Мемлекеттік құнды қағаздар нарығы: мәні және қазіргі жағдайы
келмеуі;
- Аймақ аумағындағы кәсіпорындарының сәтсіз қаржы жағдайы;
- Инвестициялық бағдарламаларды және жобаларды орындау үшін аймақтық бюджетте қаражаттың болмауы;
- Кредиттік желілерді ашу барысында және басқада инвестицияларды ашу нысандарын жүзеге асыру қиындықтары.
Аймақ үшін қаржы-бюджеттік қиындықтар, қаржы қаражаттарының мезгілдік факторлар қызметінен (трансфеттер, салықтар) ырғақты және уақытылы түспеуінен туындайды.
Өңір аймағында облигациялық қарыздарды өткізуге, принципиалдық жағдадйлар қолалйлы болуы мүмкін, оларға жататындар:
1) Ұсынылатын облигациялық қарызды орнату механизмін жүзеге асыру үшін қаржы инфроқұрылымының жинақталған толық негізі;
2) Қаржы ресурстарын тарту арқылы түпнұсқалық және стандартты емес кестелерді дайындау және жүзеге асыруға басшылықтың қызығушылығы;
3) Қарызды шығару және орнатумен байланысты тапсырмаларды шешуді өз құзіретіне ала алатын инвестициялық компанияларымен және қаржы институттарымен қатынаста болу;
4) Мемлекетті құнды қағаздарды шығару бойынша әкімшіліктің тәжірибесі.
Муниципалды облигациялық қарыз аймақтың қаржы және инвестициялық мәселелерді шешуге септігін тигізетін қаржы құралы ретінде үлкен қасиеттерге ие:
1) Заңды және жеке тұлғаларды — жергілікті инвесторлар үшін иелену мүмкіншілігі;
2) Осы құнды қағаздар бойынша кірістердің жеңіл салық салуы;
3) Кіріс, ережеге сәйкес корпоративті құнды қағаздарға қарағанда орталық үкіметтің тұрақты облигация шығарылымдарының үлкен немесе үлкен кірісімен салыстырмалы, өйткеніқарыз облигациялары аймақ активтерімен қамтамсыз етілуіне болады (жылжымайтын мүлік нысандарымен және заңдастырылған кәсіпорындарының акция пакеттерімен).
Облигациялық қарызды шығару және орнату аумақ әкімшілігіне қарыз эмиссиясын жүргізу бойынша келесі мәселелерді шеше алады:
- Аймақтық бюджетке түсетін ауыртпашылықты төмендету;
- Бюджетке түсетін қаржының тұрақсыздық жағдайын жеңілдету;
- Аймақ кәсіпорындарына салық ауыртпашылығын түсірмей қаржы ресурстарын тарту;
- Аймақ аумағындағы жобаларды қаржыландыру;
- Ұзақ мерзімді эмиссиялық бағдарлама элементтерін аяқтау және қазақстандағы құнды қағаздарды орнату және айналымға салу технологиясын шығару;
- Аймақта қазіргі замандағы қор нарығын құруды ынталандыру және оның Республикалық және халықаралық капиталдар нарығына бірігуі.
Мемлекеттік өндірістік инвестициялардың тиімсіздігі және жергілікті деңгейде тікелей мемлекеттік үкіметімен қаржыланатын өнеркәсіптік өнімдерді тоқтатып отыруы мңызды проблема болып келеді. Сол сияқты, аймақтық және жергілікті орган биліктері қарыз алу жүйесін дамытуды аймақтық қаржы нарығының дамуына сәйкес сыртқы оңды әсерлерді жүзеге асыруды және оңды инвестициялық жағдайдың құрылуын ақамтамасыз етуі тиіс.
