Биология сабақтары
кге, солар арқылы өсімдіктерді анықтауға үйретеді, сонымен бірге өсірдіктерді қорғауға, әсемдігін тамашалауға тәрбиелеу мақсаттары қойылады.
Гүл құрылысының сызба нұсқасы өсімдіктің көбеюіне арналған кеспелер, кеспеқағаздар,сөз жұмдақтар, «өсімдік көбеюі» кубигі , трек — сызбалар, кеппе шөп қолданылады.
Ойын түріндегі бұл аралас сабақта ауызша баяндау, көрнекіліктерді демонстрациялау, ойын элементтері орын алады.
Ұйымдастыру кезегінен кейін үй тапсырмасы сұралады.
1. «Өсімдіктің көбеюі» кубигі ойыны.
Шарты. Кубиктік алды жағына өсімдіктің өсімді мүшелері мен
көбею тәсілдері көрсетілген. Оқушылар кубикті лақтыру арқылытүскен көбею жолын сипаттап, мысалдар арқылы түсіндіреді. Мысалы,
1. Түрі өзгерген мүшелер арқылы көбею:
А) тамыр сабақ:
Ә) түйін:
Б) пиязшық:
В) мұртша.
2. Негізгі өсімдік мүшелерінің бөліктер арқылы көбею.
А) сабақ, жапырақ, тамыр.
12
Ә) телу арқылы.
2. «5» алғың келсе ойыны.
«5» алғысы келсе жәшіктен оқушылар сұрақты алып, 1 мин ішінде жауап беру керек.
1. Өсімдіктің өсімді (вигетативті) мүшелерін атаңыз.
2. Кеппешөктен, суреттен өсімдік мүшелерін көрсетіп атаңыз.
3. Мүше дегеніміз не?
4. Өсімдік мүшелері неше топқа бөлінеді?
5. Өсімдік біртұтас организм екенін дәлелдеңіз.
6. Фотосинтез дегеніміз не?
Жаңа сабақ өсімдіктің көбею мүшелерін талдаумен басталады.
Гүл
Көбею мүшелері Жеміс
Тұқым
Өсімдіктер өсу мүшелеріндегі қоректік заттар жеткілікті болған кезде гүлдейді. Гүл — тек гүлді өсімдіктерге тән мүше. Осылайша ары қарай гүлдің құрылысы да сызбалар арқылы таңдалып түсіндіріледі.
жеміс
ГҮЛ
Тұқым
гүл сабағы
гүл табаны
ГҮЛ БӨЛІКТЕРІ тосағанша жапырақша
күлте жапырақша
аталық
аналық
13
тостағанша жапырақша
ГҮЛ СЕРІГІ
күлте жапырақша
жай гүлсерік
ГҮЛ СЕРІК
қос гүлсерік
Жай гүлсерікті – тек тостаған жапырақшасы болады (қызылша, емен, қымыздық) немесе күлте жапырақшасы ғана болады. (қызғалдақ, лала гүл, інжугүл). Қос гүл серіктер – тостағаншада күлте болады ( алма, өрік, шие).
Аталық — гүлдің көбеюге қатысатын бөлігі.
тозаңқаптан
АТАЛЫҚ
жіпшеден
Тозаңқап бір — бірімен байланысқан екі бөліктен құралады. Тозаңқапта тозаң түзіледі. Аналық – гүлдің жеміс түзуге қатысатын негізгі бөлігі.
аузы
АНАЛЫҚ мойны жеміс
жатын тұқым
Жаңа сабақты бекіту кезінде оқушылар оқулықпен жұмыс істейді. «Біліміңді тексер» деңгейлік тапсырмасы оқушылар білім
14
жүйелеуге арналады.
1. Гүлдің дәл ортасында орналасқан.(ж)
2. Өркеннің түрі өзгерген жапараға. (Г)
3. Тозаң ұясы бар. (А)
4. Гүлсеріктің ішкі бөлігі. (К.Т)
5. Үлпекке айналған. (Т)
6. Бунақденелілер қоректенеді. (К)
7. Шірне бөлінеді. (К)
8. Жабысқақ сұйықтық бөледі. (Ж)
9. Ұшы үлмекке айналған. (Т)
10. Екі қабат қабықшасы бар жасушалар жетіледі. (Ж)
11. Хош иісті. (К)
12. Мойны бар (Ж)
15
3. 7 сынып биология сабақтарында қолданылатын әдістер.
