БӨЛУ ТЕОРИЯСЫ: ӨТКЕН МЕН БҮГІНГІ
алаптар көрсетіледі.
Тарифтік сетка кез келген саладағы маман еңбегінің біліктілігі мен оіліксіздігінін арасын айқындауға қызмет етеді. Сетка белгілі санлық разрядтардан тұрады және оған сай келетін коэффициентгер болуы керек.
Тарифтік ставка жүмыскердің разрядка байланысты уакыт өлшемінде (сағат, күн) енбек ақы размерін айқындауға қызмет
жасайды.
Тарифтік коэффишіент әртүрлі разрядтың ставкасы қанша ретке өскендігін 1-ші разряд ставкасымен салыстыра көрсетеді.
Кесте-1.
|
Минимальды жалақы деңгейі |
Разрядтар |
|
|
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
9 |
10 |
|
|
Тарифтік коэффициентгер |
|
|
1.00 |
1.07 |
1.15 |
1.24 |
1.33 |
1.43 |
1.54 |
1.66 |
1.78 |
1.91 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Разрядтар |
|
|
11 |
12 |
13 |
14 |
15 |
16 |
17 |
18 |
19 |
20 |
21 |
|
|
Тарифтік коэффициентгер |
|
|
2.05 |
2.20 |
2.37 |
2.55 |
2.74 |
2.95 |
3.17 |
3.41 |
3.67 |
3.94 |
4.24 |
Ескерту:
а) жұмысшыларға разряд диапазоны 1-ден 8-ші разряд арасында;
б) мұғалімдерге 6-дан 13-ші разряд арасында;
в) Жоғарғы оқу орындарындағы окытушыларға 1 l-ден 21-ші разряд арасында.
Үкіметтің 1996 жылғы 9-шы қаңтардағы «Қазақстан Республикасы экономика саласындағы жұмысшыларға еңбек ақы телеу туралы» Қаулысында 1996 жылы қаңтардан бастап біркелкі тарифтік сетка (БТС) ендірілген.
Халык шаруашылығындағы жұмысшы және қызметкерлерге кәсіптік-біліктілік топтар (разрядтар) бойынша біркелкі тарифтік сетка (БТС):
Қаулыда еңбек ақыньщ минималды мөлшері көрсетілген. Жұмыс беруші жұмыскерге одан төмен төлемеуі керек. Біркелкі тарифтік жұйенің (БТЖ) бірінші разрядынын ставкасы осы минимумды керсетеді.
396
397Жалақының 1997-ші жылғы минимальды мөлшері мынандай:
1-ші каңтардан — 2030 теңге
1-ші сәуірден — 2060 теңге
1-ші шілдеден — 2085 теңге
1-ші казаннан — 2340 теңге
Мысалы, 18-ші разрядтағы жұмыскерге жалақы төленуін есептеп көрейік. Айталык, 1997 жылдын кантарынан 18-ші разрядпен республикадағы жалакы мынаған тең: 2030 х 3.41=6922 теңге 30 гиын, оған 15% аудандык (қазакстандық) қосымшаны косыңыз 6922 х 1.15 = 7960 теңге 64 тиын.
Осылайша еңбек ақы бюджеттік ұйымдағы жұмыскерлерге (жоғарғы оқу орны, мектеп, аурухана) төленеді. Кәсіпорындағы жүмысшыларға 2-ші мен 8-ші разряд аралығы қолданылады.
Мемлекеттік емес кәсіпорында тарифтік ставканы, тарифтік коэффициентгі және лауазымды кызметкердің айлығын кәсіпорьш өз шешімімен белгілейді. Мемлекеттік тарифтік жүйе жұмысты тарификациялау процесінде жай бағыт сілтеу үшін керек. Және әртүрлі біліктіліктегі (квалификациядағы) жұмыскердің минимадды жалакысын белгілеуге кажет:
Қазіргі кезде барлық әлемдік қауымдастық елдерінде жалақының негізінен екі түрі колданылады: мерзімді және кесімді. Біздің елдін жағдайында олардьщ әркайсысы жүйелерге жіктеледі.
Мерзімді жалакы нақты істелген жұмыс уақытынын шамасына байланысты төленеді.
Кесімді жалакы кажетті сапада шығарылған өнімнің мөлшеріне карай төленеді. Жұмыскерлердің еңбегін нормалау мен есептеу киынға түскенде мерзімді жалакыны қодданады. Шығарылған жеке өнім (табыс) жұмыскердін өзіне ғана емес бүкіл технологиялык процеспен (мысалы, химиялық түтқаның операторы, ашыткдаы шығаратын оператор т.б.) байланысты болғанда мерзімді жалақы кодданылады. Мерзімді жалақы инженер-техник жүмыскерлерге, к.ызметкер, краншы, электрик, наладчиктер т.б. төленеді.
Өшмнің сандық мөлшерін ендірістік бөлімше мен операцияларда ұлғайту кажет болғанда кесімді жалақы ендіріледі (кесте 29-2 кдраңыз).
Номиналды жалакы — жұмыскердің өзінін енбегіне алатьш ақшалай сомасы.
Жұмыскер озінің номиналды жалақысына бүгін және ертең кандай тауарды, қызмет кврсетуді кандай мөлшерде жасай алуын нақты жалақыға жатқызамыз. Осы қүбылыс нарыққа өту кезінде және қарқынды инфляцияда катты сезіледі. Егер ақшалай (номинавды) жалақы-өспесе, баға өссе, онда ол жалақыны төмендетумен пара-пар. Осындай қүбылыс транспорт қызметіне, байланысқа, тұрғын үй-түрмыс қызметіне баға өскенде және салық өскенде болады.
Кесте -2.
|
Жалақының түрі мен жүйесі |
Төленетін акының сыйпатгамасы |
|
1. Мерзімді түрі: |
|
|
а) жай мерзімді |
ИТЖ-ның (ИТР) жұмыс істеген уақыты үшін, жұмысшыларға тарифтік ставка бойынша теленетін жалақысы |
|
ә) мерзімді-сыйлықты |
ИТЖ-ға айлықтан баска, ал жүмысшыларға тарифтік ставкадан басқа сыйлықтар беріледі |
2. Кесімді (жеке және ұжымдық) түрі:
|
а) тікелей кесімді |
Әрбір енім мөлшері бірдей бағамен төленеді. |
|
ә) кесімді-сыйлык |
Сапа, үнемдегені үшін және (жұмысты) өнімді артык орындағаны үшін сыйлық косылады. |
|
б) кесімді прогрессивті |
Әрбір шығарған затка нормаыы артық орындағаны үшін ақы прогрессивті өсім бағамен төленеді. |
|
в) үжымдық-кесімді |
Металлургия, ендірісінде, легтік автомобиль жасауда қүрастыру желілерінде қолданады. Әрбір бөлімше, желі мүшесінің жалақысы барлык үжым өндірген енім көлеміне байланысты. |
|
г) аккордық жүйе жалақысы — кесімді жала-қының езгерген түрі болып табылады. |
Бұл жүйе бойынша ақы телеу жүмысшылардын бір немесе топтарына әуелден жалақының жалпы сомасы объект, агрегат, жүмыс көлеміне байланысты көрсетіледі. |
| |  скачать работу |
БӨЛУ ТЕОРИЯСЫ: ӨТКЕН МЕН БҮГІНГІ
|
