Азот
иак кышкылдармен реакцияга тусіп, аммоний туздарын тузеді. Одан тыңайткыштар — нитраттар, азотқышқылы, копарылгыш заттар алынады.
§ 20. Фосфор
Д.И.Менделеев жасаган химиялык элементтердщ периодтык жуйесгнде фосфор Ш периодта, у топтьщ непзп топшасында орналас-кдн. Салыстырмалы атомдыкг'массасы — 31, реттш HeMipi—15.
Атом к,¥Рылысы. Фосфордыц соцгы энергиялык кабатында бес электрон бар, оныц ymeyiжуптаспаган:
+15Р )2g)8e)5e
Электрондык формуласы:
; Is22s22p63s23p3
* Графиктжформуласы:
Is 2s 2p 3s Sp
бамдктер
мен жануарлар
Фосфор косылыстарында -3, +3, +5 тотыгу дережесш
керсетед1.
Азотvпен фосфор электрондарыныц орбитальдарга орналасуына карасак, екеушщ ец сырткы энергиялык деыгейшесшдег1 электрон саны б1рдей, ал период саны ер турл1 болатынына сэйкес олардыц атом радиусындагы айырмашыльщты керем1з. Фосфор атомыныц радиусы азоттан emеседей улкен. Сол себепт1 булардыц касиеттер1нде 6ipa3 айырмашыльщтар байка лады. Мысалы, фосфордыц ушкыш сутект1 косылысы фосфин РН3, азоттыц ушкыш сутект1 косылысы аммиакка NH3Караганда тураксыз, ауада тез тотыгып кететш зат.
Фосфорды 1669 ж. нем1с химип Х.Бранд ашкан.
Табигатта кездесу1. Табигатта фосфор тау жыныстары мен минералдарда косылыс туршде кездесед1. Мысалы, фосфорит жене апатитте кальций фосфаты Са3(РО4)2 туршде болады. Кдзакстанда Жамбыл облысындагы Каратау мацында фосфорит кеншщ мол коры бар екеш 1935 жылдан белгШ. KasipКаратау бассейш непзшде "Жацатас байыту комбинаты" жумыс 1стейд1. Актебеоблысында фосфорит кен орнын (Шил1сай, т.б.) игеру жоспарланып отыр. Фосфорды ецдейтш заводтар Таразда, Шымкентте бар.
Азот тер1зд1 фосфор да, өсімдік пенжануар белогыныц Heri3riкурам боладыФосфор ес1мдштердщ деншде, жануарлардыц сутшде, канда, ми мен жуйке улпаларында кездеседь Мысалы, ересек адамдардыц суйегшде 600 г, ет улпасында 56 г, жуйке жуйесшде 5 г-га дейш фосфор болады.
Барлык суткоректшердщ cyfieriкурамында фосфор Са3(РО4)2 немесе ЗСа3(РО4)2-СаСО3-Н2О туршде болады. Осындай фосфаттар суткоректыгер канкасына берштж касиет бередд.. Жануарлар мен адамдар фосфорды ес1мдш аркылы кабылдайды. Фосфор косылыс-тары TipinuiiKTeriбарлык зат алмасу процестерше катысады.
Алынуы. Бос куйшдеп фосфорды алу ушш табиги фосфатты электрпеште кремний (IV) оксидд мен кем1рд1 косып, ауасыз кыздырады. Белшген фосфорды су астында ак фосфор Р4 туршде белш алады. Реакция тецдеу1:
2Са3(РО4)2 + 6SiO2+ ЮС = Р4 + 6CaSiO3+ ЮСОТ
Физикальщ кдсиеттерь Фосфор элемент! жай зат ретшде б1рнеше аллотропиялык тур езгернзш тузед1. Оньщ мацыздылары — ак жене кызыл фосфор, ал кара фосфор аз кездесед1 (21-сурет). Темендегл кестеде ак жене кызыл фосфордыц касиеттер1 салыстырмалы турде бершген.
6-кесте
жене кызыл фосфордыц непзп Kacnerrepi
|
Ак фосфор
|
Кызыл фосфор
|
|
1. Ак туст1 кристалл зат, тыгыздыгы 1,83 г/см3.
|
1. Аморфты зат, кристаллы емес, ты-гыздыгы 2,20 г/см3.
|
|
2.Царангыда жаркырайды.
|
2. Карангыда жаркырамайды.
|
|
3. Квдамп жагдайда 30 — 40С темпера-турада ауадагы оттекпен тотыгады.
|
3. Ауадагы оттекпен 260°С-та тотыгады.
|
|
4. От алгыш каушт1л1гше байланысты су астында сактайды.
|
4. Отка Kayiirriемес. Кыздырганда оталады.
|
|
5. Суда ер1мейд1, кук1ртквм1ртекте еридь
|
5. Суда да, кук1ртком1ртекте де ер1мещц.
|
|
6. вте кдушп, улы!
|
6. Улы емес.
|
|
7. 44°С-та балкиды, 280°С-та кайнайды.
|
7. 400°С-та балкиды.
|
ЗС12 = 2РС13 5С12 = 2РС15
Химияльщ касиеттерь Фосфор тотыктыргыш (азоттан темен) жене тотыксыздандыргыш касиет керсетеда. Тотыксыздандыргыш ретшде оттекпен жене белсенда бейметалдармен реакцияга туседа.
1. Фосфор оттекте жанып пентаоксид тузеда:
4Р + 5О2=2Р
| |  скачать работу |
Азот | 
