.
Кітапханашы:М.Әлімбайдың мүйізтұмсық, жираф, арфа, аквариум, құмырсқа жер туралы өлеңдерінің де танымдық мәні зор.

Ая: Балалар, қалай ойлайсыңдар, далада өсетін ошаған мен қошақанның бір-бірімен қандай байланысы бар? Мұзафар атамның қошақан мен ошағанды ала отырып, балаға қызық табиғат құбылысын танытатын, географиялық-биологиялық білім беретін “Қошақан мен ошаған” деген тамаша өлеңі бар. Балалар өлеңді рөлге бөліп оқиды.

Қошақан: Өй, ошаған, ошаған!
Қоймаушы едің түйремей.
Неден жұмсап босаған
Тікендерің инедей.
Ошаған: Келе жатқан жаңбыр бар,
Өн бойымды алды ылғал…
Қошақан:Әй, ошаған, ошаған.
Бүгін қалай қадалдың?
Қастығың ба жасаған,
Қадалғаннан қан алдың?!
Ошаған: Ашық болса, күн жаумай,
Қатаямын жұмсармай,
…Жаумай ма, әлде жауа ма,
Қандай болмақ күн бүгін-
Тікеніме қара да,
Ауа райын біл бұрын.

Ертеңбай: Мұзафар Әлімбайдың көптеген өтірік өлеңдері тақырып, таным жаңалығымен ерекшеленеді.
Білгішбек: Балалар, ендігі кезекті “өтірік өлеңшілерге” берсек.

Өтірік өлең оқитын балалар ортаға шығады.

Қақ жарып шоғын жұлдыздың,
Ұшқанын көрдім құндыздың.
Құдықтың суын төктім, төңкердім де,
Теңізді жалдап өттім, жөн көрдім де.

Құлынның мүйізіне мініп аттай,
Бүгін –ақ барып қайттым ертең күнге.

Алдайды деп аптықпа,
Үйір емен дақпыртқа:
Ай қасында түнедім,
Орандым да ақ бұлтқа.

Ұлу озды елікпен жарысқанда,
Тышқан жеңді аюмен алысқанда.
Арбама атты қойып, қоңыз жектім,
Бір емес қатарынан тоғыз жектім.

Ертеңбай: Ақын атамыз нағыз Данышпан десе, Данышпан екен ғой. Білмейтіні жер астында көрінеді. Сегізаяқ деген не? Қол, аяқ, көз, құлақ неге екеу? Минут деген немене? Сөз жоқ осындай, тіпті мыңдаған сауалдарыңа жауапты Мұзафар атаның өлең қоржынынан табасың. Оған кәміл сене бер! Міне, еңбекқор данышпан деп осыны айт!
Балалар ортаға шығып М.Әлімбайдың “Минут деген немене?”, “Бұлақ деп неге аталған”,”Қараңғылық деген не?” өлеңдерін оқиды.

Білгішбек: Енді Мұзатамыздың сұрақтарына жауап беріп көрейік.
“Қайсысы дұрыс, қайсысы бұрыс?” өлеңі оқылады.
Жазыпты бала,
Сен оқып қара,
Қайсысы дұрыс?
Қайсысы бұрыс?
Шөлінде-бұлан,
Інінде-ұлан,
Тайгада-құлан,
Елінде –қыран
Көгінде-жылан.
Балалардың жауабы.

Білгішбек: Сендер қанша сөз білесіңдер? Әрине, айта алмайсыңдар. Тіл ғылымымен айналысып жүрген үлкен ғалым ағалар да қанша сөз білетінін айта алмауы мүмкін. Әйтсе де, газет-журналдарды, алуан түрлі кітаптарды, көркем әдебиетті көп оқитын, үлкендерден естіген сөздерін есте сақтап қалуға тырысатын зерек балалардың өзге балалардан гөрі сөзді көбірек білетіні, сөздік қорының молырақ болатыны ақиқат қой. Ондай балалар сабаққа да алғыр келеді.

