Еркін экономикалық аймақтардағы елдердің сыртқы экономикалық стратегиялары жүйесіндегі Қазақстанның ролі
Другие рефераты
Жиырмасыншы ғасырдың аяқталу кезеңі мынадай белгімен ерекшеленеді, яғни бұрын екінші реттегі қызығушылықты туғызған Азия-Тынық мұхиты аймағы экономикалық өсу көзқарасынан да, ғаламдық және аймақтық қауіпсіздікті қамтамасыз ету тұрғысынан да күн санап күрделеніп отыр. Ол үлкен көлемдегі әскери, теңіз және әуе базаларының орналасуымен айқындалады, тиісінше оның өзі көптеген елдердің, әсіресе АҚШ, Ресей, Жапония және Қытай сияқты ұлы державалардың сырткы саясатында векторлықты қалыптастырады. Халықаралық ынтымақтастықтың формаларын белсенді ету үшін үл аймақтың тартымды болуы төмендегідей түсіндіріледі: бұл аймақта үлкен шамада адам ресурстары, табиғи шикізаттың қорлары, жоғары дамыған өнеркәсіп, сонымен бірге кең көлемдегі кеңістік шоғырланған.
Геократтық (жердің стратегиялық маңызды кеңістігіне билік) және талассократтық (теңіз және мұхит кеңістігіне билік) модельдер аймағында орналаса отырып, экономикалық дамудың ұшар шегіне жете келе, «азия жолбарысты» ұлы державалар міндеттерінен кем түспейтін міндеттерді өз алдарына қойды.
Азиялық мемлекеттердің мұндай жедел өркендеуі дамудың еуропалық емес моделін мойындау қажеттілігін көрсетті.
Бірақ та, Азия-Тынық мұхиты аймағы елдерінің гүлденген экономикасы өте жоғары аймақтық құрылымдарды құруға бет бұрган кезде, еуропалық үлгіні жүзеге асыруы мүмкін екендігін мойындау керек.
Нарықтық принциптегі әрбір еуропалық елдің ортақ нарық еңберінде өз жағдайларына бейімделуі — Азия-Тынық мұхиты аймағында да табысты түрде қолданылуы мүмкін, мұндай экономикалық бірлесу аймақтағы саяси көп түрліліктің алуан сипатын немесе алуан ажарын сақтауға мүмкіндік береді.
Азияға тән өндіріс әдісінен туындаған Азиялық нұсқа мемлекеттің шаруашылық өмірге катысудағы маңызды рөлі айқындады.
Осы жағдайда үкіметтердің жүргізіп отырған саясатты экспансияға мөлшерлеме жасады, оның өзі мемлекеттерді халықаралық экономикалық қатынастардағы жаңа позициялар тартты.
Экономиканың дамуының бұл үрдісі бұрын-соңды әлсін болған, экономикасы дамымаған мемлекеттердің жаңа сапалы жағдайға көшуі — қазіргі кезде ұлтаралық деңгейде нарықты үлгілерді кұру тенденциясына мойын бұрып отыр (ОШАМААТЭС).
Әлемдік нарықтың тенденцияларының жекелеген елдер арасында емес, жекелеген интеграциялық блоктар арасыңда туындауы XXI ғасырға тән ерекшелік болып табылады.
