Денсаулыққа қасақана ауыр, орташа, жеңіл зиян келтіру түсінігі
ық). Кінәнің екі түрлі нысаны болатын қылмыстар (103-бап, 2-бөлігі жәнс т. б.)- Балама құрам деп Қылмыстық кодекстің бабындағы диспозициясында көрсетілген әрекеггердің біреуін істегендікті айтамыз. Мысалы, 259-бап есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды заңсыз дайындау, сатып алу, сақтау, тасымалдау, жөнелту немесе сату. Қылмыс кұрамының құрылысына қарай кұрамды түрге бөлудің де практикалық маңызы ерекше. Осы белгісі бойынша қылмыс құрамы материалдық, формальдық және келте қылмыс құрамы болып бөлінеді. Іс-әрекеттін нәтижесінен болатын зардап қылмыс құрамында көрсетілсе ондай қылмысты материалдық қылмыс құрамы деп атайды. Мұндай қылмыс құрамы әрекет немесе әрекетсіздік жасалған уақыттан бастап қана емес, занда көрсетілген қылмыстың зардабы болған уакыттан бастап аяқталған деп саналады. Мысалы, қызмет өкілеттігін теріс пайдаланып қиянат жасауды келтіруге болады (307-бап).
Формальдык, қылмыс құрамы деп зардабы болмайтын қылмысты айтамыз. Формальдық қылмысқа жататындар: пара беру (312-бап), қызмет жөніндегі жалғандық(ЗІ4-бап). Параберу, параны кез келген нысанда берген уақыттан бастап, белгілі бір зардаптың болуына қарамастан аяқталған қылмыс деп саналады. Кейде заң шығарушы қылмыстың аяқталған уакытын алдын ала қылмысты әрекет сатысына көшіреді [27, 246].
Мұндай құралымда қылмыс құрамын келте құрам деп атаймыз. Келте қылмыс құрамына адамның иммун тапшылығы вирусын жұқтыру қаупінде қалдыру (116-бап, 1-белігі) жатады. Бұл құрам бойынша зан шығарушы аяқтау уақытын оның зияндылығына байланысты оқталу сатысына көшірген. Яғни, бұл қылмыс деп аталған адамдардың жәбірлеиушіге осы ауруды жұқтырған уақытынан емес, оларға осы ауруды жұқтыру қаупін туғызған уақыттан бастап аяқталған деп танылады. Келте қылмыс құрамына бандитизм де (237-бап) жатады. Бұл қылмыс құрамы ұйымдастырылған уақыттан бастап-ақ біткен қылмыс деп есептелінеді.
Денсаулыққа қарсы қылмыстардың ең қауіптісі — Қылмыстық кодекстің 103-бабында көзделген қылмыс- денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру болып табылады.
Бұл қылмыстың объектісі- басқа адамның денсаулығы. Қылмыстың міндетті нышандары — қоғамға қауіпті іс әрекет басқа адамның денсаулыққа заңсыз ауыр зиян келтірудің зардабы, сондай ақ қылмыстық іс әрекетпен болған зардаптың арасындағы себептік байланыс.
Денсаулыққа ауыр зиян келтіргенде күш жұмсаулуы да, ұру, ату тағы басқа психикалық қысым қорқытып немесе үрейлендіріп жүрек ауруына ұшрату, жасалуы мүмкін. Кінәлі әр түрлі құрал-жабдықтар, табиғат күшін аса қауіпті көздерді, жануарларды тағы басқаларын пайдалануы мүмкін.
Кінәлі әрекетсіздік көрсету арқылы денсаулыққа ауыр зиян келтіргенде, ол басқа адамның денсаулығына келетін ауыр зиянды тойтарып қалатын, өзі жасауға мән тиісті және жасауға мүмкіндігі болған әрекеттерді жасамайды мысалы айтсақ, дәрігерлердің науқас адамға уақытылы дәрі бермеуі нәтижесінде оның денсаулығының нашарлауы.
