Главная    Почта    Новости    Каталог    Одноклассники    Погода    Работа    Игры     Рефераты     Карты
  
по Казнету new!
по каталогу
в рефератах

Томас Джефферсонның саяси – құқықтық көзқарасы. Тәуелсіздік деклорациясы

; азаматтардың теңдігін жақтаушы, адамдарды езуге, қоғам байлығын әділетсіз бөлуге қарсы болды. «Тәуелсіздік деклорациясында» былай делінген,  «Адамдардың барлығы бірдей жаратылған және Жаратушы белгілі бір ажырамас құқықтар берген, олардың ішінде — өмір  сүруге, бостандыққа және бақытты болуға ұмтылу құқығының берілуі көрініп тұрған ақиқат деп санаймыз…» [14].

Ол үндістердің европалықтардан принципті түрде ешқандай айырмашылығы жоқ екендігі туралы жазды. Америка континентінде, бүгінгі күнінің заңдары мен құлдықтың өмір сүруінің тарихи ақталғандығынан бастау алатын дәстүрлеріне мойын сұнып отырғанымен, африкалықтарды құлдықта ұстаудың сақталып отырғандығын сынады. Соған қарамастан, ол, адамдардың әр түрлі өмір сүруі мен теңсіздігін, рухани байлық пен талантқа негізделген  туа бітті ақсүектіктің» қағамда байлық пен туысқандық және шығу тегіне негізделген «жасанды ақсүйектіктен» айырмашылығы бар екендігін мойындады. [15]

Джефферсон АҚШ конституциясының қайсы бір жақтарын, атап айтқанда Призиденттің уәкілдік мерзімі шегінің анықталмағандығын, адам құқығы жайлы тараудың болмауын сынға алды.

 

 

12 Деев  Н. Н. Т. Джефферсон // Политические учения: история и современность.М., 1976. 385-399 беттер.

13,14. Сонда.

15Соргин В.В. Основатели США. М., 1983ж.

Құқықтар туралы Биллдің қабылдануын қолдады. Алғашында ол конституцияның алғашқы редакциясына қарсы өре түрегелген штаттарды ақтауға ниет қылса, Дж. Мэдисон мен  »Федералист» мақалаларының ықпалымен,  сондай-ақ конституцияны халық қолдауының нәтижесінде, байыпты саяси баға бере білді. Ойшыл мемлекет пен құқықты адам баласының  ақыл-ой, ернкіндік және адамгершілік табиғатымен байланысты құбылыс ретінде қарастырды.  Сонымен қоса адам ол үшін өзінің дамушы ақыл-ойы мен еркін ерік жүйесі арқылы жануарлар әлемінен бірте-бірте алыстай беретін,  табиғат берген құқықтары мен туа біткен әділеттілік сезімдері бар [16] әлеуметтік тіршілік иесі. Ол 1821 жылы Джон Адамсқа … қауым мен еркіндік тарихқа үздіксіз қадам басып келеді» [17] деп жазды. Солай бола тұрсада адам баласының әлемді басқаратын прогресивті дамуы, білімі меғн мәдениетінің жетілуі, заңдылықты түсінуі, ұзақ әрі біртіндеп болатын прогресс. Адам жауынгер, өзін-өзі құртығуға қабілетті тіршілік иесінен қоғамды өзінің даму деңгейіне сәйкес ұйымдастыратын ақыл-ойы жетілген тіршілік иесіне дейін дамиды.

Джефферсонның ойынша адам баласының прогрессивті дамуын, білімі мен мәдениетін қолдау және көтермелеу қоғам мен мемлекеттің мүддесі, себебі оқыған, ақылды, еркін адамдармен жұмыс істеу, басқару жеңіл әрі тиімді болмақ. «Ақыл-ой мен шындық» – адам баласы мен қоғамның табиғатына ең тиімді әлеуметтік басқару құралы. Егер де жеке адам, не партия немесе әлеуметтік топ ақылсыз істі аңғарса, оны адамзаттың негізгі құқығына әсер еткен тұтас бір ақыл-ой өлшемі деп қарауға болады, -  деп есептеді ойшыл.