Азия-Тынық мұхиты аймағы мемлекеттерінің жалпы ішкі өнімінің (ЖІӨ) құрылымында өзгерістер болып жатыр:
- ауыл шаруашылығы өндірісі мен қазба өнеркәсібі үлесінің азаю тенденциясы бар;
- қызмет көрсету саласы мен қаржы-несие саласының үлесі өсуде (Токио, Нью-Йорк, Сингапур, Гонконг сияқты әлемде төрт ірі қаржы орталықтарының дислокациясы, олардың әрқайсысындағы келісімдер көлемі жылына 150 млрд $-дан асады);
- техника мен технология, өндірістің автоматтандырылу жетістіктері және басқарудың жаңа әдістері негізіндегі өңдеу өнеркәсібі-экономиканың алдыңғы қатарлы секторы болып отыр;
- ғылыми және интеллектуалдық салалардың дамуы жеделдетілуде олардың ЖІӨ құрылымындағы үлесі өсуде (Жапония мен Кореяда — 3%, АҚШ, Сингапурде — 2,8%, Тайваньда-1,5%);
- қазба өнеркәсібінің даму қарқынын төмендету барысында, экономиканың тұрақты түрде өсуін қалыпты жағдайда ұстауда оның рөлі сақталып отыр;
- ссудалық инвестициялардың ірі көздері болып табылатын Әлемдік банк пен Азия даму банкі сияқты ірі халықаралық қаржын ұйымдарының осы аймаққа орналасуы;
- Азиялық Жаңа индустриялық елдердің кәсіпкерлік капиталынын шетке шығарылуы динамикалык тұрғыда өсуде (Гонконгте -12, Тайваньда — 6, Сингапурде — 6, Оңтүстік Кореяда — 5 млрд. доллар);
- Азия-Тынық мұхиты аймағындағы мемлекеттердің сыртқы сауда операциялары көлемінің өсуі, ол әлемдік сауданын 40-50%-не тең;
- адам басына шаққандағы табыс пен еңбек өнімділігі деңгейі бойынша «азия жолбарыстарының» топ жарып, алға шығуы, ол мемлекеттер рейтингін көтеруде;
- ұлттық экономиканың қайта құрылу базасы ретінде сыртқы сауданың дамуына басымдық сипат беру;
- сыртқы экономикалық саясаттағы өнімнің бәсекелестік кабілетін қамтамасыз ету принципіне басымдық сипат беру.
Қазақстан-2030 бағдарламасы белгілі дәрежеде республиканың халықаралық экономикалық координаторлар жүйесіндегі шегін сызып көрсетті.
Онда әлемде болып жатқан өзгерістердің динамикалығы ескеріле отырып, Республика алдына мынандай даму стратегиясын құру тапсырмасы қойылған, яғни бұл тапсырма ынтымақтастық жиектерін және келешекте басқа мемлекеттермен болуы ықтимал бәсекелестіктерді көруге мүмкіндік береді.
Бұл кезде Қазақстан күштердің әлемдік орталықтарының даму стратегиясы векторына түсуі мүмкін.
Қазақстан Республикасында сыртқы экономикалық саясатын құрушы факторлар ретінде әр түрлі құбылыстар қарастырылады, бұл кездегі геоэкономикалық революция салдары оның негізін қалайды.
Азия-Тынық мұхиты аймағындағы ерекшеліктер — даму стратегиясы бағамын анықтаушы факторлар болып табылады.
Олар: - Азия-Тынық мұхиты аймағы жүйесіндегі күштердің әлемдік орта (АҚШ, Жапония; ҚХР, «Азия жолбарыстары», Ресей) мүдделерінің өзара тоғысуы.
Зерттеулер көрсетіп отырғандай, күштердің әрбір тобы белгілі бір саясатты жүргізеді және күштердің кез келген тобында шамшылдық бағдарламалардын бар екендігін көруге болады. Мысалы, Тайвань бағдарламасында осы үлкен аралдың Азия-Тынық мұхиты аймағындағы маңызды орынды алатын ірі аймақтық орталыққа айналу мақсаты көрсетілген және дамудың келесі сатысында — әлемдегі маңызды орынды алу мақсаты тұр:
- күштердің қарама-қайшылығы мемлеттердің инвестициялық өктемдігін жүргізуінде жүзеге асырылады.
Мысалы, Үлкен Қытай экономикасында инвестициялау көлемі бойынша Тайвань, Сянган, Аоэмень (Аомынь), Сингапур лидерлік орынға ие, екінші орынды — Жапония, үшінші орында АҚШ пен Канада инвестициялары тұр. Инвестициялар көлемдері бойынша Еуропалық Одақ елдер атап айтқандай Ұлыбритания, Германия, Франция, Италия келесі орындарда тұр.