Денсаулыққа ауыр зиян келтіру түсінігі әр түрлі болады. Қылмыстық кодекстің 103-бабының диспозициясында берілген мына нышандардың кез келгені зиянды ауыр деп тануға негіз бола алады, олар А адам өмірі үшін қауіпті зиян;Б соқыр болып қалу түріндегі зиян; В мақау болып қалу түріндегі зиян Г керең болып қалу түріндегі зиян Д органнан айырлу немесе органның қызметін жоғалту түріндегі зиян.Ж денсаулыққа өмір үшін қауіпті өзге де, зиян келтіру; З еңбек қабілетінің кемінде үштен бірін тұрақты түрде жоғалтуға ұштасқан зиян немесе кінәліге мәлім кәсіби еңбек қабілетін толық жоғалту; психиканың бұзылуы; есірткімен немесе уытты умен ауыру,
Десаулыққа өмір үшін қауіпті ауыр зиян келтіру түсінігі «Денсаулыққа келген зиян ауырлығын сот медицаналық тұрғыдан бағалаудан ережелерінде» берілген:
Денсаулыққа өмір үшін қауіпті зиян деп – келтірілген кезде жәбірленүшінің өміріне қауіп төқндіретін немесе өздерінің қалыпты өрбу барысында өлімге алып келетін дене жарақаттарын да, патологиялық жағдайды да санау қажет.
Денсаулыққа келтірілген өмір үшін қауіпті зиянға миға зақым келмесе де бас сүекті тесіп өткен жарақат; жұлынға зақым келмесе де арқа омыртқаны тесіп өткен жарақат жатады.
Денсаулыққа өмір үшін қауіпті зияндардың медициналық критерийлерінің толық тізбесі жоғарыда аталған ережеде берілген.
Денсаулыққа ауыр зиян келтіру нышандарына психикалық бұзылуы, есіркемен немесе уытқы умен ауруға ұшырау да жатады. Психикалық аурудың бар-жоғын психиатриялық сараптама анықтайды, бірақ ол ауру айіпкердің заңға қайшы іс әрекетінен туындау тиіс.
Айыпкердің іс әрекетінің салдарынан есірткемен немесе уытқы умен ауруға ұшрағандықты да нарколог, токсиколог қатыстырылған сот медициналық сараптамасы анықтайды. Қылмыстың субъективтік жағы тікелей немесе жанама ниетпен сипатталады. Кінәлі өзінің заңға қайшы әрекетінің салдарынан басқа адамның денсаулығына ауыр зиян келтіретіндігін мына ұғынады, қоғамға қауіпті зардаптың болуы мүмкін екендігін немесе қалайда болатындығын алдын ала біледі және соны тілейді (тікелей ниет) немесе оған саналы түрде жол береді немқұрайды қарайды оны жанама ниет дейміз.
Егер кінәлінің ниетті денсаулыққа ауыр зиян келтіруге бағытталып, бірақ оған байланысты себептермен жәбірленүшіге орташа ауырлықта зиян келсе онда кінәлінің іс әрекеті болған зардаптар бойынша емес, ниттің бағыттылығы бойынша яғни денсаулыққа ауыр зиян келтірілген саралануға тиіс.
Қарастырылып отырған қылмыстың сесептерімен мақсаттары әр түрлі болуы мүмкін (өш алу , бұзақылық қызғаныш тағы басқа).
Бұл қылмыс құрамның сараланған түрлері қылмыстық кодексінің 103-бабына 2-бөлігінде анықталған оларға мыналар жатады:
а) екі немесе одан да көп адамға қатысты ;
б) адамның қызметік жұмысын немесе кәсіптік немесе қоғамдық борышын орындауға байланысты оған не оның жақындарына қатысты;
в) кінәліге дәрменсіз күйде екені белгілі, сол сияқты адамды ұрлауға немесе кепілге алуға ұштасқан адамға қатысты;
г) аса қатігездікпен;
д) ұймдасқан топпен;
е) жолдау бойынша;
ж) бұзақылық ниетпен;
з) әулеметік, ұлттық,нәсілдік, діни өшпенділік немесе араздық тұрғысында;
и) жәбірленүші мүшелерін немесе тінің пайдалану мақсатында;
к) бірнеше рет жасалса немесе оны бұрын осы кодекстің 96-бабында көзделген кісі өлтірүді жасаған адам жасаса.
Осы аталған саралаушы нысандардың мазмұны адам өлтіру құрамының саралаушы нышандары қарастыру кезінде ашылған . Сондықтан ұқсас нышандары, қылмыстық іс әрекеттің зардабына айырмашылыққа баса қайтадан мұқият талдаудың қажеті шамалы. Бірақ кейбір ерешеліктерге тоқталып кеткен жөн.
