 |
|
Еңбекақының экономикалық мәні
темелер мен қосымша төлемдер;
О Дала жұмыстарымен шұғылданатын еңбеккерлердің 1 алатын үлестері;
G Басқа жерлерге қызмет бабы бойынша ауысқан кезде 1 алатын компенсация;
С* Тараптардың келісімі бойынша, өндірістік мақсат 1 үшін жеке транспорт пайдаланған кезде төленетін
компенсация;
О Арнайы берілген киімдер, аяқ киімдер, алғашқы медициналық көмектер, сабын, сүт т.б. құндылықтардың құны; С* Материалдық көмектер;
С* Бір жолғы берілетін мақтау (көтермелеу) сыйлықы; ,
С* Жалақының кешіктіріп төленгені үшін жұмыс берушінің еңбеккерлерге төлеген өсімі; <■
О Еңбеккерлердің мамандығын көтеру үшін оқумен байланысты шығыстары; $
О Конкурста және басқа да жарыстарда жүлделі орындарды алғаны үшін төленетін ақшалай^ наградалар.
Сыйлықты және басқа да ынталандырушы сипаттағьП төлемдерді есептеген кезде нақты уақыты бойынша алынған жалақысы емес, тоқсандық, жарты жылдық, жылдық табыстары алынады, сондай-ақ материалдық мақтау (көтермелеу) кезінде де 1/3, 1/6, 1/12 мөлшері бойынша есептелінеді, ал айлық сыйлықтар - сол айлық деңгейінде. беріледі.
Егер де сыйлық және басқа да ынталандырушы^ сипаттағы төлемдерді есептеген кезде еңбеккерлердің жалақысы толық болмаса, онда оның деңгейі толық болғакц тоқсандарына пропорционалды алынады.
Орташа күндік жалақы барлық жағдайда, тек( пайдаланбаған демалыс үшін төленетін компенсация мен демалыс ақыдан басқа есептік кезеңде есептелген жалақының^ сомасынан заңмен белгіленген аптаның алты күндік немесе бес күндік календарлық жұмыс күні бойынша анықталады. (
Орташа сағаттық жалақы да, орташа күндік жалақы сияқты анықталады.
3.2. Өндірістегі еңбекақы түрлерінің есептелу тәртіптері. (
Болашақта өндірісті кешенді түрде механизацияландыру, мен автоматтандырудың дамуы, мамандықтарының жетілуі, еңбек төлемінде нақты сараланудың кемуі кесімді жүйеніңі қолданыс аясын қысқартады, ал оларды жұмысшылардың еңбек төлемінің мерзімділік-үжымдылық және мерзімділік-1 сыйлық жүйелеріне алмастыруы мүмкін.
Мысалы. Еңбекақы төлеудің әртүрлі жүйесін пайдаланған кезде еңбекақыны есептеудің жолдарын қарастырып көрсетейік.
1. Мерзімді еңбекақы төлеу жүйесі. Кәсіпорында 200 адам жұмыс істейді делік, оның 150-уі жұмысшы, 50-уі қызметкер. Кәсіпорынның қырықтай еңбеккері кесімді
белгіленген айлықпен жұмыс істеген, өйткені олардың,; атқаратын міндеттемесі мен машықтығы (квалификациясы) соған сәйкес келген: *
он адам (маман) - 9-шы разрядпен;
он бес адам (маман) - 11-ші разрядпен; <;
бес адам (маман) - 14-ші разрядпен;
бес адам (маман) - 16-шы разрядпен; (
үш адам (маман) — 19-шы разрядпен;
екі адам (маман) — 21-ші разрядпен жұмыс істеген. ^
Айлык жалақысын есептеу үшін әр түрлі разрядтар бойынша мына формуланы пайдаланады: ^
Айлық Үйымның Іразрядқа Тарифтік коэффициенттің
жалақысы = белгіленген х 1 разрядқа қатынасы
мөлшерлемесі
1-ші разрядтың мөлшерлемесінің үжымдық келісім-шартта 15000 теңге мөлшерінде бекіткен. Кәсіпорынныңс жұмыс тәртібі бойынша аптаның бес күнін жұмыс күні етіп белгілеген (ағымдағы айда 21 күн жұмыс күні болған).^ Кәсіпорынның 14-ші разряды бар маманы ағымдағы айда 18-ақ күн жұмыс істеген. {
Ағымдағы айдағы еңбеккерлердің еңбекақысын есептеп көрейік: {
9-шы разрядтағы мамандардың еңбекақысы
= 15000x1,78x10-267000 теңге; <
11-ші разрядтағы мамандардың еңбекақысы
= 15000x2,05x15=461250 теңге; {
14-ші разрядтағы мамандардың еңбекақысы
= 15000x2,55x2=76500 теңге;
14 разряды бар үш маман, ағымдағы айда толық жұмыс< істемеген, сондықтан оларға нақты істеген күні үшін еңбекақы есептелген =(15000x2,55)/21х18хЗ=98357 теңге; (
16-шы разрядтағы мамандардың еңбекақысы
= 15000x2,95x5=221250 теңге; '
19-шы разрядтағы мамандардың еңбекақысы ' =15000x3,67x3=165150 теңге; '
21-шы разрядтағы мамандардың еңбекақысы
= 15000x4,24x2=127200 теңге;
, Мерзімді еңбекақы нысаны кезінде, еңбеккерлерге
есептелген еңбекақысының жиыны =1416707 теңге.