Ая: Атамның ұсынып отырған мына бір топтамасынан сендер көпшілік біле бермейтін талай-талай атауларға қанығасыңдар. Ол сөздерді естеріңе сақтап, сөздік қорларыңды байытып жатсаңдар нұр үстіне нұр.

Білгішбек:
 Пәйке-бұғы танасы
 Саһар-аққу қоразы
 Тағылан -жайран
 Қауыр-тау құсы
 Бандал-еменнің бас бұтағы
 Шөндік-жолбарыстың күшігі.
Осылай жалғастыра беруге болады.

Білгішбек: Балалар, ақын атамыздың жаңылтпаштарын білесіңдер ме?
Ұшы үшкір ұшқыр үш жебе алдым,
Үшеуі де үшкір, ұшқыр деп алдым.
Шығардағы шынжыр шылдыр-шылдыр,
Шылдыр-шылдыр шынжырдағы шынжыр.
Ал, мықты болсаң жаңылмай оқып көр.
Ортаға екі бала шығып, жаңылтпаш айтып жарысады.

Білгішбек: Ақын атамның тағы бір өнері — әнге өлең жазу. Оның 1949 жылдан бастап 300-ге жуық өлеңі ән-әуенге айналыпты. Ол әндердің көбі өздеріңе арналған: “Мен — баласы даланың”, “Мұғалім ол біздің”, “Менің атам — майдангер”, “Көктем дала — Алматы”, “Біздің балабақшада”, «Жұлдызым» тағы басқа көптеген өлеңдері. Ендігі кезекті Ибрагим Нүсіпбаев ағаларыңның әніне жазылған әсем әнге берейік.
“Мұғалім ол біздің” әні.
Ая: Балалар, Мұзафар атамыздың көп еңбектенетінін білдіңдер. Ал осылай көп еңбектенуді кімнен, қалай үйренгендігі жайлы білгілерің келе ме? Бұл туралы атаның өзі былай дейді: (кітабын ашып оқиды) «…Дімкәс әке-шешеміз бізге кезекпен үй сыпыртатын, су әкелдіретін. Алты-жеті жаста мал жайлауды үйрендім. Тезек теру, шілік шабу, отын жару — бала шақтағы күнделікті үрдісіміз еді. Ауаны қалай жұтсақ, суды қалай ішсек, бұлар да сондай үйреншікті машық еді, арба жегу, етік жамау, түйме қадау, кір жууды да жатырқаған емеспін, кейде апама болысып, сиыр сауған күндерім де болды… Осының бәрінің өсе келе пайдасы тиді, әсіресе әдебиетте. Солардың бәрі еңбектене білуге, еңбектен ләззат табуға үйретіпті” — деп есіне алады.

Ертеңбай: Шәкірт болсаң,
Шоқандардай озық бол,
Оқу-білім бейнетіне төзіп көр.
Ертеңгі істі бүгін ойлап, бейімде,
Бүгінгіңді ысырма тек кейінге.
Қадари-хал талабы бар әркімнің,
Жастан шырқа әнін туған халқыңның.
Кітап құмармен сырлас бол,
Кластастармен мұңдас бол.
Қылқалам, бояу сөйлесін,
Сал туған ауыл бейнесін!
Үлкеннен үйрен,
Кішіге үйрет.
Жаманнан жирен,
Тозғанды күйрет, — деп Мұзатамыз маған да, сендерге де өсиет жолдапты. Достар, мен сендердің орталарыңы келгеніме қуанып тұрмын. Өзім сияқты Жалқаубай, Ертеңбай, Олақбайларға: кітапты көп оқып, өлең-жыр, аңыз-ертегімен дос болыңдар демекпін!

Ая: Атам — кітап, мен – дәптер,
Ақыл толы сөзіне.
Қызығам да, әлбетте,
Көшіремін өзіме.
Еш дүкенде сатылмас
Тегін кітап — сарқылмас
Өмір – кітап — атамыз!
Беттері ашық ұдайы,

12345След.
скачать работу

Мұзафар Әлімбаевтың шығармашылығы

 

Отправка СМС бесплатно

На правах рекламы


ZERO.kz
 
Модератор сайта RESURS.KZ