Джефферсон — өзінің революциялық – демократиялық рухының түсінігі мен шынайы құқық теориясының дәйекті жақтаушысы еді. Шынайы құқыққа шағым жасау АҚШ-тың Англиядан рухани-құқықтық жағынан ақыл-ойының азат болуының негізгі «Тәуелсіздік деклорациясында» қамтылды. Шынайы құқық, жағымды құқықпен салыстырғанда қандай жағынан болмасын аса бағалы деп түсіндірілді. Себебі ол жеке адаммен ғана байланысты құбылыс емес, халықтың адамзаттың егемендігімен және оның еркіндігімен байланысты делінді. Ешкім, ешқашан, қандай уақытша билікті пайдаланбасын, жоғары  адамзаттық құндылықтарға қол сұғуға, адамның табиғатына және қоғамның негізіне менсінбеушілік пен қарауға құқығы жоқ.  Бұл — әлем дамуының ақыл-ойымен, табиғат заңдарымен, Құдаймен байланысты адамзаттың аса жоғары мәселесі.

Тарихта қанша дамығанмен әзірге адамның мүмкіндігін  ғарыштың биік заңдарымен және күштерімен салыстыруға болмайды, табиғи құқық соның белгісі болып табылады. Джефферсон осы бір мәңгілік өзекті мәселе жайлы ойлана келіп, табиғи құқықтан адамның ғарышқа әлемнің ең жоғарғы заңына қатысы бар екендігін аңғарғанды. Табиғи құқық –  табиғатпен бірлестіктегі құбылыс,  адам табиғатының елеулі жағы.

 
   

17Деев  Н. Н. Т. Джефферсон // Политические учения: история и современность.М., 1976. 399-405 беттер.

Бұл – табиғи дамудың терең әрі спонтанды әрекет етеді, бірақ қажет болған жағдайда революцияның бәрін қирататын құқықтың құралы ретінде өзін көрсетуге қабілетті. Бұрынғы  батыл демократ Джефферсон саяси тәжірибесі қалыптасқан сайын, икемді саясатшыға айналып, қандай істе болмасын шыдамдылық танытып,  қақ ортаны» сақтап отырады. АҚШ президенті қызметіне 1801 жылы кірісерде ол америкадағы негізгі партиялар бөлек-бөлек болмай, қайта біріге түсуі үшін «Біздердің барлығымыз республикашылдармыз, біздердің бәріміз федералистерміз» деп сөйледі. Бірақ ол әр қашанда табиғи құқықпен демократияның теориясын жақтаушы болып қалды. Ұлы Француз революциясы басталған жылы ол былай деді: «Үкіметке сеніп тапсыруға болмайтын және үкімет біткен осы уақытқа дейін  бұзуға тырысып бағатын құқықтар бар. Бұл – ойлау және өз ойының жариялығын ауызша немесе жазбаша беру құқығы; бұл – жеке адамның бостандығы мен қол сұғылмаушылық құқығы». [18] Джефферсонның көп жылғы тәжірибеден алынған прагматизмі оны демократиялық көзқарастан тайдырған жоқ.

Ойшыл-демократ 1826 жылы былай деп жазды: «Құдайдың мейрімі түсіп басқаларды ерттеп мінуге дайын артақшылықты азғантай адамдардың өкше темірлі етікпен туайтындығы сияқты, адамзаттың көпшілігін құрайтын адамдар да дүниеге арқасына ертоқым салып тумайды» . [19] Томас Джефферсон – адамдардың еркін де саналы таңдауын ұйғаратын азаматтардың құқығы мен бостандығына кепілдік беретін конституциялық құрылыстың жақтаушысы.

Қоршаған әлемнің адам бостандығы мен келісімі, оның табиғатының атрибутты белгісі ретінде, прогресс жолында алға жылжи отырып, Джефферсонның айтуы бойынша, икемділік пен ақылдылықты, заңнаманы үнемі жетілдіріп отыруды, соның ішінде оның нағыз формальды конструкциясын, негізін қалаушы актілерді талап етеді.

