Атамекен - Қазақ елі
, жайратып салды. Ұлтарақтай жерін де жат жұртқа таптатпады.
Күнделік дәптерден. Қайран ұлы дала, қазақтың алтын бесік Атамекені! Бір шаршы метр жеріңде қазақтың он жігітінің, жүз шаршы метр жерінде жүз жігітінің, барша қасиетті жеріміздің топырағы сан мыңдаған ата-бабамыздың маңдай тері мен алқызыл қанымен суарылған.
Ерте көктемде қазақтың сайын даласы жасылды, алқызыл түске бөленеді. Алыстан көз салған жанға жер ана төсі алқызыл дақтарға малшынып жатқандай, жақындап келіп қарасаң сансыз қызғалдақтар қоңыр салқын самалға еркелей тербетіле сұлулық пен нәзіктіктің қоспасындай көңілге ләззатты сезім ұялатады. Қиялыңа қанат бітіріп, көкірегіңе ғажайып сүйіспеншілік сазын құяды.
Жер ананың төсін жарып шыққан нәзік сабақты әсем гүлдер алқызыл түсті қайдан алды екен? Қазақтың сайын даласын қорғап, опат болған батыр бабаларымыздың ағызған қаны емес пе екен, бұл?
Жер-ананың әр көктем сайын иісі жұпар аңқыған, алқызыл қызғалдақты шешек атқызып, бүгінгі ұрпаққа, бізге, ұлан-ғайыр жерге мұра етіп қалдырған ата-бабаның төгілген қаны мен аққан терін ұмытпасын, жадында сақтасын, естен шығармасын деген үнсіз ишарасы шығар, кім біледі?
Қасиетіңнен айналайын батыр ата-бабаларымыз тұмақтарын жалпылдатып, жан беріп, жан алысып жүріп бізге осынау ұлы даланы мұра етіп, көздің қарашығындай сақтауды, жат жұртқа сыйламауды, сатпауды аманат етіп кеткен еді. Сол ата-баба аманатын орындауға лайықты ұрпақ бола алдық па, жоқ әлде ...?!
Лес досым айтады. Ерте көктем. Жер ананың қақаған қыстан құрысқан бойын жазып, төсі иіген шағы, саумал сүттей жылы жаңбырдан соң марқа қозының кұйрығындай аппақ қозқұйрықтардың қаптаған кезі.
Немерем: «Қозықұйрық теруге барайықшы, ата», - деп қыңқылдап қоймаған соң, меселін қайтармайын деп, әрі десе майға баптап қуырылған дәмі тіл үйіретін таңсық асты мен де шет көрмейтіндіктен оның ұсынысын хош көріп, жолға шықтық.
Қаладан - 50-60 шақырымдай жол жүріп, Қазғұрт тауының бауырындағы кең алқапқа келіп тоқтадық Айнала жасыл желекке бөленген, кұлпырып тұр. Немеремнің қуанышында шек жоқ.
Ыдыстарымызды ыңғайлап, іске кіріскелі жатқанымызда бір салт атты бізге қарай жосытып келе жатқанын байқадым. Ойымда еш нәрсе жоқ. Іштей: «Мал іздеген біреу шығар» дедім де қойдым. Ол әні-міні дегенше салып ұрып қасымызға жетіп келді. Иығында асынған қосауыз мылтығы шошаяды. Аузы-басын түк басқан, құс тұмсық, шегір көз, түрі суық жігіт амандық-саулық жоқ:
- Не қылған адамсыңдар? Қане табандарыңды жалтыратыңдар бұл жерден, - деді қамшысын көкке білеп.
Мына шегір көздің бізді басынып тұрғанына тыз ете қалған мен:
- Ей, сен қашаннан бері құдайдың жеріне қожайын болып қалғансың бізді қуатын, -дедім ашуға бұлығып.
- Әй, қаусаған шал, бұл құдайдың жері емес. Бұл Могомедтің жері, біліп қой.
- Могомедің кім, тағы?
- Осы алқаптың иесі ол. Сатып алған бұл жерді. Бұл маңдағы жүгірген аң, ұшқан құс ендігі жерде Могомедтігі, білдің бе? Жекешелендіріп алған. Заңды құжаттап берген өкімет. Жақсылықпен қараларыңды батырыңдар, әйтпесе... Күш қолданамын дегендей мылтығына қол жүгіртті.
