 |
|
Негізгі қорлардың экономикалық мәні мен маңызы
/>
Мұнда:
П – таза пайда;
К н – негізгі капитал.
Рентабелділікті реттеудің экономикалық әдісмтемелерге капитал рентабелділігі, өнімі рентабелділігі, активтердің рентабелділігі (қор қайтарымы) жатады.
Өзіндік капитал рентабелділігі:
П
Р өк = х 100% (2)
К ө
Мұнда:
К ө – өзіндік капитал.
Жалпы рентабелділік пайданың негізгі өндірістік және айналым қорларының орта жылдық құнына қатынасын есептеледі:
Жалпы рентабелділік:
П б
Р ж = (3)
НӨҚ +АӨҚ
Мұнда:
П б − баланстық пайда, яғни қызмет түрлері бойынша кәсіпорын байлансындағы пайданың жалпы сомасы;
НӨҚ және АӨҚ − негізгі өндірістік және айналым қорларының орта жылдық құны[12, 149б.].
Кәсіпорынның негізгі қорларының тиімділігін көтеру барысында қорлардың қорқайтарымы көрсеткіштерін есептейді.
Қор қайтарымы:
Q
Ф қ = ––––––– (4)
Ф орт
Мұнда:
Q – өндірілген өнім көлемі (ақшалай түрінде);
Ф орт. – негізгі өндірістік қордың орташа жылдық құны.
Бұл формула негізгі өндірістік қорларды пайдалану деңгейін талдау үшін пайдаланылады. Ол өндірім мен еңбек қордың жарақтанғандығының арасындағы өзара байланысты көрсетеді. Егер де еңбек қор жарақтағанға қарағанда өндірімнің қарқыны өте жоғары өсетін болса, онда бұл өте оңды нұсқа болып есептеледі. Өйткені, осы жағдайда ғана өндірістің тиімділігі ең жоғары дәрежеге жетеді. Қор қайтарымның қарсы көрсеткіші – өнімнің қор сыйымдылығы (Ф с). Бұл өнімнің өлшеміне шаққандағы негізгі қордың құнын сипаттайды (теңге).
Қор сыйымдылығы:
Ф орт.
Ф с = –––––– (5)
Q
Қор қайтарымы көрсеткішінің артуы және өнімнің қор сыйымдылығының төмендеуі негізгі қорларды пайдалануды жақсартатынын немесе керісінше көрсетеді. Негізгі қорларды пайдаланудың тиімділігін арттыру үшін олардың жүктеме деңгейлерін, әсіресе олардың активтік бөлігін арттыру, қорларды жаңарту, үдемелі жабдықтарды, қазіргі технологияны, билікті қызметкерлерді пайдалану қажет. Сонымен бірге, негізгі қорлардың қандай деңгейде пайдаланатынын, жалпы және жеке көрсеткіштер арқылы есептеп шығаруға, өзгерістердің пайда болу себептерін зерделеуге, өнім өндірісінің көлеміне, басқа көрсеткіштерге негізгі қорлардың қаншалықты ықпал ететінін есептеуге, кәсіпорынның және құрал-жабдықтардың өндірістік қуаттылығының пайдалану дәрежесін зерттеуге, негізгі құралдардың тиімді пайдалану резервтерін шығаруға экономикалық талдаулардың тиімділігі зор.
Талдау жасау әдетте негізгі қорлардың көлемін, олардың динамикасы мен құрылымын зерттеуден басталады. Біз айтып кеткендей, қорлар өндірістік және өндірістік емес болып бөлінеді.
Кәсіпорындардағы өндіріс тиімділігін жоғарылатудың маңызды факторларының бірі – негізгі қорлармен қамтамасыз етілуі, олардың керекті мөлшерде, ассортиментте және толықтай пайдалануы күтіледі.
Кәсіпорынның өндірістік қуатын өндірістік қорлар анықтайды, әсіресе, белсенді бөлігін (жұмыс машиналары мен құрал-жабдықтар) және енжар бөлігін де ерекшелеу керек. Сонымен бірге, бөлек топтарды өзіндік қызметі бойынша (өндірістік бағыттағы ғимарат, қоймалар, жұмыс машиналары мен күш машиналары, жабдықтар, өлшеуіш приборлар мен құралдар, көлік құралдары және т.б.) бөліп көрсетеді. Мұндай детализация құрылымды оптимизациялау негізінде пайдалану тиімділігін жоғарылату резервтерін шығарып көрсетуге қажет болады.
Келесі талдау жасаудың қадамы – кәсіпорынның негізгі өндірістік қорлармен қамтамасыз етілуі зерттеледі. Машиналардың кейбір түрлерімен, механизмдерімен, құрал-жабдықтармен, ғимараттармен қамтамасыз етілуі өнім өндірісінің нақты көрсеткішінің және жоспарлы көрсеткішінің салыстыру қажеттілігімен орындалады.
Келесі формуларда кәсіпорынның қормен қамтылуын есептеуге болады.
Қормен қамтылу:
Ф орт
Ф қамт = ————— (6)
S өнд
Мұнда:
S өнд – өндірістік алаң ауданы, га
Қормен қарулануы және техникалық қарулануы кәсіпорынның негізгі өндірістік қорларының деңгейін, жалпы өнімі көрсеткіштерін қамтамасыз етілуі еңбектің қормен қарулануы мен техникалық қарулануы болып табылады. Жалпы еңбектің қормен қарулануы орташа жылдық өндірістік қорлардың құндылығының ең көп ауысымдағы ортатізімдік жұмысшылар санына қатынасы болып есептелінеді.
Еңбектің техникалық қарулану деңгейі өндірістік жабдықтардың ең көп ауысымдағы ортатізімдік жұмысшылар санының қатынасымен анықталынады. Оның өсу қадамы еңбектің өнімділігінің жоғарылауымен сәйкес болады. Еңбек өнімділігінің өсімі еңбектің техникалық қаруланумен салыстырғанда ілгерілеу қозғалуы кәсіпорын үшін тиімді болып есептелінеді.
Қормен қарулануы:
Ф орт.
Ф қ.қ. = ––––––– (7)
Ж өөп
Мұнда:
Ж өөп – өнеркәсіптік-өндірістік персоналдардың саны.
Негізгі өндірістік қорларды пайдалану тиімділігін жоғарылатуға бағытталған нақты жобаларды жасап шығаруды ұйымдастыру үшін соңғы жылдарда қандай деңгейде пайдаланғаны туралы толық талдаулар жасалуы қажеттілігін туғызады. Осы үрдіс кезеңінде өндірістік қорларды пайдаланудағы кемшіліктерді тауып, оларды шешу жолдарын анықтау қажеттілігі пайда болады. Келесі формулада кәсіпорындардың негізгі қорларды тиімді пайдалану барысында инстенсивті коэффициентін есептеп шығарады.
Интенсивті коэффициент:
Ө ф
К инт. = ––––––
| |  скачать работу |
Негізгі қорлардың экономикалық мәні мен маңызы |
|
|
|
Погода в Алматы |
на 10 дней |
другой город |
|