- мемлекеттердің өзара қатынастарындағы потенциалдық мүмкіндіктерде лайықты емес жағдай туындауда.
Мысалы, ҚХР мен АҚШ-тың өзара қарым-қатынастарында саяси кикілжіңдер мен қақтығыстар орын алып отыр, олардың әрқайсысының пайда болуы жағдайында АҚШ саясаты американдық — қытайлық қатынастардың басымдылығын қалыптастырады.Мұндай саяси шиеленіс жапон-қытай қатынастарының жақсаруына ықпал етеді, бірақ жапон-қытай қатынастары 60 — жылдары азды-көпті реттелді, дегенмен, бірқатар жер мәселесіндегі түрлі талаптар, екінші дүниежүзілік соғыс салдары бұл жүйеде шектеуші параметрлерді қалыптастыруда
Азия Тынық мұхиты аймағы (АТМА) жүйесіндегі ЖИЕ-гі техника, технология және тауарлардың басты тұтынушылардың ретінде анықтай отырып, жапондық саясат қытайдың әлеуметінің өсуін ұстап тұратын реттегіштерді қолданудан жобалап отыр.
Төрт кіші «айдаһардың» келешектегі сауда серіктестері болып табылатындығы ескеріле отырып, Жапония мен Қытай арасында өткізудің бұл нарықтары үшін бәсекелестік күшейіп жатыр. Тиісінше, Жапония, Оңтүстік-Шығыс Азия мемлекеттер ассоциациясының (ОШАМА) елдер мен төрт «айдаһар» аумағында ірі қаржылық ағымдарды салуды жүзеге асырып жатыр. Бұүл аймақтың болашағын бағалай отырып, Еуропалық Одақ елдері мынадай саясатты жүргізіп отыр, яғни саудадан АТМА экономикасын тікелей инвестициялауды ұлгайтуға ауысу жүзеге асырылады. ОШАМА және «төрт айдаһар» елдерінің өзара қарым-қатынастарындағы күрделі процестерді ескере отырып, күшті мемлекеттер өздерінің әрбір тактикалық қадамын әрбір қолайлы жағдайда өздері үшін позитивтік позицияларды бекіту мақсатында қолданып отыр.
Бұған Оңтүстік Корея теңізіндегі жағдай, Қытай тарапынан әскери қауіптерден қорғау қызмет ете алады. Соның салдарынан белгілі бір дамудың, келіспеушіліктердің ақталуы негізгі державалар үшін сыртқы-саяси мүдделердің өзектілігін анықтайды.
Барлық кеңістіктегі күштердің мұндай балансын ескере отырып, Үлкен Қытай елдері күшті экономикалық бірлестіктердің құрылуы қажеттілігін сезінуде, ол басқа мемлекеттер мен блоктардың бәсекесіне төтеп бере алуы тиіс, сонымен бірге шлемдік капиталды тартатын алып әлемдік супердержаваның туындалуына әкеліп соғады.
Бұл аймақ, ең алдымен АҚШ әскери қатысудың ғаламдық жүйесінде маңызды буын ретінде қабылданады. Бұл кезде күштер элементтері ретінде әскери және экономикалық күш-қуат; сонымен бірге халықаралық ұйым қызметіндегі жоғары беделділік қарастырылады.
АҚШ алдында тұрған екі міндет: біріншісі — Қытайға «тұсау салу», екіншісі — Ресейге қарсы, яғни Қытайды өз жағына тарту, АҚШ-тың үкімет органдарын АТМА жүйесіндегі адекваттарын кеңейтуге итермелейді.
Сонымен бірге, мемлекеттер арасындағы тарихи түбірі бар қақтығыстар, қарама-қайшылықтар мен дауларды ескере отырып, АҚШ дипломатиясы осы дауларды шешуде «әлемдік сот» деңгейін алуға бағытталған.
Бұл аймақтағы экономикалық, технологиялық, коммуникациялық, ақпараттық эксианциялардың күш-қуатының күшеюіне теңіздік әске
| |  скачать работу |
Другие рефераты
| 
