Депозиттік теория негіздері
үшін ең арзан емес болады. Жинақ салымдары банк үшін өз төмен проценттік ставкасына байланысты, ал көп жағдайда салымшылар үшін шоттардан айлық көшірмесінің жоқтығына байланысты операциялардың үлкен саны жүргізіледі, көптеген салымшылар оларды чектік шоттар ретінде қолданады. Көптеген банктер өз жинақ депозиттерінің ағымдылығын болдырмау үшін шоттардан қаражаттарды алуға шектеулер қояды және қызметтері үшін төлем мөлшерін орнатады.
Жалпы, мерзімді депозиттер, депозиттік сертификаттар және ақшалай нарықтық шоттардың қаражаттарды салу және алуды жүргізу тұрғысынан жинақ шоттарына қарағанда қозғалмалылығы аздау. Мерзімді депозиттер мен ақшалай нарықтағы шоттардың көбісі бойынша ең жоғары проценттік ставкалар жинақ салымдарымен салыстырғанда олардың артықшылығын кемітеді. Үлкен емес банктердің ірі банктерге қарағанда жинақ депозиттер және ақшалай нарықтық шоттарға қызмет ету бойынша жоғары шығындары жиі болады, бірақ олардың басқа банктерге қарағанда мерзімді депозиттер бойынша шығындары орташа төмендеу болады. Сонда да ірі банктер депозиттердің орташа мөлшерінің көптігіне байланысты чектік және жинақ депозиттері операциялардан ең жоғары мөлшерде табыс алады.
Депозиттерді ұстау бойынша қызметтердің бағаларына қатысты мәселелерді шешкенде банктің басқармасы ескі дилеммаға тап болады банктер клиенттердің салымдарын тарту мен сақтау үшін жеткілікті мөлшерде жоғары проценттік табыстарды қамтамасыз ету керек, бірақ депозиттерден алынатын қаражаттарды пайдаланудан алатын пайдадан асатын шектен тыс проценттік ставкалардан жалтару керек. Депозиттер үшін қатаң бәсекелестік күрес бұл мәселенің шешуін күрделіндіреді, себебі бәсеке депозиттер бойынша проценттік шығыстардың өсуіне әкеледі және бір уақытта тартылған қаражаттар айналымынан күтілетін пайдаларды төмендетеді.
Депозиттік нарықтың даму үрдісінде депозиттердің қалыптасуына түрткі әрі себеп болған жинақтаулар ерекше рөлге ие. Жинақтаулардың экономикалық категориялар ретінде мәні қайта бөлу функциясы арқылы жүзеге асады. Соның арқасында ақша қаражаттарының банктік жүйеде шығарылуы және сондай-ақ олардың жалпы мемлекеттік қажеттіліктерді қанағаттандыру мақсатындағы ары қарайғы пайдаланылуы жүзеге асады.
Экономикалық әдебиеттерде «жинақтау» түсінігінің көптеген анықтамалары кездеседі. Олардың біріне жүгінсек, жинақтаулар – бұл «жаратудан бас тарту», яғни байлық иелерінің ақша қаражаттары түріндегі жинауларының нәтижесі.
Жинақтаулар – төмендегідей екі типтің дерменттігі жағдайында дамитын экономикалық құбылыс:
- табыс алудың белгілі бір кезеңділігін, жалақы және бағдарлардың деңгейін белгілейтін, экономикалық ;
- ағымдық табыстың бір бөлігін бірінші кезекте негізгі қажеттіліктерді қамтамасыз ету үшін бөлуге итермелейтін физиологиялық.
Қалай болғанда да, жинақтаулар, өз кезегінде, өндірістік қатынастардың дамуына себеп болатын қоғамдағы айырбас қатынастары дамуының белгілі бір формасы болып табылады. Жалпы алғанда, жинақтаулар – бұл тұрғындардың белгілі бір тұтынушылық мақсаттарға қол жеткізуін қалыптастыратын ақшалай қоры. Бұл ақшалай қордың ерекше пайда болу механизмі, өзіндік даму логикасы мен әрекет ету формасы болады.