Нарық қызметінің механизмі
Областырдың, Астана және Алматы қалаларының жергілікті орындаушы органдарының мемлекеттік қарызға алуды реттеу заңына сәйкес қарыз алу құқықтары бар. Жергілікті орындаушы органдарымен мемлекеттік қарызға алу, жергілікті орындаушы органдарының қарыздарын өтеуге бағытталған қарызға алу лимитімен бекітілген жергілікті орындаушы органдырының қарызымен және жергілікті бюджет құралдарының көлемімен шектеледі. Жергілікті орындаушы органдары бойынша тұтас қарызға алу лимитінің аясында жергілікті орындаушы органының қарызға лау лимитін анықтау және қаржыландыру жылына сәйкес келетін жергілікті орындаушы органының қарыз лимитін бекітілген тәртіп бойынша қаржы Министрлігімен және жергілікті орындаушы органдарымен жүзеге асырылады.
Муниципалды құнды қағаздар аспаптар құрылымын диверсификациялау проблемасы
Рессей тәжірибесі, барлық тіркелген муниципалды қарызға алудың жартысынан көбі тұрғын үй беру жолымен облигацияларды өтеу мүмкіншілігін қарастыратынын көрсетеді, ал жергілікті үкімет органдарымен шығарылған облигациялар тізімінде, тұрғын үй үлесі 85 % асады. Жеке инвесторлар үшін муниципалды тұрғын үйді қарызға алу облигациясының аса қызықтырушылығының себебі, өздерінің күрделі қаражаты жоқ және «кредиттік тарихы» жоқ жеке қаржы-құрылыс компанияларымен салыстырғанда тұрақтылығы болып келеді.
Ипотека келісім шарттары бойынша және орнатылатын құнды қағаздар келешегінде дебиторлық қарыздарымен қамтамасыз етілген муниципалдық облигацияларды шығару, құнды қағаздар нарығының дамуы бойынша маңызды қадамы болуы мүмкін.
Жергілікті үкімет органдары ипотекалық және коммерциялық банктерден кепілхат (ипотека келісімдері бойынша дебиторлық қарызды) сатып алатын болса, және олардың қамтамасыз ететуімен және кепілімен кепілдік облигацияларды шығаратын болса, мұндай құнды қағаздардың эмиссиясы сауда банктерінің ипотекалық операцияларды қаржыландыруға ықпалын тигізеді, тұрғын үйді несиеге беру қызықтырушылығын бірден көтереді. Халыққа тұрғын үйді жаппай сату, экономикалық өркендеудің маңызды бір алғышарттарының бірі болып келеді. Кепілге беру облигацияларынң құралдары, құнды қағаздар нарығы дамыған елдерінде өзінің тиімділігін дәлелдеді.
Кепілдік құнды қағаздары бойынша кепілді көпшілік мемлекеттерде тәжірибеде жүзпайыздық мемлекеттік кепілдікті беретін орталық үкіметтері ұсынатынын атап өту қажет. Алайда, Қазақстанның талабына сәйкес ішкі қарызбен жұмыс істеу бойынша республикалық бюджетке салмақ түсуді есепке ала отырып, жергілікті бюджетпен кепілденетін құнды қағаздар нарығының құрылуы бірінші кезекте пайдалы болып келеді.
Инвестициялық облигациялық қарыздар арасында аймақ экономикасы үшін маңызды мағынасы бар өндірітік бағдарламаларды жүзеге асыру бойынша қаражаттардан айырбастылымды муниципалды облигацияларды арнайы бөлу қажет.
Жекешелендірілген кәсіпорындар және қарыз реципиент-кәсіпрындар акцияларында инвесторларға облигацияларды өз еріктерімен айырбастау мүмкіншілігін ұсын,у қор нарығында оларға деген сұраныстар үлкейетіндігін тәжірибе көрсетеді. Айырбастылымды облигациялар инвесторларға, акцияға тән жоғарғы тұрақтылықты және әлеуетті қамтамасыз етеді. Оларды сатып алу, айырбасталым облигациялар барысында маңызды ұтымдылық мүмкіншілігін сақтай отырып, акцияны сатып алуға қарағанда инвестициялық портфель қауібін төмендетеді.
