ЖПФ зақымдылығы мен оның пайда болу себептері мен түрлері

2.2. Мидың желке және желке шүйде бөліктерінің әлсіреген кезінде жоғарғы қабықшалық функциялардың бұзылуы.

Самай айналасының әлсіреу синтетикасын талқылай отырып, біз есту мен оның ұйымдастырудың күрделі формаларының паталогиялық өзгерістерін де қарастырдық.
Желке және шүйде облыстарының әлсіреулерін қарастыра отырып, бізмидың аналитика – синтетикалық қызметі бұзылуының басқа тобына өтеміз.
1878 ж. өзінде – ақ И.М.Сеченов ой элементтерін түгендей отырып, біздің сезім органдарымыздың қызметінің барлық күрделі формаларын екі үлкен категорияға бөлуге болады деген ұсыныс айтты. Егер сыртқы ортадан түскен дыбыстың сигналдардың кешендері жүйесі қатарда синдезделсе, онда көру және тәсілден ұшыну кешендері мезгілдес кеңістіктің ықпалдардың белгілі жүйесін сипаттай отырып, белгілі топтарға бірігеді. И.М.Сеченовке сәйкес, жекелеген ұшығулардың жүйелі қатарларға немесе серияларға бірігуі дыбыстың (және ішінара қозғаушы) анализ бен синтездің жұмысының негізгі тәсілі болып табылады.
Мидың бұл бөлімдерінің алуан түрлі әлсіреулері кезінде пайда болған мезгілдес синтездердің бұзылуы бірдей болмауы мүмкін. Егер көру сарапшысының қабықшалық соңын білдіретін қабықшалық желке бөлімдері әлсірегенде бізанализ бен синтездің түгелдей мамандандырылған (көру) формаларының бұзылуын күтсек, онда тері – кинестикалық сарапшының қабықшалық соңы болып табылатын қабықшаның шүйде бөлімдеріәлсірегенде олар тәсілдің шеңберімен шектеледі, ақырында қабықшалық көру және тәсілдік сарапшының орталық ұштарының жабу аймағына кіретін және олардың біріккен жұмысының өте күрдел формаларын қамтамасыз ететін облыстары әлсірегенде симультальдық синтездердің ақаулары өте күрделі сипатқа ие болып, кеңістіктік қабылдау бұзылуының кешендей формасына әкелуі мүмкін.
Мидың желке және шүйде бөліктері әлсірегенде пайда болатын «симультанды синтездердің» бұзылуы алуан күрделіліктегі процестерле көрінуі мүмкін.
Кейбір жағдайларда ол сензарлық синтездердің бұзылуымен шектелуі және көру немесе ет сезімінің қабылдау ақауларында көрінуі мүмкін.
Бұндай бұзылушылардың мысалы қабықшасының желке немесе шүйде бөліктері әлсірегенде пайда болатын кру және тактильді агнозиялар бола алады. Өте күрделі жағдайларда бұл бұзушылар тікелей өте күрделі кинестикалық процестерде көрінуі және іске асыру үшін симультантты кеңістіктік синтез қажет қызметтік символдық, бірінші кезекте сөйлеу, формаларының негізін өзгертуі мүмкін. Бұл жағдайларда ми қабықшасының аталған бөліктерінің әлсіреуі клиникада «семантикалық афоция», «акалькулия» деген атпен белгілі күрделі бұзушылар мен күрделі тынышсыздық операциялар бұзылуының басқа формаларына әкелуі мүмкін.