Шетелдік ғалымдардың пікірінше, адамдардың өз қаражаттарын жаратпай, сақтауының көптеген себептері мен мотивтері бар. Олар:
1) Ақша «қиын-қыстау кезеңге» бөлінетін сақтандырушылық мотивтер.
2) Кейбір адамдардың өз тұтынуындағы басқаларға қарағандағы үнемділігі немесе аз жарату әдетіне байланысты ұқыптылық мотиві.
3) Жинақтаулар болашақтағы тұтынуларды қаржыландыруға арналған кейінге қалдырылған сатып алу себебі.
4) Ақша кепілді борыштардың орнын толтыру, несие төлемін, сақтандырушылық салымдар төлемін жүзеге асыру үшін бөлінетін келісім-шарттардың міндеттемелер себебі.
Салымдардың кез келген түрлері жинақтаулар болып табылады. Депозиттер – бұл осы жинақтауларды сақтау формаларының бірі. Депозиттің экономикалық категориясы жинақтаулар категориясының құрамдас бөлігі болып табылады. Алайда, егер жинақтаулар жалпылама табыстар мен жинақтаулардың бөлінуі және қайта бөлінуімен байланысты болса, онда депозиттер тек қайта бөлу қатынастарының саласын қамтиды. [25.15-19б]
Депозиттің экономикалық категориясының айрықшалығын сипаттайтын келесі қасиеттерді бөліп көрсетуге болады:
- Депозиттер салынған салымның қайтару мерзімі келген мезетте салынған ақша қаражаттарының қайтарылуын белгілейтін банкттердегі ақшалай қайта бөлулер үрдісін қарастырады.
- Депозиттер жеке табыс бөлігі ретінде капитал мен тығыз байланысты. Мұндай қайта бөлу қатынастарының пайда болу қайтару мерзімінде салым төленген пайызбен берілетіндіктен, депозиттің табыс алып кететіндігімен белгіленеді.
- Депозиттер қайтару мерзімдері бойынша көптүрлілігімен сипатталады. Бұл мерзімді салымдар, ұзақ мерзімді салымдар да болуы мүмкін.
Депозиттік операциялары барысында пайда болатын қайта бөлу қатынастарының келтірілген ерекшеліктері оған келесідей анықтама беруге мүмкіндік туғызады:
«Депозиттер – бұл банк пассивінің балансында көрініс табатын депозиттік портфельдің ақшалай салымдар есебінен қалыптасу жөніндегі қатысушылар арасындағы ерекше қайта бөлу қатынастарының жиынтығы».
Депозиттік нарықтың әрекет ету механизмінде депозиттік нарықтың негізгі субъектілері ретінде банктер рекше рөлге ие. Ақшалай табыстар мен тұрғындар жинақтауларының аккумуляциясы – банктердің дәстүрлі қызметі. Банктер уақытша бос, пайдаланылмайтын ақшалай табыстар мен тұрғындардың жинақтауларын аккумуляциялайды. Ақшалай жинақтауларын, салымдарды сақтау тұрғындар үшін де, мемлекет үшін де тиімді. Салымшыларға пайыз немесе ұтыстар түріндегі табыс төленеді.
Кез келген нарықтағы сияқты депозиттік нарықта да қажетті операцияларды жүзеге асыратын өзінің қатысушылары мен құралдары болады. Депозиттік нарықтағы әрбір субъектінің мақсатты функциясы берілген түсінікті анықтау критерийі болып табылады. Депозиттік нарықтың келесідей субъектілерін (қатысушыларын) бөліп көрсету қалыптасқан:
- депозиттер тартудың жүзеге асыратын – екінші деңгейлі банктер түріндегі банктік жүйе;
- депозиттер салатын – тұрғындар, кәсіпорындар түріндегі салымшылар;
- реттеуші және бақылаушы орган – Ұлттық банк түріндегі мемлекет.
Депозиттік нарық дамуындағы объективті факторлардың бірі – белгілі бір себептерге байланысты қаражаттарды депозиттерге тарту бойынша тиімді банк іс-әрекетін және оларды тиімді басқаруды жүзеге асыруда үлкен маңызы бар оңтайлы депозиттік саясаттың өмірге келтірілуі болып табылады.