Өз жерімде өгей бала кейпіне түскеніме зығырданым қайнап:
- Әйтпесе не? Атасың ба? Ат онда. Кеше ғана тағдырдың тәлкегіне ұшырап, азып-тозып келгеніңде төрімнен орын беріп, бір үзім нанымызды бөліскен едік. Енді тойынған кезіңде бар қайырды ұмытып, мылтық кезенейін дедің бе? - деп көкірегімді тосып, тұра ұмтылдым.
- Ата, ататай, қойыңызшы, кетейікші, - деді немерем зәре-кұты ұша мені құшақтай алып.
Менің іс-әрекетімнен, болмыс-бітімімнен ғибрат алатын, әлі оңы мен солын танымаған ұрпағымның алдында ақылды ашуға жеңдірмейін деп лап еткен сезімді зорға тежедім. Қабырғам қайыса, жан дүнием езіле, ұнжырғам түсе машинаға келіп отырдым. Әлгі аузы-басын түк басқан, шегір көз дүлей өзінің шоқтығының биіктігіне, біздің шарасыздығымызға мейманасы таси, миығынан кекете күліп шығарып салды. Шығарып салған жоқ-ау масқаралап ит қосып қуып шықты.
Кунделік дәптерден. Өзіне өріс бермейтін, өзгеге өзегін үзіп беретін, қайран жұртым-ай, қайтейін...! Бұл қасиетіңе не дейін? Не дейін-ау, не дейін?
Ираннан келген қандасымыз Әмин айтады: «Мен Иранда дүниеге келдім, көз ашып көргеннен қоғамдағы адамдар арасындағы, әсіресе жергілікті ұлт пен тағдыр тәлкегіне ұшырап келген біз сияқты бөгде жамағаттар арасындағы теңсіздікті көріп өстім. Ата-анамыз отбасында қазақ тілінде қарым-қатынас жасайтындықтан менің де тілім ана тілінде ұшталды.
Мектеп жасында жергілікті тілді жете меңгермегендіктен мұғалімдердің сыныптас балалардың мазағына ұшырадық. Көрген келемежіміз еттен өтіп, сүйекке жеткенде көз жасымды көл ете отырып әкеме: «Әке, жастайымнан неге маған парсы тілін үйретпегенсіңдер. Қазіргідей қор болмас едім», - дейтінмін. Ол: «Балам, сен қазақсың, ирандық емессің. Сондықтан сен өз тіліңді, қазақ тілін білуің қажет. Әке өлгенде артындағы ұрпағына үйі, жері, малы, домбырасы мұра болып қалмақ. Ал алдыңғы ұрпақ кейінгі ұрпағына тілді, ана тілін мұра етіп қалдырады. Тілі бар халықтың тарихы, салт-дәстүрі, ділі мен діні, яғни сол халықтың ата-бабадан желі тартқан бар қадір-қасиеті сақталады. Тілін жоғалтқан халықтың өзі де жоғалады. Саналы түрде өзіне-өзі қол жұмсайды. Шариғатта өзін-өзі өлімге қиған адамға жаназа оқылмайды, жаназасыз өлім-аяушылық, қимастық тудырмайтын, жоқтау айтылмайтын өлім», - дейтін әкем.
Ол кезде әкемнің терең мағыналы бұл сөзіне аса мән бермегенімді жасыра алмаймын. Жергілікті балалардан себепсізден-себепсіз зорлық көрген кездерімізде ата-анамызға шағынып келгенде олар: «Балам, шаңыраққа қарамайсың ба, төр солардікі, жергілікті иттің де құйрығы қайқы келетінін білмейсің-ау, сорлы бала», - дейтін әкем.
Бала кезімізде өзімізге асқар таудай көрінетін ата-анамыздың әлгіндей жұмбақ сөздеріне де, сөзімізді сөйлеп, ақымызды әперуге дәрменсіздік танытатынына түсіне бермеуші едік. Ержете келе мүшкіл хәліміздің, шарасыздығымыздың басты себебі табан астындағы басып жүрген топырақтың біздікі еместігінде екендігін түсіндік.
Әке-шешем бесіктен белім шықпай жатып туған халқымның тілін, құлақ құршын қандыратын ән-күймен сусындатты. Сонау алыста менің де ата мекенім барын, ақпейіл де адал, дархан қазақ деген халқым барын санама сіңірді. Олар: «Тағдыр солай болған соң амал қанша, туған жерден айрылып, талай таудан асырып, тауқымет таттырып жат елден бір-ақ шығарды бізді», - дейтін анам мұңайып.
