Қазақстанның оқу-ағарту және денсаулық сақтау жүйесі

1980 - 90 ж. елiмiзде халыққа жаппай орта бiлiм беру саласында бiраз жұмыс жүргiзiлдi. Соның бiрi 6 жастан бастап оқыту болды. Сондай-ақ ауылдық жерлердегi шағын мектептер мәселесiн шешу, бастауыш мектепке алдын ала даярлау, жаппай орта бiлiм беруге көшу, мектепаралық оқу шеберханаларын ашу мәселелерiне ерекше көңiл бөлiндi. Мектептегi оқу iсi мемл. бiлiм стандартынан туындайтын жаңа талаптарға сай келетiндей етiп ұйымдастыруды, көп қаржы жұмсауды және ғыл.-зерттеу жұмысын жүргiзудi қажет етедi. Оның бiрiншi кезеңi 1994 — 97 ж., жалпы бiлiм беретiн мектептердi толық бiлiм стандартына көшiру iсiн аяқтау 2001 — 02 жылдарды қамтыды. Жалпы бiлiм беретiн базалық мектептердегi оқу жүйесi — 11 жылдық. Белгiлi бiр бiлiм салаларына икемi бар балаларға арналған лицей, гимназия, колледж, медреселер ашу, оқуды тегiн оқытумен қатар жекелеген ақылы мектептер ашу iсi де жүргiзiлдi.

Қазақстанда тұңғыш мұғалiмдер семинариясы 1883 ж. Ы.Алтынсариннiң басшылығымен Орск қ-нда ашылды. Ыбырай енгiзген оқу-ағарту iсiндегi бiр жаңалық — қазақ жастарына арналған тұңғыш кәсiптiк мамандық беретiн уч-щелердiң ашылуы болды. 1886 ж. Торғайда қолөнер уч-щесi, 1888 ж. Торғай мен Ырғызда қыздар пансионаттары, ал 1889 ж. Қостанайда а. ш. уч-щесi ашылды. Бұдан кейiн 1890 ж. Қарабұлақта, 1893 ж. Қостанайда, 1896 ж. Ақтөбеде қыздар уч-щесi iске қосылды. Бұл оқу орындарында қолөнерi мен а. ш. шеберханалары жұмыс iстедi. Алтынсариннiң кәсiптiк бiлiм беру жөнiндегi ой-пiкiрi кеңiнен қолдау тауып, 1902 ж. Семейде мұғалiмдер семинариясы ашылып, Орт. Қазақстан өлкесiндегi (Семей, Өскемен, Қарағанды, Ақмола) мектептерге мұғалiмдер даярлау iсi қолға алынды. Онда қазақтың аса көрнектi қоғам және ғылым қайраткерлерi Қ.Сәтбаев, М.Әуезов, Ә.Марғұлан, Ж.Аймауытов, М.Ақынжанов, О.Жәутiков, Ә.Сембаев, тұңғыш генерал Ш.Қабылбаев, Қазақстанның халық жазушысы Ә.Нұршайықов, Кеңес Одағының Батырлары: Iзғұтты Айтықов, В.А. Шулятников, Б.Бунтовских, Соц. Еңбек Ерлерi: Ж.Шәйжүнiсов, М.А. Носова, Д.М. Парлей, т.б. оқыды. Кейiн мұғалiмдер семинариясы Ташкент, Омбы, Орал, Ақтөбе, Алматы, Ақмола қ-ларында ашылды. 1883 — 1920 ж. аралығында оны 300-дей қазақ балалары бiтiрiп шықты. 1941 ж. КСРО-да 1 млн-ға жуық оқушысы бар арнаулы орта бiлiм беретiн 3773 оқу орны жұмыс iстедi. Ал 1957 — 58 оқу жылдарында техникумдар мен уч-щелерде, арнаулы мектептерде 2 млн. оқушы болды. 1940 — 41 оқу жылында арнаулы орта бiлiм беретiн 118 мектепте 30 мың оқушы оқыды. 1969 — 70 оқу жылында бұл мектептердiң саны 186-ға жетiп, 43610 оқушысы болды. 2-дүниежүз. соғыстан кейiнгi жылдары арнайы орта бiлiмдi мамандарды неғұрлым қысқа мерзiмде даярлау қажеттiгiне байланысты бұл оқу орындарына 9 сыныпты бiтiргендер ғана емес, орта мектептi бiтiрген жастар да қабылданатын болды. Олар 1,5 — 2 жыл iшiнде арнайы мамандықты игерiп, өндiрiске жолдама алды.