, 2. Кесімді-прогрессивтік төлем ақысының жүйесі. Сату
бөлімінің он жұмыскеріне келесі еңбекақы белгіленген: 100
ітауар бірлігіне 1000 теңгеден және одан әрі сатылатын 100
тауар бірлігіне 200 теңгеден төленетін бес жұмыскері 230 тауар бірлігін, үш қызметкері 190 тауар бірлігін және екі жұмыскері 160 тауар бірлігін сатқан.
Енді біз осы ағымдағы айда тауарды сатумен айналысқан еңбеккерлердің еңбекақысын есептейміз:
230 тауар бірлігін сатқан еңбеккерлердің еңбекақысы
=( 1000+(230-100)х200)х5= 135000 теңге; 190 тауар бірлігін сатқан еңбеккерлердің ееңбекақысы
=( 1000+( 190-100)х200)хЗ=57000 теңге; ібОтауар бірлігін сатқан еңбеккерлердің еңбекақысы
=(1000+(160-100)х200х2=26000 теңге;
Тауар сатумен айналысқан еңбеккерлердің
еңбекақысының жиыны — 218000 теңге.
3. Тікелей кесімді төлемаңысының ?күйесі. Негізгі өндіріс цехында жұмыс істейтін еңбеккерлерге (100 адам) тікелей кесімді төлемақысы бойынша әрбір әзірленген 100 өнім бірлігіне 850 теңгеден еңбекақы есептелген. Әзірленген өнім бірлігінің есебі әрбір еңбеккер бойынша жеке жүргізілген және солардың әрқайсысына жеке еңбекақы есептелген. Ағымдағы айда еңбеккерлер 300000 өнім бірлігін әзірлеген, олардың жалпы еңбекақысы: 300000/100x850=2550000 теңге құраған. Сонымен, негізгі өндіріс цехында жұмыс істейтін еңбеккерлердің еңбекақысының жиынтығы - 2550000 теңге құраған. ,„
4. Аккордты төлем жүйесі. Жөндеу цехында (көмекші өндіріс цехында) жұмыс істейтіндерге аккордты төлем жүйесі бойынша еңбекақы төленген.
Негізгі өндіріс цехының жалпы еңбекақысы 300000 теңге құраған, жөндеуді орындауға жүмсалған уақыты 140 адам/сағаты болған, оның ішінде: 40 адам/сағаты - екі ағаш үстасына, 30 адам/сағаты - бес дәнекерлеушіге, 10 адам/сағаты — үш энергетикке, 50 адам/сағаты — жиырма бес сылақшы-майлаушыға, 10 адам/сағаты — бес слесарьға кеткен. Топтағы жұмысшылардың әрқайсысы бірдей жұмыс уақытын жүмсаған деп шартты түрде аламыз.
Атқарған жұмысы үшін еңбеккерлердің еңбекақысы мынаны құрайды:
Ағаш үстасы =300000/140x40=85714 теңге
Сварщик І ү. =300000/140x30=64286 теңге
Электрик ° =300000/140x10=21429 теңге ч
Штукатурщик =300000/140x50=107142 теңге
Слессар =300000/140x10=21429 теңге
Жөндеу цехының еңбеккерлерінің еңбекақысының, жиыны =300000 теңге.