3.1. Кестенің пайдалану тиімділігі.
Қазақстан флорасы пайдалы өсімдіктерге, оның ішінде дәрілік өсімдіктерге өте бай өлке. Мектеп оқушыларының бұл жөнінде мәліметі мол болуы үшін факультативті сабақтарда білімін толықтырып күнделікті көріп жүрген өсімдік туралы мағлұмат алып отыруы маңызды мәселе.
Ол:
Оқушының әр өсімдік туралы мағлұмат алуын;
жеке өсімдіктердің қасиетін биолгиялық ерекшелігін, экалогиясының бөлуіне;
Өсімдіктердің тобын көбейтуг, табиғат байлығын қорғайға ықпалын тигізетін процесс болып есептелінеді.
Оқушыларға өтілетін дәрілік өсімдіктер туралы сабақтарда кесте пайдалану тиімді. Онда нақты бөлімдер болуы керек. Оқырманға сол сабақтардың үлгісін ұсынамын.
Өсімдік Биологиялық сипаттамасы Таралу аймаға Экалогия-сы Негізгі қоры Химиялық құрамы Қолданылуы
Кәдімгі түйе жантақ (бұршақ тұқымдасы)
Бұрыш таран (таран тұқымдасы)
Адыраспан (түйетабандар тұқымдасы)
Дала қырықбуын (қырықбуындар тұқымдасы)
Қызыл мия (Бұршақ тұқымдасы)
Биіктігі 50 – 100 см шала бұта. Сабағы бұтақты, жалаңаш. Бұтағы тік өседі, тікендері қатты. Жапырағы ұзін, жұмыртқа пішінді, түкті. Гүлі 3-8 тікенде орналасқан. Гүл сағағы 1.5 – 2 мм тостағаншасы 3-4 мм бұршақ қабы 4-7 тұқымды. Тұқымы ұсақ, жылтыр, бүйрек тәрізді.Мамыл – шілдеде гүлдейді, қыркүйекте жемістенеді.
Биіктігі 20-60 см, қызыл түсті тік сабақты 1 жыл-дық өсімдік. Жапырағы ланцепник тәрізді. Гүлдері масақ құрап орналасады. Күлтесі 3-4 см. жемісі жұмыртқа пішіндес өсімдік дәмі бұрыш сияқты ащщы. Гүлдеуі, жемістеуі маусымнан қыркүйекке дейін созылады.
Биіктігі 20-60 см жи і бұтақта жайлап өсетін, көп жылдық шөптесін өсімдік. Тамыры кіндік, негізгі тамыры бірнеше бөлікте таралған. Бөбешік жапырақтары жұп, ландцепник тәрізді. Ұзындығы 3-6 см, ені 3-5 см. Гүлі ірі күлтесі ақ. Ақ сары түсті. Жемісі шар тәрізді қауашақ. Мамыр – маусымда гүлдеп, маусым – тамызда піседі.
Биіктігі 10 — 40см жететін көп жылдық шөптесін өсімдік. Тамырсабағы түйнекті. Бұтағы қоңырқай. Споралары көкек–мамыр ай-ларында жетіл-еді. Бұтақтары буын — буыннан тұратынболғандықтан қырықбуын деп атайды.
Биіктігі 30-80 см көпжылдық шөптесін өсімдік . Тамыр сабағы тарамданған. Сабағы тік, қатты, бұтақсыз жапырағы жұм-сақ, қысқа түкті сағақты. Гүл шашағы селдір, жемістенгенде ұзарады. Гүлі ұсақ күлгін түсті. Жемісі бұршақбас, аздап иілген. Тұқымы дөңгелек бүйрек тәрізді. Мамыр – маусымда гүлдейді. Тұқымы тамызда піседі. Қазақстан-ның таулы және солтүстігінен басқа жердің бәрінде өседі.
Қазақстанның барлық жерінде әсіресе Жетісу аймағын-да көп таралған.
Қазсқат-ның биік таулы аймағы-нан басқа жерінің бәрінде кездеседі.
Қазақстан- ның барлық аймағын-да кезде-седі. Солтүстік облыста көбірек болады.
Жайық, Сырдария,іле өзені-нің бойын-да Шу өзенінде көп кез-деседі.
Шөлде, сазды топырақты далала аймақтарында, сортаң жерлерде суармалы жерде, құмды арамшөп ретінде өседі.
Өзен, бұлақ, арық жағаларын-да шалғындықта арамшөп ретінде кедеседі.
