Интернет тәуелділіктің психологиялық-педагогикалық негіздері

Менделевич В.Д. 2003 көрсетуінше, интернетке тәуелді адамдарда басқа аддикциялардың жасырын формалары көрініс табады: сексуалды аддикция «киберсекске» ауысады; псевдология, крусодерлілік сияқты кибер-қатынаста көрініс табатын коммуникативті тәуелділік.

Д.Гринфилд (Greenfield, 1999) көбінесе интернет-тәуелділікпен қатар (жағдайлардың 20%-нда кездеседі) сексуалды аддикция жүреді деген деректер келтіреді. M.Griffiths (1998) Интернет-аддикция Интернеттің әртүрлі формаларын пайдалану негізінде қалыптасуы мүмкін деген гипотезаны алға тартты. M.Griffiths 1999 зерттеулерін К. Янг зерттеулерімен салыстыратын болсақ,  интернеттің көптеген интенсивті тұтынушыларының көпшілігі міндетті түрде Интернет-аддиктілер емес, олар желіні басқа аддикцияларын жүзеге асыру үшін пайдаланатынын атап көрсеткен болатын. J.Kandell М.Грифитс зерттеулерінен айырмашылығы ол Интернет-аддикцияны желідегі белсенділік формасынан тәуелсіз болып табылатын Интернеттен патологиялық тәуелділік деп анықтады.

Интернет-аддикцияның дефиницияларын (қысқаша түсінігі, ұғымы) кеңейте отырып, К.Янг, R.Davis (2001) Интернетті патологиялық пайдаланудың когнитивті әрекет-қылыққа әсер ету моделін ұсынды. Интернет-аддикцияның 2 формасын бөліп көрсетті: интернетті спецификалық патологиялық пайдалану (Specific Pathologial Internet Use) және интернетті негізгі патологиялық пайдалану (Generalized Pathological Internet Use). Бірінші түрі интернеттің кез-келген арнайы қызметінен тәуелділіктің туындайтыны көрсетеді: онлайндық қызметтер, онлайндық аукциондар, акцияларды онлайндық сату, онлайндық гемблинг. Аддикцияның мазмұны сақталады, және интернеттен тыс жүзеге асырылуы мүмкін. Екінші түрі интернетті көп мақсатты әрі маманданусыз тым артық пайдалану жатқызылады, яғни желіде нақты мақсатсыз уақыт өткізеді және  интернеттің әлеуметтік сферасымен байланысты[5].

Интернет-аддикция құбылысы әртүрлі әрекет-қылықтық тәуелділіктердің қосындысынан тұрады (жұмыс істеу, қарым-қатынас, ойындық қажеттілік). Компьютер мұнда тәуелділік обьектісі емес, ал оны жүзеге асырушы құрал болып табылады[6].

Девиантты әрекет-қылықтың басқа формаларының қалыптасуына әсер ететін әрі Интернет-аддикциямен байланысты тағы бір аспектіні атап өту дұрыс болады. Бұл қауіппен жасөспірімдер он-лайн режимінде кездесуі мүмкін:

• балалар сеніміділігін пайдалану: тыйым әрекеттерді орындату мақсатында баланы қызықтыру;
• порнографияға кіруге мүмкіндік: порнография желіде оңай таралғандықтан бала оған оп-оңай тап болуы мүмкін. Балалардың мұндай сайттарға кіруін қамтамасыз ететін бағдарламалық қамсыздандырулар өз қызметін ылғи да атқармайды, ал кейде тіпті де істен шығады;
• деструктивті мазмұнды контент-сайттар: мысалы, бомба немесе нашақорлық заттарды дайындау бойынша немесе т.б.

Ата-аналар баласының қандай сайттарға кіретінін қадағалап, бала әрекет-қылығының кез-келген өзгерістеріне мұқият болулары керек[7].

