Главная    Почта    Новости    Каталог    Одноклассники    Погода    Работа    Игры     Рефераты     Карты
  
по Казнету new!
по каталогу
в рефератах

Ішкі секреция бездері

ы бір – ұлпалардың көмірсулық қорегін жақсарту.
2.1 Ұйқы безінің морфологиясы мен физиологиясы және оның гормондары.

Ұйқы безі (pancreas) қарынның астыңғы жағында ұйқы безінің салмағы 70 – 80г, ұзындығы – 20см, ол бас (caput) дене (corpus) және құйрық (cauda) бөліктерінен тұрады. Ұйқыбезінің бас бөлігі ұлтабардың иініне кіргізіп, кең де жуан болып орналасады. Оның денесі І бел омыртқаға көлденең келіп, асқазанның арты қабырғасына жанасып жатады, ал құйрық бөлігі сол жақтағы бүйрек пен толаққа жетеді.
Ұйқы безінің жас ерекшелігі.
Нәрестенің ұйқыбезі өте кішкентай ұзындығы 4 – 5см, салмағы 2 – 3г, ал 4 – 5 айда екі есе, 3 жаста – 20г, ал 10 жаста – 30грамға жетеді де ұйқы безі аралас сөлініс безге жатады.

2.2 Ұйқы безінің қызметі мен патологиясы
Ол әрі ішкі (эндокриндік) әрі сыртқы (экзокриндік) сөлініс қызметін атқарады. Сыртқы секрецияық қызметіне ас қорыту ферментін өндіру жатады. Бұл процесті ациноздық клеткалар тобы атқарады.Ациноздық клеткалар басталатын сөл жинайтын ұсақ түтікшелер жинақталса келіп, біздің ұзына бойына орналасқан орталық сол жолына ашылады. Орталық сөл жолы он екі ішектің қабырғасына өт жолымен қатар ашылады.
Ұйқы безінен пайда болған сөлдің (сілтілі реакция) асқорытуда маңызы зор. Сөлдің құрамындағы трипсиноген ферменті ішекте белсенді түрі, трипсинге айналады. Трипсиннің әсерінен белок қанға оңай сіңімді амин қышқылдарына айналды. Ұйқы безінің сөліндегі липаза ферменті майды глицерин мен май қышқылдарына, ал амилаза ферменті крахмалды дисахаридтерге, мальтаза ферменті дисахаридтерді моносахахридке, яғни глюкозаға айналдырады. Осы сөлдің құрамындағы лактаза ферменті сүттің қанты лактозаны моносахарид галактозаға ыдыратады.
Оның он екі ішектегі сөлдің рН 7,5 – 8,5 тең. Бірақ қарыннан келген ас қоймалжыңы оның белсенді сілті реакциясын рН 4- 6 ға дейін төмендетеді. Адам ұйқы безі тәулігіне 2 литрге жуық сөл шығарады.
Ішкі секреция қызметін Ленгерганс аралшықтары атқарады. Ең алғаш аралшық клеткаларды дербес 1869 жылы Лангерганс ашқан, сондықтан оның құрметіне осы клеткалар тобын Лангерганс аралшықтары деп атаған. Ұйқы безінің эндокриндік ролін алғаш рет 1881жылы Улезько – Строгонова көрсетті. 1889 жылы Меринг – пен Миниковский жануарлардың ұйқы безін алып тастағанда оларға диабет ауруының белгілері пайда болып, қан мен зәрдің құрамында қант мөлшері көбейген (гиперглихимия, глюкозурия). Ал 1901 жылы А. В Соболев диабет ауруын аралшық клеткаларды алып тастаса ғана дамытатынын анықтады. Бездің сөл бөлетін өзегін байлап тастағанда оның секреті жиналып, қысымы күшейеді де экскреторлық тканьдер бұзылады, ал аралшық тканьдер өзгеріссіз қала береді. Мұндайда диабет ауруы пайда болмаған. Сабаеев алғаш рет без сығындысын алып, оның диабет ауруын емдеуге қолдануға болатынын дәлелдеген. Бірақ, бұл жаңалық сол кездегі ғылым деңгейіне байланысты дәріптелмегендіктен ұзақ уақыт бойы қолданылмай келді.
1920 жылы Канадалық дәрігерлер Бантинг пен Бест ұйқы безінің аралшық клеткаларының таза тұнбасын алып оны алғаш рет диабет ауруымен ауырған адамды емдеуге қолданған. Сол үшін екеуіне Нобель сыйлығы берілді. Тұнбаның белсенді негізгі ұйқы безінің гормонын инсулин деп атаған. Лангерганс көпіршелері инсулоцит деп аталатын клеткалардан тұрады, инсулин сол клеткаларда өндіріледі. Лангерганс аралшқтарында түзілген секретті сыртқа шығаратын арнаулы өзектері болмайды, олар қанмен жабдықталған.