Депозиттік саясат – ары қарай табысты әрі белсенді пайдалану мақсатында заңды және жеке тұлғалардың депозиттер түріндегі бос ақша қаражаттарын мобилизациялауға бағытталған шаралар жүйесін білдіреді. Алдын-ала белгіленген үстеменің қосылуымен берілген соманы номиналды турде қайтару талабымен бір тұлғадан екіншісіне берілетін ақшалай қаражаттар сыйақы алатындықтан, салымшылар үшін ғана емес, қаржылық делдалдар үшін де табысты құрал ретінде көрініс табады. Көптеген депозиттер кейіннен экономиканың кез келген салаларында табысты талаптар бойынша орналастырылатын несиелік капиталды қалыптастыра алады.
Банктің депозиттік саясаты қалыптасатын қатынастар жүйесі салымшыларды тарту және өзін-өзі жою, сенімділік, салымдардың табыстылығы негізінде клиенттерге қызмет көрсету сапасын жетілдіру бойынша шаралар кешенін білдіреді.
Депозиттік саясаттың маңызды міндеті банктің депозиттік базасын ұлғайту мақсатында қажетті жағдайлар туғызуда көрініс табады.
Біріншіден, банк әзірлейтін депозиттерді тарту стратегиясы мен тактикасы әлуетті салымшылар санын ұлғайтуға әрекеттеседі. Тартымды депозиттік саясат, салымшылар үшін қаражаттарды салудың тиімді жағдайларын қалыптастыру берілген банктердің басқаларға қарағандағы бәсекелестік қабілетін көтереді.
Екіншіден, салымшы-клиенттер санының өсуі есебінен банкке несиелік саясатты белсендірек етуге мүмкіндік беретін тартылған қаражаттар көлемі ұлғаяды. Яғни, депозиттік саясаттың тиімді бағамының арқасында банктің банкаралық несиелік нарықтан әрі қымбаттамауға немесе қаражат тартудың басқа да көздерін іздеуге мүмкіндігі туады.
Депозиттік саясаттың ұйымдастырылуы тиімді депозиттік портфельдің қалыптасу принципіне негізделгеді. Нарық жағдайында банк дамуының жалпы стратегиясында депозиттік портфельдің орны мен рөлі бірталай өседі. Бұл жағдай ұсынылатын қызметтер саны мен сапасының ұлғаюы, депозиттер түрлерінің өсуі және осыған байланысты мемлекеттің әлеуметтік іс-әрекеті шекарасының кеңеюімен белгіленеді.
Депозиттік портфель – салымшылардың барлық банкке салған депозиттері түрінің жиынтығы. Депозиттік портфель депозиттік саясатты жүзеге асыру құралы бола отырып, ақшалай қаражаттардың пайдаланылуын қалыптастыру және бағыттау көздерін бейнелейді. Ол туралы банк балансының пассивті бөлігі бойынша айтуға болады. Құрастырылатын банк балансы банктік қаржылық бақылаудың әрекетті құралы болып табылады. Баланстық көрсеткіштер арқылы қаржылық жағдайды бақылау мақсатында барлық банктің операциялар ағымын көруге болады. Яғни, ақша қаражаттарының пассивтен активке өтуі депозиттік портфельдің банктің несиелік портфеліне трансформациялануы жолымен жүзеге асады. [20.31-36б]
Банктер өз қызметін жүзеге асыру барысында көптеген тәуекел түрлеріне кез болады. Ең кең таралған тәуекелі түрі – бұл банктің депозиттік операцияларымен байланысты тәуекел.Қазақстан Республикасының коммерциялық банктері қызметті тәжірибесінде депозиттер бойынша сыйақы (мүдде) пайыздық ставкасын белгілеу банктердің Басқармасының қаулысымен бекітілген пайыздық саясатына сай жүзеге асырылады.
1 – блок ақпараттық блок
Депозиттік ресурстардың барлық түрлерін жинау және талдау
2 – блок депозиттік ресурстарды басқару блогі
Ресурстардың сомалары, кезеңдері, кли
| |  скачать работу |
Депозиттік теория негіздері |
