Организм ішікі ортасы

Организмнің ішкі ортасына қан, лимфа жәнеұлпа сұйықтығы жатады.ішкі ортанын салыстырмалы химиялық құрамы мен физика-химиялық тұрақтылық қасиеті арқылы организмнің жасушалары салыстырмалы өзгермейтін жағдайларда тіршілік етеді және сыртқы орта әсеріне көп ұшырамайды.

Ұлпа сұйықтығы

Ұлпа сұйықтығы түссі, мөлдір түсті, қанның сұйықтық бөлімінен – плазмадан пайда болады, ол қан тамырлардың қабырғалары арқылы жасушааралық кеңістікке өтеді және жасушаға түсетін зат алмасу өнімдерінен пайда болады. Ұлпаның сұйықтығы организмдегі ұлпаларының барлық жасушаларын қоршап тұрады, олар одан қоректі заттарды, оттегін сіңіріп алады және көміртек диоксидің су және басқа тіршілік өнімдерін оған бөліп шығарады. Ұлпа сұйықтық пен қан (оның плазмасы) аралығында зат алмасу процесі капиллярлардың қабырғалары арқылы диффузия жолмен өтіп жатады.

Лимфа

Лимфа – жартылай мөлдір сарғыш түсті сұйықтық, ол ұлпа сұйықтығынан бөліп шығарылады. Лимфа жасушааралық кеңістікте басталады да лимфа тамырлары бойынша ағады. Құрамына қарай лимфа қан плазмасына ұқсас болады, бірақ онда белоктар аз болады. Лимфа тамырлары бір-бірімен қосылып екі үлкен лимфа тармағын құрайды, олар үлкен венларға құйылады.

Қан

Қан – ашық қызыл түсті сұйықтық, ол тұйық тамырлар жүйесінде айналады және дәнекер ұлпасының бір түрі болады. Органихмде 5 л қан болады.

Қан құрамы

Қан плазмадан (55%) – жасуша аралық заттың сұйықтығы мен форменді элементтерден (45%) – эротроцит, лейкоцит және қан (тромбоцит) пластинкаларынан тұрады.

Қан плазмасы

Қан плазмасы – қанның сұйықтық бөлімі, белоктар коллоидты ертіндісі. Оның құрамына (90-92%) органикалық және анорганикалық заттар(8-10%) кіреді. Плазмадағы оганикалық заттардан ең көбі белоктар (орта есеппен 7-8%) – албуминдер, глобулиндер және фибриноген (фибриногені жоқ плазманы қанның сары суы деп атайды).Одан басқа, қан плазмасы құрамында глюкоза, май, майтекті заттар, аминқышқылдар, мочевина, зәр және сүт қышқылы, ферменттер,гормондар т.б. болады. Анорганикалық заттар қан плазманың 0,9-1,0% бөлімін құрайды. Бұл  негізінен натрий, калий, кальций, магний т.б тұздары. Тұздардың сұйықтықтың құрамы физиологиялық сұйықтық деп атайды, оның құрамы қан плазмасының тұздар құрамына сай келеді. Медицинада физиологиялық сұйықтық организмге сұйықтық жеткізу үшін пайдланады.

Қан плазмасында ерітілген белоктар, минералды тұздар және басқа заттар арнайы осмостық қысымын белгілейді, ол ұлпамен қан арасындағы судың алмасуында үлкен рөль атқарады. Белоктар плазмаға тұтқырлық (вякость) қасиетін береді де қан ұю процесінде де маңызды рөль атқарады.

Қанның форменді элементтері

Қанның қызыл түйіршіктері немесе эротроциттер –бұл ядросыз екі жақты ойыс пішінде қан жасушалары, оның диаметрі 7,5 мкм.

Қанның 1 мм³ көлемінде 5 млн эротроцит болады. Бір адамның эротроциттер мөлшері 3800 м². Олардың негізгі қызметі - өкпеден ұлпаға оттегін өткізу болып табылады.  Эротроциттер қызыл сүйек майында пайда болады. Олар 3-4 ай бойы тіршілік етеді. Көне эротроциттер көк бауырда ыдырайды. а) сау адамның эритроциттері; ә) ауру адамның гемоглобинінің эритроциттері.Америкалық ғалым Л.Полинг 1951 жылы үлкен жаңалық ашты. Медицинада “орақ пішінді клеткалық анемия” дейтін ауру белгілі. Бұл аурумен ауырған адамдардың қанындағы эритроциттер “орақ” пішінді болады. Аурудың аты осыған байланысты аталған. Орақ пішінді эритроциттер оттекті тасымалдау қасиетінен айырылады немесе өте нашар тасиды. Л.Полинг осы аурумен ауыратын адамның клеткасы мен дені сау адамның клеткасының гемоглобиндерінің бірінші  деңгейіндегі молекулалық құрылымын зерттеген. Ауру адамның гемоглобинінің құрамындағы амин­қышқылдарының тізбегіндегі алтыншы орында тұрған “глутамин қышқылының” орнын “валин” басатынын анықтаған.

а) сау адамның гемоглобинінің тізбегі; ә) ауру адамның гемоглобинінің тізбегі.

