Жалпы индекстерді есептеу

Арифметикалық орташа индекс.

 Егер шығарылған өнімнің саны(q) мен өзінік құны(z) белгісіз болып, өткен мерзімдегі жалпы шығын(q₀z₀) мен өндірілген өнім көлемінің өзгерісі (iq) белгілі болатын болса, онда шығарылған  өнім көлемінің өзгерісін анықтау үшін, көлемдік жалпы индексті қолданамыз:

                                   Iq =∑q₁z₀/∑q₀z₀

Берілген формуланың алымы мен бөліміндегі көрсеткіштерге талдау жасайтын болсақ, онда бөліміндегі көрсеткіш (q₀z₀), яғни  өткен уақыттағы жалпы шығын белгілі де алымындағы (∑q₁z₀) ағымда шығарылған өнімнің саны (q₁) белгісіз. Бірақ, әрбір өндірілген өнім көлемінің өзгергені жеке индекс түрінде белгілі. Онда жеке көлемдік индекстің формуласынан (iq= q₁/q₀) белгісіз q₁ тауып (q₁=iq*q₀) одан шыққан көрсеткішті бөлшектің алымына жазатын болсақ формула мынадай түрде түрленеді:

       Iq=∑q₁z₀/∑q₀z₀=∑ iq*q₀*z₀/∑q₀z₀-

 яғни өткен мерзімдегі жалпы шығынды көлемдік жеке индекске көбейту арқылы агрегатты индексті арифметикалық орташа индекске түрлендіреміз. Осы айтылғанды іс жүзінде көрсету үшін төменде берілген мысалды арифметикалық орташа индекстің формуласы бойынша есептейік:

     «Жетісу» аяқ киім фабрикасының шығарған өнімдері

Берілген көрсеткіштер бойынша көлемінің жеке индекстерін (i_q =q₁/q₀) анықтайық :

                онда ерлер аяқ киімдері үшін: i_q =100+10/100=1,10

                әйелдер аяқ киімдері үшін: i_q= 100-6/100  =0,94

                балалар аяқ киімдері үшін : i_q =100/100 =1,0

Енді есептелген  жеке индекстердің мәндерін қолдану арқылы көлемінің жалпы индексін арифметикалық орташа түрінде есептейік:

i_q =∑ i_q q₀p₀/∑q₀p₀= 1.10*415.0+0.94-230.0+370.0/415.0+230.0+370= 1042.7/1015.0=1.027= 102.7%

Демек, ағымдағы жылғы шығарылған өнімдердің көлемі өткен жылмен салыстырғанда орта есеппен  2,7 пайызға өскен немесе 27,2 млн тг-ге артқан.

Сонымен экономикалық құбылыстар мне процестерді зерттеуде көлемдік көрсеткіштердің өзгерістері (i_q) коэффициентпен немесе пайызбен берілсе, яғни зерттеу объектісі болып, көлемдік жағы қарастырылатын болса, онда арифметикалық орташа индекс қолданылады.

Үйлесімдік орташа индекс.

Егер ағымдағы мерзімде шығарылған өнімнің саны(q₁) мен өзіндік құны (z₁) белгісіз болып , жалпы шығын (q₁ z₁) мен өнімнің өзгерісі (i_z) яғни өткен мерзімдегі салыстырғандағы азаяы немесе көбеюі берілетін болса, онда мұндай көрсеткіштерді есептеу үшін өзіндік құнның жалпы индексінүйлесімдік (гармониялық) орташа индекске түрлендіреміз. Ол үшін агрегатты индекстің  [I_z=∑z₁q₁/∑z₀q₁] бөліміндегі өткен уақыттағы өзіндік құнды есептеп алуымыз керек. Оны есептеу үшін өзіндік құнын жеке индексінен [iz =z1/z0] өткен мерзімдегі өзіндік құнды [z₀=z₁/i_z] тауып, оны өзіндік құнның жалпы индекс формуласындағы бөлімінің орнына қоятын болсақ, онда үйлесімдік орташа индекстің формуласы мынадай түрге түрленеді:

I_z=∑z₁q₁/∑z₀q₁=∑z₁q₁/∑z₁/(iz*q₁)=∑z₁q₁/∑(z₁q₁)/i_z

1 2

скачать работу

Отправка СМС бесплатно