Арнаулы орта бiлiм беру саласында оқушыларды еңбекке баулу және кәсiптiк бағдар беру жүйесi негiзiнен орнығып, тиiмдi түрлерi мен әдiстерi белгiлендi. Жоғары сынып оқушыларын еңбекке баулудың және кәсiптiк бағдарлаудың ұйымдық нысандары мен мазмұнында елеулi өзгерiстер болды. КОКП ОК мен КСРО Мин. Кеңесiнiң “Жалпы бiлiм беретiн мектептерде оқушыларға бiлiм беру, тәрбиелеу мен оларды еңбекке баулуды одан әрi жетiлдiру туралы” қаулысы жастарды материалдық өндiрiс саласында еңбек етуге даярлау және болашақ мамандықты дұрыс таңдау iсiндегi жаңа бiр маңызды кезең болып, еңбекке баулуды ғыл. негiзде жүйелi жүргiзу және оқушыларға кәсiптiк бағдар беру негiзiнен орындалды. Мектептер кәсiптiк-тех. уч-щелермен тығыз байланыс жасап тұрды. Мектеп реформасын жүзеге асыру бағытында бiрлескен кешендi шаралар белгiлендi. Жоғары сынып оқушыларына кәсiптiк бағдар берумен қатар электронды-есептеуiш микропроцессорлы техникамен қоса металлургия өндiрiсiн, автоматика, телемеханика негiздерiн оқыту қолға алынды. Ауыл мектептерiндегi оқушылар мал ш-нда жұмыс iстеуге үйрендi. Оқушылардың өндiрiстiк бригадалары, дала қостары өмiрге келдi. Олар экон. жағынан тиiмдi болып, кезiнде елдiң азық-түлiк бағдарламасына елеулi үлес қосты.

1991 ж. жаңа үлгiдегi мектептер мен арнаулы орта бiлiм беретiн оқу орындары: лицей, гимназия, кәсiптiк-тех. мектептер, колледждер өмiрге келдi. 2003 ж. республикада — 108 гимназия, 63 лицей, 289 лицейлiк және гимназиялық сыныптары бар мектептер, дарынды балаларға арналған 30 мектеп жұмыс iстедi. Сондай-ақ, 312 кәсiптiк-тех. мектепте 89 мыңнан астам оқушы, 382 колледжде 207 мыңнан астам студент оқыды. 1995 ж. Қазақстанда жаңа Конституция қабылданып, онда жалпыға бiрдей мiндеттi әрi тегiн орта бiлiм беру бағыты жарияланды. ҚР “Бiлiм беру туралы” жаңа Заңында да (1999 ж. 7 маусымда қабылданған) бұрынғыдай жалпы бiлiм беретiн мектептiң бастауыш (1 — 4-сыныптар), негiзгi (5 — 9-сыныптар) және жоғары (10 — 12-сыныптар) деп аталатын үш сатысы бекiтiлдi. Орта (толық) бiлiм алудың түрлi жолдары айқындалды. Орта бiлiм жалпы бiлiм беретiн (күндiзгi, кешкi) және кәсiптiк мектептер (лицейлер) мен колледждерде берiлетiн болды. Мұнда оқушы кәсiби мамандық алумен қатар оқуын мектеп бағдарламасы бойынша аяқтайды. “Бiлiм беру туралы” Заңға сәйкес бұрынғы нормативтiк құқықтық негiз жаңартылып, мемл. “Бiлiм” бағдарламасы жасалуда. Бұл бағдарлама бiлiм беру жүйесiн реформалауды қазiргi экон., әлеум. және саяси жағдайға сәйкестендiредi.

1990 — 99 ж. ҚР бiлiм саласына қатысты оннан астам мемл. бағдарламалар қабылданды. Олар: “Дарын” мемлекеттiк бағдарламасы. Дарынды балалардың шығарм. дамуын қолдау мақсатын көздейдi. Осы бағдарлама шеңберiнде 1997 ж. республиканың сегiз облысында дарынды балалар үшiн арнаулы мектептер мен мектеп-интернаттары бар респ. “Дарын” ғыл.-практик. орт. құрылды. 1996 жылдың соңында шет елдерде тұратын отандастарды қолдау мемлекеттiк бағдарламасы қабылданды. Оның шеңберiне тарихи отанына оралған оралмандарды оқыту мен қайта оқыту кiредi. 1997 ж. Орта бiлiм жүйесiн ақпараттандырудың мемлекеттiк бағдарламасы қабылданды. Оның мақсаты — республика мектептерiн мультимедиялық компьютерлiк сыныптармен қамтамасыз ету, компьютерлiк оқу бағдарламаларын, электрондық оқулықтар жасау, бiлiм берудi басқару жүйесiн ақпараттандыру. “Жалпы бiлiм беретiн мектептер үшiн оқулықтар мен оқу-әдiстемелiк кешендердi дайындау және басып шығару туралы” кешендi бағдарлама жалпы бiлiм беретiн мектептер үшiн жаңа үлгiдегi оқулықтар мен оқу-әдiстемелiк құралдар жасауды мақсат етедi. Тiлдердi қолдану мен дамытудың мемлекеттiк бағдарламасы тiлдердi оқытудың түпнұсқа бағдарламалары мен жаңа технологиясын дайындауды, қазақ тiлiн оқытуды тиiмдi жүргiзуге байланысты оқулықтар, аудиокөру, компьютерлiк бағдарламалар шығаруды көздейдi. Экологиялық бiлiм беру бағдарламасы респ. бiлiм беру және басқа құрылымдарында үздiксiз экол. бiлiм берудi дамыту мен үйлестiрудi мақсат еткен. ҚР-да 1998 — 2000 ж. кәмелетке толмағандар арасында құқық бұзушылықтың алдын алу жөнiндегi кешендi бағдарлама, т.б. бағдарламалар бар.

