Төле би туралы соңғы деректер
t>
Үрікпесін, аман болсын балапандар,
Әр үйде балапандай балақан бар.
Бәріне де тіршілік, ғұмыр керек.
Баланы бақытына балаған бар.
Қарлығаш балапаны мен әр үйдегі балақанның тағдыры мен болмысы бір ғой. Төле би әрекеті болып табылатын қарлығаш балапанын бәйек болып қорғау да зор кісіліктен туса керек. Ақын Төле бидің осындай кісілікті болмысын танытқан іс-әрекетін жырына арқау еткен.
Төле бидің даналығы мен ізгі әрекеті өз алдына бір төбе, ал оның жау жүрегіне жол тауып, оның да діліне даналық дарыта алғаны жырда әсіресе айқын көрініс тапқан.
Соны айтып әлгі Сардар кетті қайтып.
«Қарлығаш би» аңызын еліне айтып.
Жорықпен дала кезіп көп жорытқан жан,
Тамсантты тау мен дала, жеріне айтып.
Зағыпар Туғанбайұлының басынан талай аласапыран заман өткенге ұқсайды. Туған елден жырақтағы жат жерде еркін кесіле алмай, кіріптар күй кешудің өзі зор қайғы болар. Заманнан жаза көріп, елінен табан ауып бара жатқанда жазған жыры секілді бұл шығармасы. Зағыпар ақын ұрпағының жадында жүрсін деген оймен Төле би бабасының өміріндегі осы бір сәулесі сәтін жыр етіп жазып кетіпті. Жырды Зағыпар өзі жазса да, кішілік, шәкірттік жолымен туындының шын иесі Көтбай ақынды құрметпен ауызға алады.
Бұл сөзді естігенмін бала кезде,
Алабұртқан ойға шорқақ шала кезде.
Көшкінші ұлы Көтбай ақын айтқан еді,
Өлеңмен бірдей жүйрік қара сөзге.
Бұл жыр бүгінге дейін Үрімшідегі «Шалғын» журналының ауыз әдебиеті қолжазба қорының «Аңыз әңгімелері» бумасында сақтаулы. Зағыпар Туғанбайұлы бұл жырды қолжазба қорына 1982 ж. тапсырыпты. Өзі тірі кезінде Шыңжан Ұйғыр автономиясы ауданында тұрған. Заманында әнші, қиссагер, ақын адам болыпты.
Бұл жырға ұстаз бен шәкірт ақынның қаншалықты иелік ететінін біз нақты айта алмаймыз. Білетініміз, жырды соңғы жырлап айтушы әрі оны қолжазба қорына тапсырушы Зағыпар Туғанбайұлы. Ал ол өз кезегінде:
Кейіннен жазып қойдым қалам хаттап.
Алды – артына сөз қостым және нақтап,-
дей келе, ұстазы Көшкіншіұлы Көтбай ақынды «қара сөз бен өлеңге бірдей жүйрік» адам санайды.
«Қарлығаш би» жыры – бас-аяғы жинақы, шымыр, тілі таза, тақырыбы тосын, идеясы айқын шығарма.
«Ақ қалпақ» аңызы да жоңғар шапқыншылығы дәуіріндегі аңыз дерегін негіз етіпті. Мұны да кезінде жырлаған Көтбай ақын екен, оны қазіргі күйінде кейінгі ұрпаққа жырлап жеткізген - Зағыпар Туғанбайұлы. Бұл жолы да шәкірт ақын Зағыпар өзі туралы тым кішіпейіл сөйлейді:
Тыңдаушы, сөкпеңіздер болса шала,
Өлеңге жаттықпаған мен бір бала.
Кішіпейілдіктің астарындағы бір шындық, бұл жырды ұстазы айтуынан тыңдағанда оны өз тарапынан жазғанда шәкірт ақынның тым жас, яғни бала болғаны байқалады.
Көрші қырғыз еліне жоңғарлар жойқын шабуыл, жасайды. Мұндай қиянатқа көне алмай, араша тілеп, ақыл сұрап Ана Төле биге келеді.
Елді қуған жоңғарларға тоқтату бар ма?-
Деп түйіп, ойға батып байыз тапты.
Бұл жырда Төле би дана, тапқыр адам кейпінде көрініс тапқан. Дана Төле бидің ақылында ертегілік сипат басым болса да, көңілге тез-ақ қона кетеді. Ана еліне келіп, көпшілікті жинап, шеберлерді тауып, ақыры алты қанат отаудай ақ қалпақты жасап бітеді. Ел кешіп, үлкен ақ қалпақ жұртта қалады.
Құлазып үріккен елдің жұрты жатыр.
Мысалы секілденіп заман ақыр.
Ақ қалпақ бір төскейде дөңкиеді.
Белгісін меңзегендей бір дәу батыр
| |  скачать работу |
Төле би туралы соңғы деректер | 