Интернет – адамзат миының жемісі. Интернет – әлемдегі әртүрлі нүктелерінде орналасқан компьютерлерді біріктірітін кең, тармақталған желі. Интернет 150 елді қамтып, 175 мыңнан астам әртүрлі желіні байланыстырды; Интернетке 200 миллион компьютер қосылып, 500 миллионнан астам тұтынушылар тіркелген. Желіде бұл сан әрдайым өсуде. 1985 жылы Интернет 100 желіні қамтыса, 1989 жылға қарай оның саны 500-ге дейін өсті. Қазіргі уақытта жыл сайын өсу қарқыны 100%–ға жетіп отыр. Көптеген тұтынушылар интернет желісіне кіру мүмкіндігін үйде де, жұмыста да қалар еді. Бұл жағдайдан шығу – модем және телефондық жүйелер арқылы қосылу болып табылады[15].

Интернеттің даму жылдамдығы соншалықты, оның коэффициенті айында пайызбен есептеледі.  Басында ARPANET аталған бұл жүйе алғашында әртүрлі компьютерлер арасында үнемі байланысты қамтамасыз ететін әдіс–тәсілдерді зерттеу үшін арналған болатын. Мәліметтерді жіберудің көптеген әдістері ARPANET–пен өткізілген эксперимент сәтті өткендігі соншалықты, күнделікті мәліметтерді жіберу мүмкіндігін алу үшін көптеген корпорациялар оған енуге бел буды. Ал 1975 жылы ARPANET экспериметалды желіден жұмыс істейтін желіге айналды. 1983 жылы MILNET ARPANET–тен бөлініп кетті, ал «Интернет» термині жалпымен қабылданған ортақ желіге айналды: MILNET қосу ARPANET 1991 жылы ARPANET компьютер нарығынан жойылғанымен, Интернет желісі қалды, бүкіл әлемдегі көп желілерді біріктіргендіктен оның көрсеткіштері айтарлықтай артты. 2000 жылға қарай Интернет энтузиасттар қолдарында болған кезеңнен өтті. Желінің дамуы оның нарықталуына әкелді. Бұның басты себебі 1992 жылы World Wide Web («Бүкіләлемдік тор») проектілеуі болды, бұның нәтижесінде ол 1990 жылдан бастап, тұтынушылар үшін өзекті бола бастайды. Тұтынушылар арасында Желі қарқынды таралуымен қатар жарнамалаушылар да оған қызыға бастады[12].

Ғылыми және азаматтық пайдалануда қолданылып жүрген Интернет бүгінгі күнде коммерциялық емес фирма, БАҚ–рының және үкіметтің автономды баспалық құралдарының халықаралық қарым–қатынастың негізгі әдісі болып табылады.  Шын мәнінде, Интернетті өзіндік бір глобальды БАҚ ретінде  қарастыруға болады. Барлық мәліметтер базасы мен жүйелеріне біруақытта үлкен жылдамдықта кіре алу және бір уақытта үйде отырып–ақ индивидуалды таңдау жасау – бұл деген керемет емес пе? Белгілі бір ақпараттық іздеу жүйесіне  кірсе, білімнің барлық облыстарына есік ашылады. Интернеттегі «адам–компьютер» қосылу мүмкіндігінің дамуы «адам–компьютер–адам» қосылу мүмкіндігіне жол ашты. Желі арнайы нышандарға ие байланыстырушы функциясына желілік компьютерлік реалдылықта виртуалды қоғамдастықтар – Интернет қарым–қатынасымен біріккен және спецификалық психологиялық қасиеттері бар топтар. Бастықтық Интернетте компаниялардың бүкіл дерлігінде өз сайттары бар, ол Желі арқылы сауда жасайтын ақпарат және тауар айнымалы саны күннен күнге өсуде[13].

1984 жылы Вильям Гибсон «Neuromancer» романын жарыққа шығарды, онда алғаш рет «киберкеңістік» ұғымы қолданылды: «киберкеңістік» – бұл бүкіл планета бойынша операторлардың көпшілігі күнделікті сезілетін ұйымдасқан галлюцинация. Гибсонның романы жарыққа шыққаннан кейін, уақыт өте бүкіл әлемдік телекоммуникацияық желімен жасалған кеңістікті киберкеңістік деп атай бастады. Миллиондаған адамдар Интернетті көптеген мақсаттарда қолданып келеді.