1919 — 20 ж. Орынборда, Ордада, Семейде ағарту ин-ттары, 1920 ж. қарашада Түркiстан мемл. ун-тi (кейiннен Орта Азия ун-тi) ашылды. Бұл ун-т Орта Азия мен Қазақстан үшiн кадр даярлаудың негiзгi орталығына айналды. Оның жанында қазақ жастарын оқытатын арнаулы бөлiмдер болды. 1920 ж. Ордада, Бөкей халық ағарту iсi бөлiмшесiнде Бөкей ағарту ин-ты ашылды. 1921 ж. Орынборда (кейiн Қызылордаға көшiрiлдi) және Верныйда Қазақ халық ағарту ин-ттары ашылды. Бұл жылдары Ресей мен Өзбекстанның жоғары оқу орындарындағы қазақстандық студенттер саны жыл сайын өсiп отырды. 1926 ж. 2 шiлдеде Ташкенттегi Қазақ ағарту ин-ты пед. ин-т деп аталды.

Қазақстандағы алғашқы жоғары оқу орны — Қазақ пед. ин-ты 1928 ж. Алматы қаласында ашылды. Бұдан кейiн Алматыда 1929 ж. Алматы малдәрiгерлiк ин-ты, 1930 ж. Қазақ а. ш. ин-ты, 1931 ж. Қазақ мед. ин-ты, 1932 ж. Орал пед. ин-ты ашылды. 1932 ж. республиканың 6 жоғары оқу орынында 2 мың студент оқыды, олардың 40,5%-ы қазақ жастары едi. 1934 ж. Қазақ мемл. ун-тi және Тау-кен-металлургия ин-ты ашылды. 1941 ж. республиканың халық ш-нда жұмыс iстейтiн кәсiби мамандардың (52,3 мың адам) жоғары бiлiмдiсi 16,8 мың адам, яғни 32,2% болды. 1940/41 оқу жылы республиканың 20 оқу орнында 10419 студент оқыды. 1950 — 60 ж. Ақтөбе, Ақтау, Тараз, Қостанай, Көкшетау, Өскемен, Павлодар, Петропавл, Ақмола (қазiргi Астана) қ-ларында педагогика, Орал мен Ақмолада а. ш., Ақтөбе, Қарағанды, Семей, Ақмолада медицина ин-ттары, Алматыда — Алматы халық ш. ин-ты (қазiргi Қазақ экономика ун-тi), Қарағандыда политех. және кооп., Павлодарда индустр., Өскеменде құрылыс-жол, Ақмолада инж.жол-құрылыс, Таразда гидромелиоративтiк-құрылыс және технол. ин-ттар ашылды. 1972 ж. Қарағанды мемл. ун-тi, Арқалық, Талдықорған пед. ин-ттары ашылды. 1986/87 оқу жылында Қазақстанның 55 жоғары оқу орынында 274 мың студент оқыды. 2000/2001 оқу жылында елдегi 47 мемл. жоғары оқу орыдарындағы студенттер саны 267 447 болды.

Жоғары деңгейдегi мамандар даярлау, бiлiм беру, ғылым мен мәдениеттi дамытуда үлкен жұмыстар атқарып отырған сегiз мемл. жоғары оқу орнына 2001 ж. 5 шiлдеде ҚР Президентiнiң Жарлығымен ерекше мәртебе берiлдi. Олар: Әл-Фараби атынд. Қазақ ұлттық ун-тi; Л.Н.Гумилев атынд. Еуразия ұлттық ун-тi; Қазақ ұлттық агр. ун-тi; Қ.И. Сәтбаев атынд. Қазақ ұлттық тех. ун-тi; С.Ж. Аспандияров атынд. Қазақ ұлттық мед. ун-тi; Т.Қ. Жүргенов атынд. Қазақ ұлттық өнер академиясы; Құрманғазы атынд. Қазақ ұлттық консерваториясы; Қазақ ұлттық музыка академиясы.

Бұлармен қатар республикада 35 мемл. жоғары оқу орны бар. Олар: Ақмола мемл. мед. академиясы, Ақмола агр. ун-тi, Ақтау мемл. ун-тi, Ақтөбе мемл. ун-тi, Алматы технол. ун-тi, Атырау мұнай және газ ин-ты, Атырау ун-тi, Арқалық мемл. пед. ин-ты, Шығ. Қазақстан мемл. ун-тi, Шығ.

1 2 3

скачать работу

Отправка СМС бесплатно