Қазақстанның тәуелсіздігі Түркияның қоғамдық пікірінде
тқы саясатының ең жарқын жетістігі болды деп тұжырымдады. Осы газеттің тілшісі Тайлан Соргун “Сүйен, Түркия, сүйен” атты мақаласында осы тәуелсіздіктерді Түркияның тануы аса маңызды сәттілік деп көрсете отырып: “Түркияның бұл республикалармен экономикалық және әлеуметтік қатынастарын дамытуы батыс елдері мұқият бақылап отырған жетістік болатын. Әлемдегі тәуелсіздік әрекеттеріне бастама болған Түркия республикасының мұны жасамауы өзінің негізгі миссиясына қайшы келу болар еді” деген еді (26).
“Орта Азиядағы түркі республикаларының тәуелсіздігін бірден тану асығыстық емес пе?” деп сынға алған М.Али Биранд және Ертуғрул Өзкөк сияқты тілшілер де болды. “Хурриет” газетінің тілшісі Ертуғрул Өзкөк Сыртқы істер министрі Хикмет Четинге осы мәселе бойынша сұрақ қойған кезде ол “Канада, Украинаның тәуелсіздігін дереу танығанда біз неге түркі республикаларының тәуелсіздігін қабылдамаймыз?” деп жауап беріп, шешімнің ұлттық сипаттағы шешім екендігін білдірген еді. Қазір қарасақ тәуелсіздікті танудағы Түркияның бұл қадамы туралы ең дұрыс, объективті пікірді Сами Кохен жазды деуге болады. Ол тәуелсіздікті тану мәселесін батыл шешім деп бағалап, бұл шешімді асығыс емес, ұшқыр шешім деп тұжырымдады. Ол: “Батыс елдері әлі бір-бірінің тәуелсіздігін бірден қабылдамай тұрған кезде біз бәрінің тәуелсіздігін тану арқылы батыл қадам жасадық. Енді Кеңес Одағы жоқ. Бедел орталықтан тәуелсіз елдерге өтті. Тәуелсіздікті тану шешіміміз толығымен Түркияның өз бастамасымен қабылдаған ұлттық шешімі болып табылады. Оған ешқандай сыртқы ықпал әсер еткен жоқ” деп жазды (27).
Түркия 1991 жылғы тарихтың ұлы кезеңіндегі өзгерістерді дер кезінде дұрыс бағалай білді. Түркия бұл мәселені ұлттық мемлекеттік саясат ретінде қабылданды. Сөйтіп, Орта Азияның түркі республикалары, атап айтқанда Әзербайжан, Қырғызстан, Өзбекстан, Түрікменстан, Тәжікстан және Қазақстанның егеменді ел болуы Түркия Ұлттық мәжілісінен үлкен қолдау көрді. Барлық республикаларда сияқты Қазақстанда да өзінің тәуелсіздігін таныған елдермен елшіліктер ашып, саяси, мәдени, экономикалық байланыстар орната бастады.
1992 жылы 24 қаңтарда түкі тілдес республикалар мен Түркияның көршілес мемлекеттерінен бастап дамушы елдердің өркендеуіне көмек беру мақсатында Сыртқы істер министрлігіне қарасты Түрік ынтымақтастығы және даму агенттігі (ТІКА) құрылды. Бұл агенттікті басқару бұрын Түркияның Жапониядағы елшісі Умут Арык жүктелінді. ТІКА Қазақстанның рухани астанасы болған Түркістан қаласында Ахмет Яссауи кесенесінің жөндеу сияқты үлкен жобаларды жүзеге асырды. Сонымен қатар, сол қалада Қожа Ахмет Яссауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетін ашуға мұрындық болды.
Түркияның ұлттық саясатында Қазақстанның алатын орны айрықша. 1992 жылы ақпанда Қазақстанда Түркия елшілігі де ашылды. Екі елдің дипломатиялық қарым-қатынасы сенім қағаздарымен (грамота) расталынды. Қазақстан президенті Нұрсұлтан Назарбаевқа Түркия Республикасының Қазақстандағы елшісі Аргун Өзпай сенім қағазын (грамотасын) ұсынды.
Түркия мен Қазақстан елдерінің өкілдері екі елде кезектесе өткізілген достық, ынтымақтастық құрылтайларына, окнференцияларға қатысты. Бұл халықаралық жиындар қазақ-түрік қарым-қатынастарының бағыттарын айқындауға әсерін тигізді. Қазіргі таңда Түркия-Қазақстан байланысы қарыштай дамып, екі ел халықтарының арасындағы достастық нығаю үстінде.
Резюме
В статье рассматривается место Республики Казахстан в Советском Союзе, обретение им независимости, а также усиление и развитие казахско-турецких отношений после 1991 года.