Денсаулыққа қасақана орташа ауырлықтағы зиян келтіру
Денсаулыққа орташа ауырлықта зиян келтірілген нышандары «Денсаулыққа келген зиянның ауырлығын сот-медецина тұрғысынан бағалаудың ережесінде» берілген:
1. Денсаулыққа келген ауыр зиян критерийлердің болмауы;
2. Денсаулықтың бұзылуының ұзақтығы -үш аптадан жиырма бір күннен аса мерзім;
3. Жалпы еңбек қабілетін 10%- тең 33% дейін айтарлықтай тұрақты жоғалту.
Орташа ауырлықтағы зиянға қолдың саусағын немесе аяқтың бармағын жоғалту майда сүйектің, бір екі қабырғаның сынуы жатады.
Қылмыстық кодекс 104-бабының екінші бөлігі ол қылмыс құрамның сараланған түрлерін қарастырады, егер олар мына жағдайларда жасалған болса:
а) екі немесе одан да көп адамға қатысты;
б) адамның қызметтік жұмысын жүзеге асыруға не кәсіптік немесе қоғамдық борышын орындауға байланысты оған немесе оның жақындарына қатысты;
в) аса қатігездікпен, сол сияқты кінәләге дәрменсіз күйде екені белгілі адамға қатысты;
г) ұйымдасқан топпен;
д) бұзақылық ниетпен;
е) әулеметтік, ұлттық нәсілдік, діни өшпенділік немесе араздық тұрғысында;
ж) біренше рет жасап немесе бұрын осы кодекстің 96-бабында көзделген денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтірүді немесе кісі өлтіруді жасаған адам жасаса.
Қылмыстық іс әрекеттік осы саралаушы нышандарының мазмуны Қылмыстық кодексінің 96-және103-баптарында көзделген қылмыстардың құрамдарын қарағанда ашылған.
Сондықтан 104-бабы екінші бөлігінің жекеленген тармақтарын талдаумен шектелеміз.
Бұзақылық пен ниеттпен денсаулыққа қасақана орташа ауырлықта зиян келтірген қылмытың іс әрекетті саралау үшін кінәлі қылмыстық кодексінің 257-бабында көзделген қылмыстық жасалуға жататын іс әрекетті жасау қажет. Бұл жерде ең бастысы – денсаулыққа қаса қана орташа ауырлықтағы зиян келтіргенде бұзақылық сипатың болғаны анықтау.
Денсаулыққа қасақана орташа ауырлықтағы зиян келтіру бірнеше рет жасалынады деп саналады, егер кінәлі мына қылмыстарды жасаса;
1. Қылмыстық кодекстің 104-бабында көзделген қылмысты кемінде ікі рет ;
2. Егер қылмыстық кодекстің 103-бабында көзделген қылмысты бұрын жасаған болса да;
3. Егер Қылмыстық кодекстің 96-бабында көзделген қылмымсты бұрын жасаған болса.
Кінәлінің ниеті денсаулыққа ауыр зиян келтіру екендігі анықтау, бірақ өзіне байланысты емес себептермен ондай зардапқа оның қолы жетпесе, құқық қорғау органдары кейде денсаулыққа қасақана орташа ауырлықтағы зиян келген осындай жағдайды саралауда қиындық көреді. Денсаулыққа қасақана орташа ауырлықтағы зиян келтіруді денсаулыққа қасақана орташа ауырлықтағы зиян келтіруге оқталудан ажыратқанда кінәлінің осы қылмыстардағы ниетінің бағыттылығы ескеріледі.
Денсаулыққа қасақана жеңіл зиян келтіру
Денсаулыққа жеңіл зиян келтіру нәтижесінде денсаулық қысқа ауқытқа бұзылса немесе жалпы еңбек қабілеті айтарлықтай емес тұрақты жоғалса, бұл- денсаулыққа қасақана жеңіл зиян келтіру деп танылады.
Қылмыс құрамының обьективтік жағы қоғамға қауіпті іс-әрекетпен (әрекетпен немесе әрекетсіздікпен );денсаулықтың қысқа уақытқа бұзылуы немесе жалпы еңбек қабілетін айтарлықтай емес тұ
| |  скачать работу |
Денсаулыққа қасақана ауыр, орташа, жеңіл зиян келтіру түсінігі | 