«Әке жолын өзіме-ақ қалдыр, балам. Өз соқпағыңды тап. Өзіңнің үйіріңді ізде. У ішсең руыңмен деген бар», - дейтін әкем.
«Жат жерде сұлтан болғанша, өз еліңде ұлтан бол. Есің барда еліңді тап. Біз секілді өміріңді өкінішпен өткізбе», - дейтін әке-шешем.
«Қай жерде менің елім, не деп аталады ол..? деп сұрайтынмын мен олардан:
- Қазақ Елі «Қазақстан» деп аталады.
- Қай жерде орналасқан «Қазақстан»?
- Ертіс пен Еділдің арасындағы атырап.
- Ертіс пен Еділіңізді білмеймін ғой мен, - деймін. Олар:
- Арқа мен Алатаудан арасы қазақтың алтын бесік Атамекені.
- Арқа мен Алатау Иран географиясында жоқ қой. Ол қай жер? - деймін елімнің қай жерде орналасқанын біліп алғым келіп.
- Қытай мен Ресей сияқты алып мемлекеттердің арасындағы ұлан-ғайыр өлке Қазақ Елі.
- Әке, күні бүгінге дейін «Қазақстан» деген мемлекеттің бар екенін, есітпедім мен, -дедім.
- Е балам, - деді әкем ауыр күрсініп, - өкінішке орай ол бүгінде Ресейдің қарамағында.
- Бейшара болған ата-анам-ау, өз қолы өз аузына жетпеген, бөгде жамағатқа кіріптар халқымыздың бесік жыры мен әндерін, тілі мен ділін маған несіне үйретумен келесіңдер онда, онан да...
- Не айтайын дегеніңді білем, балам, - деді әкем сөзімді бөліп,-онан да парсының тілі мен ділін неге үйретпедіңдер демекшісің ғой. Сен қазақсың, сондықтан өз халқыңның күйін күйлеп, жырын жырлағаныңды мақұл көрдік. Батыр да ер жүрек халқың тұрғанда өз шаңырағын көтерер, үмітсіз шайтан деген. Сонда әлгі біз үйреткендер кәдеге асады, әлі.
Кейде анамнан ел жайында айтып беруін өтінетінмін. Ол мұндайда әжімді жүзі жадырап, сөнуге айналған жанары ұшқынданып: «Қазекемнің ұшы-қиырсыз дархан даласының шүйгін де, құнарлы шөбін айтсайшы! Оған қоңданған малдың майлы еті аузыңа салдырмайды-ау, салдырмайды. Исі мұрын жаратын жусаны қандай керемет! Әлемнің төрт бұрышын шарласаң да таппайсың ондай жұпар иісті. Көктемде қызғалдақтың көптігі сонша алыстан көз салған адамға жер ана төсі лаулап өртеніп жатқан секілденеді.
Не жазығымыздың барын білмеймін, жаратқанның қаһарына ұшырап, бармаған жеріміз, баспаған тауымыз жоқ. Алайда туған жердей жер жәннатын көргеніміз жоқ. Енді көрмеймізде-ау, - дейтін көкірегі қарс айрылып анам жарықтық.
Әкем сәждаға басын қойған сайын: «оһ, жаратқан ием, жамбасымды туған топыраққа тигізе гөр», - деп жалына мінәжат ететін.
Ата-анамның маған айтқан өсиетінің алтын арқауы «Туған жерсіз көкірек-жүрексіз құр бос кеуде, туған жұртсыз адам-құр сүлде».
Бала күннен ата-анам арқылы берілген тәлім-тәрбие, үлгі-өнеге, ата жұртқа деген сүйіспеншілік жүрек түкпірінде өмір сүріп, қиялыма қанат бітірді. Оң-солымды таныған сайын еселей арта түсті Қазақ Еліне деген махаббатым. Өмірдің бар мән-мағынасын, нәрі мен мазмұнын «Қазақ Елі» деген сөзбен байланыстырдым. Мен қазақ деген халықтың перзентімін, сондықтан өз жұртыма қосылуым керек деп шештім. Таршылық та болар, қиыншылық та кездесер өз халқым не к
| |  скачать работу |
Атамекен - Қазақ елі | 