Лангерганс аралшықтары бозафилді немесе -клеткалар, ацидофильді немесе -клеткалар тобынан тұрады. -клеткалар инсулин, -глюкагон. Жас организмде — клеткалар, қартайғанда -клеткалары басым болады. Бұл жас организмде инсулин көп бөлінетін, ал, организмнің қартаюымен байланысты инсулин бөлінуі азайып, керісінше глюкагон түзілуі артатынын көрсетеді. Без аралшықтары қанмен жақсы жабдықталып, симпатикалық және парасимпатикалық нервтермен нервтенеді. Ұйқы безінің дамуы балаларда 1 жастан 5-6 жасқа дейін жақсы дамиды.Мұның физикалық көрсеткіштері 11-13 жаста, ал қызметі 15-16 жаста ересектермен теңеседі.
Ұйқы безінің гормондары – инсулин, глюкагон, липокаин.
Инсулин организмнен тыс жасанды жолмен алынған алғашқы белоктардың бірі.
Инсулиннің түзілуі. Инсулиннің – клеткаларда түзіледі. Инсулин молекуласы аминқышқылдарынан түзіледі. Гормон түзілу процесі рибосомаларда басталып проинсулин молекуласына айналады.
Проинсулин молекуласы одан әрі тасымалдау жүйесінің көмегімен Гольджи комплексіне жеткізіледі. Онда гормон молекулалары секреторлық гранулаларға оранып, гранулалар ішіндегі ішіндегі протеолиттік ферменттердің тікелей қатысуымен күрделі өзгеріске ұшырайды. Нәтижесінде А тізбегінің карбоксил тобын В тізбегінің амин тобымен жалғастырушы пепид олардан ажыратып, тек дисульфидті көпіршелермен ғана жалғасқан екі тізбектен және 51 аминқышқылымен тұратын инсулин молекуласы пайда болады.
Гранулаларда инсулин цинкпен қосылысқа түсіп диаметрлер, тетрамерлер және гексомерлер түрінде полимеризацизацияланады. Полимеризация цинк атомының айналасында жүреді. Әрбір екі цинк атомының айналасына инсулиннің үш молекуласы жабысады да гексамер түзейді. Цинк инсулин гексамерлері — клеткаларда жинақталып, қажет кезінде шығарылуға дайын тұрады. Гранулалар – инсулин сақталатын арнаулы орын сонымен, цинк атомдары инсулин молекулаларын активтендіріп, олардың тасымалданулары мен гранулалардан босап шығарушы процестерінде арнаулы роль атқарады.
– клеткаларды клетка мембранасы бағытына қарай тасымалдайтын жүйе жақсы дамыған. Клетка мембранасы өзара жанасқанда ерекше саңылаулар пайда болып, ол арқылы инсулин қанға өтеді. Мұны экзоцитоз деп атайды. Бұл процеске ц.АМФ мен Со 2+ қатысады. — клеткалардан қанға өткен инсулин екі формада -бос және белокпен байланысқан түрде кездеседі. Бос күйіндегі инсулин инсулинге сезімтал тканьдердің (ет, май тканьдері, бауыр, ми т.б) бәрімен ал, байланысқа түскендері инсулинді белокты қосылыстан босата алатын қабілеті бар май тканьдерімен ғана әрекеттесе алады. Бос күйіндегі және байланысқан инсулиндер арасында динамикалық тепе-теңдік болады инсулинге қажеттілік туса оның бос күйіндегі фракциясы артып, байланыстағы формасы азаяды, оның қорында белокпен байланысқа түскен формасы басымырақ болады.
Инсулиннің белоктармен қайтымды байланысқа түсуінің физиологиялық маңызы зор. Біріншіден, бос күйіндегі инсулинді жол жөнекей кез келген ткань (ет тканьдері) ұстап қалуы мүмкін. Екіншіден, белокпен байланысқан инсулин организмде гормон қорын жасайды. Егер организмге көмірсу көп түссе немесе жинақталса қордағы инсулин жұмсалады. Үшіншіден, байланысқа түскен инсулин капиллярлар қабырғасынан тканьдерге өте алмайды.