Міне, бұл аурудың себебі гемоглобин құрамындағы бір ғана аминқышқылының орын ауыстыруына байланысты екендігі осы тізбектен көрініп тұр. Сонымен қатар, Л.Полинг пептид молекула­сының берік­тігі оның құра­мын­дағы оттек пен азот атомдарының сутектік бай­ланыспен байланысуына негізделген деген қорытынды жасады. Бұл еңбектері үшін Л.Полинг 1954 жылы Нобель сыйлығына ие болды.

 Қанның  ақ түйіршіктері немесе лейкоциттер – ядросы бар және белменді амеба тәрізді  қозғалатын түссіз қан жасушалар. Қанның 1 мм³ көлемінде 6-8 мың лейкоциттердің алуан түрлі (лимфоциттер, моноциттер, базофилдер, эозикофилдер және нейтрофилдер) болады. Олар қызыл сүйек майында, лимфа түйіндерінде және көк бауырда пайда болады.

            Олардыңтіршілік ету мерзімі – бірнеше күн. Лейкоциттердің қорғаныш және қалпына келтіру қызметі олардың қанда антиденелерді құрып, бактериялардың өзіне сіңіріп, жою қабілетіне байланысты. Қан тамырладың қабырғалары арқылы өтіп лейкоциттер  қан ағымы арқылы организмнің ұлпа, жасушалар аралығына өте алады да дененің зақымданған жерлерінде жинала алады. Бұл жерде олар жиналған аяқтарымен организмдегі әр түрлі микроорганизмдерді, көне жасушаларды өзіне сіңіріп, жойып тұрады. Оларды жою барысында лейкоциттер өздеріде өліп кетеді.

Қанның пластинкалары немесе тромбоцит – ұсақ (2-5 мкм диаметрінде) ядросыз денешіктер 1 мм³ көлемінде 250-400 мың тромбоцит болады, олар қан ұю процесіне қатысады.

Қанның қызметі

Қан келесі қызмет атқарады:

1. асқорту– қан ұлпалар мен мүшелерге қоректік заттарды, суды, минералды тұздарды және витаминдерді тасымалдайды;
2. бөліп шығару– қан бөліп шығару мүшелері арқылы ыдырау өнімдері шығарады;
3. тыныс алу - өкпе мен ұлпалардыңарасында газ алмасу процесін қамтамасыз етеді;
4. регуляторлық  - әр түрлі мүшелердің гуморальдық реттелуін аңықтайды, организмде гормондар мен басқа заттарды жеткізеді, олар мүшелердің қызметіне әсер етеді (күшейтеді немесе бесеңдетеді)
5. қорғаыш – қанның құрамында фагоцит қабілеті бар жасушалар болады және арнайы белоктар -  антиденелер болады, олар ұлы организмдердің көбеюіне кедергі жасайды да олардың бөліп шығарады.
6. терморегуляторлық– қан организмнің тұрақты дене қызуын сақтайды.

Қан ұю

Қан ұю – күрделі прцесс, ол фибриноген белоктың ерімейтін фибринге айналу барысында жүреді. Сол кезде пайда болған ұйыған қан – тромб фибрин талшықтарынан және қан жасушалардан құралады, ол қан тамырын тығындайды да қан кету тоқтатады. Қан ұю процесіне қажетті жағдайлар:плазма құрамында кальций тұздары және тромбоциттердің болуы. Кальций тұздары протромбин ферментін белсендіреді, ал тромбоциттерден (олардың қабы бұзылғанда) плазмаға протромбинді ферментің белсенді фибринге айналдырады, ол фибриногенді фибринге айналдырады да қан ұю жүреді. Қан ұю – организмнің өте маңызды бейімделуі, ол қан кетуден сақтайды. Гемофиля ауруымен ауырғандарда қан ұю қасиеті болмайды.

Қан құю

Қан кету өмірге қауіп тудырады, себебі организмнің ішкі ортасының тұрақтылығын бұзады, қан қысымын төмендетеді және гемоглобиннің саны азаяды. Қан құю ертеден белгілі, бірақ қан құюдың амалдары көбінесе өліммен аяқталған. Тек 1901 жылы адамның қанының тобы аңықталғанмен, бір адмның қаны екінші адамның қанына кейде сәкес келмегендіктен аңықталды. Оны К. Ландштейнер деген ғалым ашты.  Эротроциттердің желімдеу (агглютинация) себеп болатын донорлық  эротроцит құрамындағы зат – агглютинин ( немесе/және ) заттары. Желімдеу тек бір жағдайда болады, егер агглютиноген А, агглютинин  және агглютиноген В, агглютинин  кездесе ғана жүреді. Адамдардың қаны төрт топқа бөлінеді, олардың құрамында  А агглютиноген және агглютинмен ал  В агглютиногені агглютинмен кездескенде ғана эротроциттер жойылуы байқалады:

Тұқым қуалайтын ауруларды емдеу

 Медициналық генетиканың алдында тұрған негізгі мәселелердің бірі — тұқым қуалайт

1 2

скачать работу

Отправка СМС бесплатно