Мидың желке бөліктерінің әлсіреуі кезінде пайда болатын көру процестерінің бұзылуы туралы ғылымның тарихы өз бастауын толық және ішінара орталықтық зағиптықтың клиникалық анализінен алады. Неврологияның бұл тарауына әлсіреулердің жақын тартылуы кезінде пайда болған танымдық қызметтің өте күрделі түрлерінің бұзылуына арналған зерттеулердің екі тобы да ғылым тарихында қалыптасады және сондықтан да бір бірімен тығыз байланыста баяндалуы тиіс.
1856 ж. Итальяндық ғилыми Паницқа тікелей дәлелді сипаттады: желке облысы әлсіреген соң, ал – орталық деп атаған тұрақты зағиптық пайда болды. «Орталық зағиптықтың» бұл ашылуы күрделенді, алайда, Паницқа сипаттаған процесттермен қатар басқа да оқиғалар бар екенін көрсеткен келесі бақылауларда көру қабылдауының өте күрделі формалары алынып тасталынды.
Өткен ғасырдың сексенінші жылдарының өзінде – ақ мүмкін (1881) өзінің кеңінен танылған тәжірибелерінде итте үлкен жарты шардың желке бөліктерінің бұзылуы өзіндегі құбылысқа әкелетіндігін байқай алды. Ит көргіштігін сақтайды, заттарды табады, бірақ оларды «танудан» қалады. Хайуанат қарапайым көру функцияларын сақтайтын, бірақ затты танымайтын, қабылдау паталогиялық өзгеріс формаларының болуы мүмкін деген ой кинестикаға ауыстырылды және адамда мидың желке шүйде бөліктерінің қатты әлсіреуінен кейін пайда болатын көру және тактильді туындылардың ақауларына арналған бай клиникалық әдебиеттің қайнар көзі ретінде қызмет етті.
Өткен ғасырдың жетпісінші жылдарының өзінде – ақ Джексон (1876) аурудың сенсорлық процестері сақтаулы қалатын, бірақ ауру өзіне көрсеткен қатты танымайтын «имперцепциялық» өзіндегі клникалық құбылыстары бар деген болатынын айтты. Біршама уақыттанкейін осындай пкірге Фрейд (1891) де келді, ол бұл құбылысты «агнозия» терминімен берді. «Рухани зағиптық» құбылыстарының осыған ұқсас сипаттамаларын Шарко (1882, 1887), Лиссауэр (1890) және басқалар берді. Бұл авторларбақылаған науқастарда көзін сақтап қалды, алайда өздеріне көрсетілген затты танымады. Бұл науқастар кейде заттардың жеке, тіпті ұсақ бөлшектерін сипаттаса, кейде олардың бейнесін дәл берді, бірақ екі жағдайда олар оны тұтас танитындай емес еді. Осындай клиникалық фактілерді толық сипаттай отырып, бұл авторлар оны түсіндіруден қиналды.
Кейбіреулері, мунк секілді хайуанат көреді, бірақ танымайды деген болжамымен шектелді. Келесілері, Финкельбургтің ізін ала (1870), «импецепция» фактісінен көрудің бұзылуын емес күрделі символдық функцияның бұзылуын көргісі келеді және заттарды тануда бұзылды. «Ассимболияның» арнайы формасы ретінде баяндады. Үшіншілері, ассоциативті психология дәстүрынжалғастыра отырып, бұл құбылыстар естің көру образдарының бұзылуы немесе сақтамалы көру қабылдауларын өңдеудің бұзылуы деп есептеді. Бұл авторлар қабықшаның көру саласы мен ұғымдардың гипотетикалық орталығы арасындағы ассоциятивті байланыстары бұзылуындағы ақаудың материалдық негізін көрді. Бұл пікірді Финсиг, Бродбент (1872), Куссмауль (1885), Лихтгейм (1885), Шарко (1876-1887) және басқа да авторлар қолдады.