Кәсіпорында жұмысшы-жөндеушіге негізгі өндіріске^ қызмет көрсеткені үшін негізгі өндіріс еңбеккерлерінің еңбекақысынан (2550000) 12 пайыз мөлшерінде еңбекақьИ есептелінетін болып белгіленген, яғни жанама-кесімді еңбекақы төлеу нысанын пайдаланған. Демек, жұмысшы-^ жөндеушінің еңдекақысы 306000 теңге құраған. Ton ішінде еңбекақы нақты істеген уақыты, не машықтығы^ (квалификациясы) бойынша таратылуы мүмкін.
Сонымен, көмекші өндіріс еңбеккерлерінің еңбекақысьП 606000 теңге (300000+306000) құраған.
Тағы да әр түрлі кәсіпорындарда еңбекақыны есептеу жүйесіне мысал ретінде біз бірнеше есептер карастырып, өтейік:
1-мысал. Төменде кәсіпорынның екі жылдық көрсеткіші(; берілген:
Жұмысшылардың сағаттық еңбекақы қоры, млн. теңге Сағаттьщ еңбекақы қорына қосымша төленетіні, млн. теңге Күндік еңбекақы қорына қосымша төленетіні, млн. теңге Жұмысшылардың орташа жылтьщ тізімдік саны, адам Жұмысшылармен істелінген адам-күн, мың Жұмысшылармен істелінген адам-сағат, мың 65,6 4,9 12,4 900 164,7 1293,9 94,3
8,8
*>
13,0 920 167,4 1344,4
Есептеу керек:
1. Есепті жылы базалық жылмен салыстырғанда’ еңбекақы қорының абсолюттік өзгеруін:
a) Жұмысшылардың орташа жылдық тізімдік санының өзгеруіне байланысты;
b) Орташа жылдық жалақы мөлшерінің өзгеруіне қатысты.
2. Бір жұмысшыға шаққанда орташа жылдық еңбекақы мөлшерінің абсолюттік өзгеруін:
a) Сағаттық еңбекақы мөлшеріне байланысты;
b) Жұмыскүнінің орташа ұзақтығына байланысты;
c) Бір жұмысшының орташа істеген жұмыс күніне^ байланысты;
d) Сағаттық еңбекақы қорына төленген қосымшаға< байланысты;
e) Күндік еңбекақы қорына төленген қосымшаға’ байланысты.
Шешуі: <
Жоғарыда келтірілген мәліметтерді колдана отырып, төмендегі көрсеткіштерді анықтаймыз: (
1. Есепті жылды базалық жылмен салыстырғандағы жылдық еңбекақы қорының өзгеруін:
базалық жылы: 65,6+4,9+12,4=82,9 млн. теңге; есепті жылы: 94,3+8,8+13,1 = 1 16,1 млн. теңге; Онда жалпы еңбекақы қорының абсолюттік өзгеруі( мынаған тең болады:
AF=Fi—Fo-’l 16,1-82,9=33,2 млн. теңге; і
оның ішінде:
a. Жұмысшылардың орташа жылдық тізімдік санының1 өзгеруіне байланысты:
AFs=(Si-So)xfo=(92O-9OO)x92O76=l,8 млн. теңге; ‘
b. Орташа жылдық еңбекақымөлшерінің өзгеруіне қатысты: *
AFr=(fi-f0)xS,=(126258-92076)x920=31,4 млн. теңге; (
2. Бір жұмысшыға шаққандағы орташа жылдық еңбекақы мөлшерінің абсолюттік өзгеруіне әсерін тигізген себептерді, анықтаймыз:
Орташа жылдық еңбекақы мөлшерін мынаі көрсеткіштердің көбейтіндісі арқылы есептейміз: fo=50,70×7,86x183x1,07×1,18=92076 тенге; fi=70,14×8,03×1 82×1,09×1,13 = 126258 теңге; Af=fi-f2= 126258-92076=341 82 теңге; оның ішінде:
a) Орташа сағаттық еңбекақы қорының өзгеруіне байланысты:
Af=(70,14-50,70)х1,07×1,18×8,03×182=3587135871 теңге
b) Жұмыс күнінің орташа үзақтығының өзгеруіне байланысты:
50,70х 1,07х 1,18х(8,03-7,86)х 182= 1981 теңге;
c) Бір жұмысшының орташа істеген жұмыс күнінің өзгеруіне байланысты:
50,70×1,07×1,18×7,86x(l82-183)=-503 теңге
d) Сағаттық еңбекақы қорының қосымша төлем коэффициентінің көлеміне байланысты:
70,14
| |  скачать работу |
Еңбекақының экономикалық мәні |
|
|
|
Погода в Алматы |
на 10 дней |
другой город |
|