«Қайсыбір адамдар бар, — деп жазды ол. – Конституцияға киелі зат ретінде қастерлеп, оны қасиетті өсиеттің кемесі ретінде сынап, осы үлкен кемеге жанасудың өзін қадыр тұтады. Олар адамдарға өткен өмірінің даналығын таңып, олардың қолымен істелген дүние қандай да бір түзетуге немесе толықтыруға жатпайды деп есептейді… Мен, әлбетте, заңдар мен конституцияларға тәжірибеде өзін ақтай қоймаған өзгеріс еңгізулерді жақтаймын. Мен оның азғантай ғана жетіспеушілігіне  ең жақсысы шыдау керек деп ойлаймын… Бірақ мен заңдар мен адамгершілік институты бір-бірімен қатар, адамзаттың ақыл-ойының дамуымен бірге жүруі қажет деп білемін». [20] Нағыз республикашыл Джефферсонның  монархияға теріс қатынасына ең алдымен ағылшын монархиясының талқыға түсуі және 1780 жылдары Франциядағы және басқа елдердегі, әсіресе оның өмірінің европалық кезеңдеріндегі, монархияны бақылаудың жеке тәжірибесі ықпал етті. Монархты тәрбиелеу жағдайы, оның пікірінше, әлсіз де ынжық, тояттағы әрі өзімшіл тіршілік иесінің пайда болуына жағдай туғызады.

18 Графский В. Г. Период борьбы за независимость и вырабытки конституции // История политических и прававых учений. ХVІІ-ХVІІІ вв.М., 1989. 259-256 беттер.19/20/Сонда.

 

ХVІІІ-ғасырдағы Еуропаның көптеген мұрагер монархтарына сайлау науқанына қатысу мүмкіндігі туса, онда олар Американың ең кішкентай қаласының өкілді органдарының бәсекесіне шыдай алмас еді, — деп жазды Джефферсон. Еуропалық монархия оған тарихтың кешегі күні болып көрінді.

Республика тіршілік ете алатын аумақтың көлеміне қатысты мәселеде еуропалық ойшылдарға қарағанда американдық теоретиктер – А. Гамильтон, Дж. Мэдисон, Т. Джеферсон және тағы басқалары республика ірі мемлекетте де тіршілік ете алады деп ұйғарды. Джефферсон, мысалы, республика – аумағы бойынша  шағын мемлекеттерге тән басқару нысаны, ал монархия,  деспотия – керісінше – ірі елдерге тән деп санайтын Монтескьемен айтысқа түсті. «… Монтескьенің принципіне қарамастан, — деді ол АҚШ-тың мысалы туралы айтқанда, — ол неғұрлым үлкен болса, оның республикалық құрылысы, егер ол басқыншылыққа емес, шарт, келісім және теңдік принциптеріне сүйенетін болса, солғұрлым мықтырақ болатынына бәрінің көзі жететің болады». [21] Мемлекеттің келісім-шартқа құрылған табиғаты және оны іске асыру, Джефферсонның айтуы бойынша, мемлекетті жаңарта түседі, ол жайындағы немқұрайлы түсініктен бас тартуды талап етеді. Ол үкімет пен күш саясатын емес, үкімет пен парасат саясатының  тұжырымдамасын жақтап шығуға бейім еді. [22]

Бұдан басқа АҚШ-тың негізін салушы өкілдерінің ойынша  ХVІІІ және ХІХ – ғасырдағы республикалық мемлекеттің көлемі қажет болған жағдайда елдің жоғарғы заң шығару органын кезек күтірмейтін мәселелерді шешу үшін қолайлы мерзімде жинап алатындай болуы керек. АҚШ, өздерінің сенімі бойынша, өзінің көлемі бойынша бұл критерийге сай келеді. Томас Джефферсонның  призиденттік кезеңінде 1803 жылы Наполеон Франциясының  Луизиянаны сатып алғаннан кейін (бір миллионға жуық шаршы миль, 60 млн франк немесе мөлшермен 15 млн долларға түскен) АҚШ  өзінің аумағын екі еседей ұлғайтып, жер планетасында Рессейден кейінгі екінші орынды алды. Бұл мәміле, сірә, жылжымайтын мүлік мәмілесінің та

1234
скачать работу

Томас Джефферсонның саяси – құқықтық көзқарасы. Тәуелсіздік деклорациясы

 

Отправка СМС бесплатно

На правах рекламы


ZERO.kz
 
Модератор сайта RESURS.KZ