Инсулин секрециясының реттелуі инсулин секрециясының негізгі физиологиялық түрткісі — глюкоза. Егер қан арқылы безге глюкоза көп жеткізілсе, онда клеткаларда инсулин түзілуі артады, ал, аз жеткізілсе – төмендейді. Сондықтан, — клеткалар қандағы глюкозаның деңгейіне аса сезімтал болып келеді. Асқазан жолында түзілетін секретин ішек глюкагоны, понкреозимин сияқты полипептидтермен қатар аденогипофиздік АКТГ мен СТГ және қалқанша бездің тиреоидты гормондары инсулиннің синтезделу процестерін реттеуге тікелей қатысып, оның түзілуі мен секрециясын жылдамдатады.
Инсулин гормонының физиологиялық маңызы. Инсулин организмде көптеген функциялар атқарады. Олардың ішіндегі аса маңыздысы — инсулиннің метаболизм процесіне әсері. Ол көмірсу алмасуына әсер етіп, олардың тотығуын күшейтеді, бауыр мен ет тканьдерінде гликоген жасалуын тездетеді. Қанға инсулин жіберсе ондағы қант мөлшері азайып, бауырда гликоген көбейеді. Инсулин аминқышқылдарынан белок түзілуін стимулдап, тканьдердегі глюконеогенезді бәсеңдетеді.
Бауыр мен май тканьдерінің бос күйіндегі май қышқылдарын сіңіру қабілетін арттырып, оларда май қышқылдарының глицерин түрінде жинақталуын қамтамасыз етеді (май қоры) Кетонды денелер түзілуі азайып, қышқыл өнімдер көптеп жиналады. Гликонеогенезді, яғни май мен белоктан көмірсулардың пайда болуын тежейді. Инсулин диабет пен ауырған адамның зат алмасуын жөнге келтіреді.
Без бөлетін екінші гормон- глюкагон көпіршенің -клеткаларында түзіледі. Бұл гормонда полипептидке жатады, оның құрамындағы 29 аминқышқыл қалдығы бар Глюкагонның түзілу механизмі әлі толық зерттелмеген. Бірақ, глюкагон молекуласының синтезделуі инсулинге ұқсас деген болжамдар бар. Глюкагонның жартылай ыдырау мерзімі 5-10мин
Глюкагонның секрециясы қандағы глюкоза деңгейіне байланысты және сол арқылы реттеледі. Глюкоза мөлшері төмендесе глюкагонның концентрациясы артады, көбейсе азаяды. Бұдан басқа глюкагон секрециясына аминқышқылына жататын аргинин, ұйқы безінің Д-клеткаларында түзілетін соматостатин және асқазан гормоны халецистокинин сияқты биоактивті заттар да әсер етеді.
Глюкагон функциясы жөнінен инсулиннің антогонисі. Ол глюкогеннің глюкозаға айналу процесін тездететін фосфорилаза ферментінің қарқындылығын арттырып, қандағы қанттың концентрациясын көбейтеді. Бауырда гликоген ыдырауын күшейтеді. Оның гипергликемиялық әрекеті адреналинге ұқсас.
Глюкагон тканьдердегі майдың май қышқылдарын бөле отырып ыдырауын жылдамдатады. Глюкагон негізгі бүйректе бұзылады. Бұл гормонның клеткаға әсер ету механизмі белокты -пептидті гормондар әрекетіне ұқсас
Глюкагонның бөліну қарқыны да қандағы түзілетін глюкоза мөлшерімен реттеледі. Глюкоза деңгейі төменделсе, глюкагонның бөлінуі күшейеді. Ұйқы безінің дельта клеткаларында түзілетін соматостатин гормоны тек түзілген жерінде ғана әрекет етеді, сондықтан бұл гормонға паракриндік эффект тән. Демек, ол клеткааралық кеңістік арқылы қатар жатқан клеткаларға ғана әсер етеді. Соматостатин гипоталамустың нейросекреторлық клеткаларында да түзіледі. Гипоталамустан түсетін соматастатин гормоны гипофизден СТГ – ның ұйқы безінің глюкагонмен судың бөлінуін баяулатады.
Липокаин ұйқы безінің майда өзектерін

12345След.
скачать работу

Ішкі секреция бездері

 

Отправка СМС бесплатно

На правах рекламы


ZERO.kz
 
Модератор сайта RESURS.KZ