Турция своевременно и правильно оценила исторические перемены 1991 года на постсоветском пространстве. В Турции эти события были приняты как национальная государственная политика. Решение принятое Турецким правительством приняло одобрение турецкого общества и Турецкого национального мажилиса. Во внешней политике Турции Казахстан занимает особое место. Большой вклад в это вносит Посольство Турции в Казахстане.
symmary
The article is devoted to the role of the Republic of Kazakhstan in the USSR, affer the getting the independence and to the strengthening and development of kazakh-turkish relations after 1991. Turkey has valued historical changes of 1991 at the moment. These changes have occurred without any reelections and governmental changes, as it has been in Turkey. These events were accepted by Turkey as the nationalstate policy. The decision accepted by Turkish government was approved by Turkish society and Turkish National Mazhilis
1 Keesing’s Contemporary Archives, 1985, p.34058, Keesings Comtemporary Archives, 1986, pp. 34753-34754, Olivier Roy, La nouvelle Asie centrale ou la fabrication des nations, Editions du Seul, 1997, (Yeni Orta Asya Ya da Ulusların İmal Edilişi), Çeviren Mehmet Moralı, Metis Yayınları, İstanbul, 2000, s.177
2 Cumhuriyet, 19 Aralık 1986
3 Tercüman, 23 Aralık 1986 “Kazakistan İsyanlar Ülkesidir; Kazakistanda 15 öğrenci, 7 polis öldü”
4 Sami Kohen, “Rusyada Ne Oluyor”, Milliyet, 20 Aralık 1986
5 Fahir Armaoğlu, “Kazakistan Ayaklanması”, Tercüman, 20 Aralık 1986
6 Zafer Atay, “Bir İsyan”, Tercüman, 22 Aralık 1986
7 Yılmaz Öztuna, “Kazakistanda Olay”, Tercüman, 22 Aralık 1986
8 Ergün Göze, “Demir Perde Deliniyor mu”, Tercüman, 23 Aralık 1986
9 Т.Р.Мәдениет министрі Намык Кемал Зейбек пен Қазақ КСР басқарма кеңесі орынбасары Күмісжан Өмірбаева арасында жасалған келісім хаттамасы, 1990 жыл 5 желтоқсан
10 Т.Р. Мәдениет министрлігі мен Қазақ КСР Мемлекеттік мәдениет комитеті арасындағы мәдени ыгтымақтастық келісімін жүзеге асыру бағдарламасы 1991 жыл 31 қаңтар
11 Milliyet; Cumhuriyet, 16 Mart 1991
12 Tercüman 16 Mart 1991
13 Hasan Cemal, “Altay Dağlarından Hazar Kıyısına”, Cumhuriyet, 16 Mart, 1991
14 Hasan Cemal, “Bakü’den Dostluk Telleri”, Cumhuriyet, 17 Mart 1991
15 Altan Öymen, “Yeni Ufuklar”, Milliyet, 16 Mart 1991
16 Bilal N.Şimşir, “Yeni Türk Cumhuriyetleri ve Türkiye, 1991 yılındaki Gelişmeler”, Değişen Dünyada Türkiye ve Türk Dünyası Sempozyumu, H.Ü.Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Ankara 13 Nisan 1992, s.58-98
17 Аталмыш симпозиумға қатысқандар мен баяндама тақырыптары:
Südübey Togan, “Piyasa Ekonomisine Geçiş Sürecinde Türkiye’nin Tecrübeleri”
İsmet Ergün, “Kollektevist bir Sistemden Piyasa Ekonomisine Geçiş Sorunları”
Nur Vergin, “İslamda Çağdaşlık ve Türk Demokrasisine Geçişte Rölü”
Ali Karaosmanoğlu, “Türkiye’de Demokrasinin Uluslararası Koşulları”
İsmet Giritli, “Açık Toplum düzeninin Kurulmasında Rol Oynayan Anayasal Gelişmeler”
Aydın Yalçın, “Türk Demokrasisinin Ekonomik ve Sosyal Temelleri”
18 Tercüman, 26 Eylül 1991
19 Tercüman, 27 Eylül 1991
20 Fahir Armaoğlu, “Nazarbayevin Ziyareti”, Tercüman, 27 Eylül 1991
21 Cumhuriyet, 27 Eylül 1991
22 Milliyet, 26 Eylül 1991
23 Milliyet, 27 Eylül 1991
24 Cumhuriyet, 16 Aralık 1991
25 Sabah, 17 Aralık 1991
26 Tercüman, 19 Aralık 1991
27 Milliyet, 18 Aralık 1991
| |  скачать работу |
Қазақстанның тәуелсіздігі Түркияның қоғамдық пікірінде |