Акция курсының күтілген көтерілімдерінен ұтыс алу мүмкіншілігін беретін және кепілді пайыздық кірісті қамтамасыз ететін қандай да нақты кіріс кіргізбейтін дауыс беруші кәсіпорын акцияларына өздерінің қаражатын салуды қаламайтын отандық және шет елдік кертартпалық инвесторлар үшін айырбасталым облигациялары қажеттірек болуы мүмкін.
Облигациялық қарыз көмегімен жұмылдырылған қаражаттан эмиссиямен қаржыланатын кәсіпорындар акциясында муниципалды облигациялар айырбасталымы мақсатқа лайық. Жекешелендіру процессіндеде айырбасталым облигацияларының шығарылым механизмін қолдану перспективалы болып келеді. Республикалық жекеменшік формасынан коммуналдық жекеменшігіне кәсіпорындарды өткізу әсерін тигізеді.
Ұсынылған жобадағы «Жергілікті орындаушы органдарының құнды қағаздары туралы» жаңа заңында, муниципалдық қарыздар облигацияларын оларда айырбастау үшін, өткізілетін акциялар бөлігін (заңнамаға сәйкес аймақ бюджеттеріне бағытталған жекешелендіруден түскен кірістер пропорционал бекітілген үлеске) аймақтармен қолдануға рұқсат беру қажет. Жекешелендірілген кәсіпорындар акцияларына облигацияларды еркін айырбастау мүмкіндігі олардың әлеуетті алыпсатар кірісін және тұрақтылығын (акциялар қосымша кепілдікті қамтамасыз ету болып қарастырыла алады) өсіреді.
Муниципалды облигациялардың мұндай қызықтырушылығының өсуі, жергілікті бюджеттер үшін шығынсыз, акцияларды сатуға дейін аймақтарға қосымша қаражаттарды жұмылдыруға мүмкіндік береді. Айырбасталым облигациялар бойынша пайыздық қойылым едәуір төмендеуі мүмкін, ал отандық қор нарығында болжамды көтерілімдер астарында айырбастау жолымен акцияны жүзеге асырудан жергілікті бюджет деңгейі маңызды көтеріледі.
Аймақтық қарызға алу мәселелері
Мұндай әдіспен, аймақтық және муниципалдық қарызға алу жүйесін тиімді дамыту үшін қажетті негізгі проблемаларды түйіндеуге болады.
1) Бүгін, Қазақстан Республикасының қаржы Министрлігі мемлекеттік қағаздар эмиссиясын жүргізуші және аймақтағы құнды қағаздар эмиссиясын жүргізушілерді бақылау органы болып келеді. Эмисся жүргізуші және бақылау оганы арасында сәйкессіздік бар;
2) Муниципалды құнды қағаздар нарығының инстуттары және инфроқұрылымдарының дамуы, корпоративті құнды қағаздар нарығының дамуын жылдамдатуды қамтамасыз етуі қажет;
3) Муниципалды қарыздардың дамуы, жеке инвестицияларды ығыстыру салдарын азйтуға бағытталуы қажет, ішкі норма жинағының өсуіне ынта болуы қажет;
4) Муниципалды қарыздардың дамуы, ішкі және шет ел инвесторлары үшін аймақтар инвестициялық жағдайының жақсаруымен байланысты болуы қажет;
5) Мемлекеттік саясат, муниципалдық облигациялар нарығында муниципалдық қарызға алу нарығына деген қатынасы аймақтарды ажыратым процессін жасанды күшейтідің алдын алуға бағытталуы тиіс;
6) Жергілікті және аймақтық органдарының өндірістік инвестициялау мақсатына қаражатты қолдану барынша тиімді болуы қажет.
Қарызға алу құрылымында мақсатты қаржыландыруға
| |  скачать работу |
Мемлекеттік құнды қағаздар нарығы: мәні және қазіргі жағдайы | 