Қазіргі шақта компьютер біздің өмірдің таптырмас бөлігі, алайда кей кезде біз осы түсті металдың қымбат бөліктерінің еңбекке қабілеттілігінен тәуелді болатындығымызды әрқашан да мойындамаймыз.  Қазіргі кезден  компьютерлік желілер қызметтің банкілік іс, қауіпсіздік жүйесі, медицина, өндіріс, ғылым сияқты және тағы басқа маңызды салаларға ендірілген. Мұндай сфераларда қателіктер жіберілмейді, ал жіберіліп қойса, қымбат бағамен түзетіледі. Адамның компьютерден тәуелділігі мұнымен шектелмейді.

Сонымен компьютер, бұл зат біздің өмірге салыстырмалы жақында еніп, онда мәңгіге бекітілді.  Ендігі бір де бір кәсіпорын, бір де бір оқу орны компьютерлік технологияларсыз өз ісін жүргізбейді. Бір жағынан компьютер өмірді айтарлықтай жеңілдетті, екінші жағынан адамзат компьютерлік ойындар мен Интернеттен тәуелділіктің қалыптасуы сияқты глобальды проблемалармен ұштасып отыр[7].

«Интернет-тәуелділік» ұғымы 1990 жылы пайда болды. Мамандар тәуелділіктің бұл түрін техникалық құралдардың негізіндегі спецификалық–эмоционалды «наркоманияға» жатқызады[15].

Бүгінгі адамдарға, әсіресе жастарға қауіп төндіріп тұрған ең үлкен әдеттердің бірі интернет-тәуелділік болып табылады.  Қазіргі таңда технология және оның нәтижелерін пайдаланатын адамдар байланыс құралдарын жақсы меңгеріп алған. Әрине, адамның өмірін жеңілдететін технологияларын пайдалану керек. Бірақ, технология дамуының жемісі болып табылатын атом бомбасының адамзатқа тигізген зияндарын айтып жеткізу қиын.

Осындай технологияның зиянды жемістерінің бірі интернет болып табылады. Интернет дүние жүзінің қай жерінде не болып жатқанын білу, қажетті мағлұматты керек уақытта алу және біздің қолымыздағы мағлұматтың басқа жерге жетуін қамтамасыз етеді. Бұл шынымен де үлкен жеңілдік және бұл жеңілдікті адамдар барынша көп пайдалануда[12].

Бұл құралдарды мағлұмат алу және ойын-сауық  үшін қолдану да тәуелділікке әкеліп соғуы мүмкін[9].  Тәуелді адамдардың интернетке кіру немесе компьютер ойындарын ойнау әдеті күнделікті өмірін ұмыттыратындай дәрежеге дейін жетеді. Адам көп уақытын компьютермен өткізіп, компьютер қолданбаған кезде мазасызданады, оны сағынып, бұл істі тастау немесе азайту шаралары нәтижесіз болып шығады. Бір мезгіл ойын ойнамаса, немесе аз ойнаса, бәрібір ойнауды арттырады.

Егер де адам пайдалана алатын кәсіби немесе басқа бір қажеттіліктерін қамтамасыз ететін істерімен айналыспай ұзақ уақыт отырса, «электрондық поштамды қарап шығамын» деп  интернеттен сағаттар бойы шықпай қойса, демек ол адам интернет-тәуелділігіне шалдыққан болу керек. Егер де бұл адам интернетте аз уақыт отырдым деп уақыттың қалай өтіп кеткенін сезбей, кеш жатып, кеш тұрса, сабаққа немесе жұмысқа кешіксе, өзін тоқтату үшін интернетті жаптырып тастап, кейін шыдамай қайтадан аштырса, бұл туралы басқа адамдардың айтқан сөздеріне ашуланса, интернетке тәуелді болды деген сөз[13].

Тәуелділік,  жалпы алғанда, өмірдің басқа салаларына қанағаттанбауды білдіреді. Адамды қоғамдық өмірден басқа белсенділіктен алыстатып, шын өмірді ұмыттырады. Интернет пен компьютер

1 2 3

скачать работу

Отправка СМС бесплатно