Құрғақшы-лыққа төзімді өсімдік. Далалы мал жайылы-мында шөл, шөлейтті жерлерде өсетін.
Өзен бойында ылғалды, шалғындықта батпақты топырақта, арамшөп ретінде өседі.
Шөл, шөлейтті, жерлерде, жер асты суы жақын орналасқан жерлердің бәрінде өседі.
Арнай мәліметтер бойынша 1 гектер жерден 6 -40 центнер құрғақ шөлін жинауға болады.
Қазсқатан – ға қажетті материал қоры жеткілікті.
Барлық мүшесінде әсіресе тамырында гармен, вазицин, вазинион т.б. алколит заттары бар.
Ертіс өзенінің бойында өндіріліп шикізат есебінде пайдалана-ды. 1 гектар 40 тонна болады.
Орал, Қызылорда облысында, Іле өзені бойында бар.
Жер үстіндегі бөлігінен органикалық қышқылдар, эфир майлары 0,33 % каучук, алколит 0,17% С, К дәрумені каротин, илік заттар, катехин, флавондин, ликоаптоциян-нидтер бар. Тамыранда: комарин, алкоид, рутин болады.
Жер үсті бөлігінде органикалық қшқылдар, эфир майы, финол карбон, брутин кверцетин, бютеолин, илік заттар кумариндер бар. Тамырында илік зат дәрумендер, анкулиттер болады.
Оңтүстік Қазақстанда қалың болып өседі. Шымкенте шикізат есебінде жиналады.
Шөбінде алма аканит, қымыздық, кремний қышқылдары. Қыры май эквизитин, флованойдтар, каратин, аскорбин қышқылы, никотин, белоктар болады.
Жапыағанда глюкоза, фруктоза, сахарозы, мальдоза, крахмал, органикалық қышқылдар, эфир майы, стеройдтар тритернен, липиттер, дәрумендер, иілік заттар, спирттер т.б. заттар бар. Шөбі жөтелді қалдырады., несеп айдайды, іш босатады, өтті жүргізеді, асқазан жарасына, шаншуға ауыз уылуға пайдаланады. Тұнбасын тамақ безі шошынғанда, мұрын, кеңсірік қабынғанда пайдаланады.
Шөбінен жасаған препараттар жатырдан қан кеткенде, тік ішектің қабынуында, инфекциялық ауруға пайдаланады.
Бұлшық ет ауруы, іш қатқанда ішек ауруларына энцефалит, жел ауруына, қол аяқтың істемен қалу ауруына пайдаланады.
Жүрек, бүйрек, шемен, несеп ауруларына пайдаланалы. Асқазан ауруы, жатырдан қан керкенде пелевилит, подагра, ревматизм ауруларын емдеуге пайдаланады..
Қақырық түсіру, іш жүргізу, суық тигізгенде, асқазан, бауыр ауруларына пайдаланады. Сонымен қатар аллергиялық ауруға да пайдаланады.
Әрине күнделікті кездесетін өсімдіктер өте көп және оның қаншалықты мөлшері дәрі ретінде пайдаланылатынын осылай кеңірек түсіндіру, оқушылардың өсімдік әлеміне қызығушылығын арттырып, оның түрін молайтуға ықпалып, туған табиғатқа деген сүйіспеншілігін артырады. Оқушының табиғатты зертеу, ғылыми жұмыс жүргізуіне жол ашады.
3.2. Әдіс тәсілдердің тиімділігі
Биология пәнін оқыту барысында оқушылардың ойларын дамыту үшін әр түрлі әдіс – тәсілдерді сабақта пайдалану тиімділігін көрсетеді.
19
«Қанның ұюы. Имунитет. Қан топтары» тақырыбын «сың тұрғысынан ойлау» , «ұжымдық оқыту әдісі» технологияларын негізде құрды. Сабақ өткізу барысында оқушылардың өз ойларын ортаға салып, ұжымдық жқмыс істеу тәсілдерінің жағарылайтынын байқадым.
Өткен сабақтағы материял негізінде:
Қанның ұюы және иммунитет түсініктерінің ұғымы.
Қан топтық қасиеттерінің иммунитет құбылысына әсері сұрала келіп «Қанның құрамы» кестесі, өткен сабқтарда құрастырылған. «Қан» тақырыбы түсыныктер жинағы және сызбалар т
| |  скачать работу |
Биология сабақтары |