2.3. Маңдай жүйесінің бұзылу кезінде интеллектуалды процесттердің ерекшеліктері.

Біз әліде болса акустика – гностикалық және мазмұнды өзгерістен талдау ілімінен шыға қойған жоқпыз, олар сол жеке облыстық жүйенің жеңілістерінде пайда болады. Бірақ мынандай сұрақ туарды: осындай ауру пайда болған кезде интеллектуалды процестер қалады ма, егер олар зардап шексе, оның себебі неде?
Бұл сұрақ өте маңызды болып келеді, бірнеше зерттеушілер және бірінші кезекте П.Мари (1906(, интеллектуалды бұзылыстың алғашқысының нәтижесін барлық сенсорлы афазия деп есептеді және ойлау қабылетінің бұзылуынан көрді немес бұл жерде пайда болатын функционалды әсерлерден даменция жекелігінде көрді.
Шеке ауруымен ауыратын аурулардың интеллектуалды процестерінде қандай сызбаларпайда болады? Бұл сұрақ бойынша соңғы жылдары бірнеше материалдар қазбаланды, олар жекелей жауап беруге мүмкндік береді.
Соңғы он жылдықта жиналған қазбалар /А.Р.Лурия, 1940; Э.С.Бейн, 1947; Оноредан, 1954 және басқалары/ П.маридің ережелерімен сәйкес келетін және көрсетілетін фактілер береді, шеке афозиясыменауыратын аурудың интеллектуалды процестері осы ауруларға ойлау дефектілерінің өзіндік теңсіздігін көрсетті. /ІІ, 2,. Жоғарыда көрсетілгендей, жақын жанасатын мағына өте сақталған үлгіде қалады, және тура осы байланыстар жоғарыда атап өткендей сензорлы афозияның сөйлеу бөлігін керігнше құруды жалғастырады.
«Ережеге» сәйкес бірнеше жеңілістерінде бірінші кезект кеш пайда болатындар зардап шегеді және өте күрделі түзілістер сензорлы афозия кездеріне мүлде өзгеріссіз болып келеді. Шеке афозияларының парафозиясын ақырын зерттеуде, Э.С.Бейннің өткізген (1957) ойлаудың мағыналық ауысымдары сензорлы афозика кезінде кездесіп, көбіне абстракты негізбен өзгереді, және сензорлық афозияда категориялық ойлау қабілетінің бұзылуынсензорлы афозияда көруге ұмтылыс өте мағынасыз.
Бұдан сенімді мәліметтерде, сензорлы афозиямен ауыратын адамдарда абстракты ойлаудың опрациясының бүкіл қатары қалады. Бұны Иссермен (1929-1932, 1936), Лотимар (1919, 1935) т.б. дәледеді. Көрсетілгендей бұл зерттеулерде, сензорлы афозиямен де көңіл бөлген түсініктерді оңай енгізе алады. Метафора мағынасын оңай түсінеді және абстракты түсініктің сақталуын жетерліктей тексереді. Оныңперенос операциясын іске асыруға мүмкіндігі болады. Сондай – ақ аналогия қатынасын қарастыруға, сол жағдайда сөз мағынасын істе сақтауға, әсер етпейді. Қарсы салмақтағы ойға (1949) жеке афозиясымен ауыратын ауруда әйгілі әрекеттерде сақталған және классификация операциясы сақталған, сол «абстаркты орнатқыш» ұсынулы, барлық афозиктерде геоэтникалық бағытты берушілерді дефектілі деп есептеді.
Сензорлы афозиямен ауыратын көңіл бөлу қатынасын түсініп сақтау сөйлеу операциясын зерттеушілерден өткен кезде ғана сақталынады, бұл қабылданғанды «вербальды емес интеллект» деп атауға болады. Бұл фактілер акустикалық агнозиямен және сензорлы афозиямен ауыратын аурулардың геоэтникалық қтынаспен операцияны жетісті түрде іске асыратынын дәлелдейді, элементтердің кризистік қатынастарын ойша алмастыруды, кеңістік аналогиялармен жөндеуді және т.б. Омберданның (1951) көрсеткендей сулы суретпен операцияның түрінің сақталуы аз емес, мұндай аурулар қателікті жиі жіберіп отырады. Енді кинестикалық көрсеткіштер негізгі арифметикалық операцияны шеке афозиясының алуы жағдайларында да потенцилық операциялар жазбаша түрде орындалса және сөздік іздері сақтауға жиналмау керек.
Осылайша көңіл бөлінген ойлауды негізгі операция қатарында қадағалаумен сәйкес негізгі операция қатарында қадағалаумен сәйкес өзінің негізінде сақталына алады және сол жақ жеке аймағындағы жеңілісте.
Бірақ та абстракты ойлаудың бірнеше операцияларының жетерліктей сақталған таба отырыпдауыстың және ойлау қатарымен ауыратын аурулар, сөйлеу п

1 2 3 4 5

скачать работу

Отправка СМС бесплатно