Главная    Почта    Новости    Каталог    Одноклассники    Погода    Работа    Игры     Рефераты     Карты
  
по Казнету new!
по каталогу
в рефератах

Қазақ гуманитаристикасы және ұлт тарихын зерттеу

уға да күш салған. «Ертедегі қазақ жырауларының ақындық қызметіне қарағанда жыраудың қоғамдық мәні, көне, орта ғасырлардағы жрецке жақын емес пе деген ойға келесің.

 

Жрец – көне шығыс елдерінде құдай мен адам арасын жалғастырушы әулие де саналған. Бақсылық, болжағыш, балгерлік мәнінде де болған. ...Қазақ тарихының жағдайындағы жырауларды алатын болсақ, көне шығыс елдеріндегі, кавказдағы жрецтердің өзі болмағанмен, қоғамдық қызметі жағынан бірқатар ұқсастығы барлығы байқалады. Потанин Оғыз ханның қасындағы ақылшысы Ерқылы қожа, шешен кеңесші, жыршының бейнесіне ұқсайды деген пікірді айтады. Ойрат-Монголдағы ирен (көне бақсы, шашан), гургульдай (жыршы құстың аты) ақылшы, сәуегей ақын да саналған Қазақта әр ханның тұсында бір сұрқылтай дейтіні, әр ханның заманда өзінің бір ақылшысы, шешні бар деген ойды білдіреді.
Жыраулар өмірдің ұсақ мәселесіне аз араласып, олар, көбінесе, заман-дәуір өткен мен келешек, адамгершілік, жақсылық, жамандық жайлы ойлар, болжаулар, қағидалы сөздер айтып отырған. Бұл тақырыптағы толғау сөздерінде сезімге ұратын лирика болмайды, көбінесе, меңзеу, мақал, мәтелдер ретінде келетін тақпақтар, термелер болып отырады»(30). Е.Ысмаилов осы жерде жыраулардың шығармашылығындағы айырмашылықтарды да қарастырып, олардың бірқатарының өткен өмірге аңсары болса, енді бір тобы халықтың ерлігін, еркіндік жолындағы арман-тілектерін жырлайтындығына тоқталады. Бұл соңғы топқа жататындар қазақтың батырлық жырларын жеткізушілер Марабай, Нұрым, Мергенбай, Мұрын жыраулар. Желілі жырларды дамытып айтатындықтан халық оларды әрі жыршы, әрі жырау деп те атайтын болған. Бұлардың орындауындағы жырларда заман, дәуір жайындағы толғаулы тақпақ жырлар жоқ, негізінен ел есіндегі тарихи, батырлық оқиғаларды өз сындарынан өткізіп дамыта, айта береді»(31). Еңбекте сондай-ақ басқа да «авторлар» жыршы, ақындар біраз сөз болады(32).

 

Ауыз әдебиеті туындыларымен жұмыс істеудің көрсетілген сатылары аяқталған соң, ол мүдделі ғылым салаларының өзіндік ерекшеліктеріне байланысты одан әрі талдауға түседі. Тарихи зерттеулерге қатысар болса, онда деректану ғылымы араласады. Деректану ендігі жазба дерекке айналған ауыз әдебиеті нұсқаларына «ішкі сынды» жүргізуге кіріседі(33). Бұдан соң қарастырып отырған дерек көздері тарихи зерттеулерге қатысуға жолдама алмақ.

Осы жерде халқымыздың ірі энциклопедист-ғалымы Ә.Марғұланның қазақ ауыз әдебиетінің тарихи дерек көзі ретіндегі сипатын айқындайтын танымал еңбегінің («О характере и исторической обусловленности казахского эпоса»)(34) методологиялық маңызы да күшейе түседі. Ғалымның пікірінше, қазақ эпосының туу тарихы бес батырлық кезеңмен анықталады:

«1.Архаический период. Доисламские мифы, легенды и предания древнетюркских племен, вошедшие в более позднее время в состав эпических сказаний казахского народа. Сюда относятся сказания, отражающие идеологию и мировоззрение древних племен и их борьбу с чужеземными завоевателями. В качестве основного мифологического сюжета в ранний период выступает культ неба (тангри), культ отца (тотема), сказания о сером волке» - «борте –шеше», «кок-бори», о лебеде – «Ак-ку», сказания об источниках жизни и счастья –«Кут», «Умай» и их символика в культе быка – «Огуза» - прародителя. («Огуз-наме»).

В героических сказаниях этого периода ясно обнаруживаются следы тех общественных отношений, которые существовали некогда между древнетюркскими племенами, с одной стороны, и Китаем – с другой («Саймактың –Сары Озени», «Карахан»). В древних сказаниях иногда мы встречаем ясные намеки на поход Александра Македонского на Сырь-Дарью и в степь («Кубас-Черп). В сказаниях об Александре Македонском затрагивается идея бессмертия, во имя которого, по сказаниям казахского народа, боролся легендарный мудрец Коркуд. Из героических сказаний, отражающих более архаический быт, чаяния и стремления древних племен, уцелели лишь немногие. До наших дней дошли героические песни «Ертостик», «Ак-Кобек», «Кула-Мерген», «Шолпан-Мерген» и некоторые другие.

2. Наиболее широкого развития степной эпос достигает особенно с эпохи огузов-кипчаков (VІ-ХІІ вв.). Этот героический период, знаменательный в Средней Азии великими историческими событиями (борьба местных племен против экспансии Китая, Ирана и Византии и против вторжения арабов), послужил мотивом создания самых замечательных эпопей, монументальных сюжетов и великолепных своим идейно-философским содержанием легенд и преданий. Из этой эпохи до нас дошли такие шедевры мирового эпического сюжета, как легенда о древнем мыслителе-поэте, композиторе Коркуде, сказания о богатырях Казанбеке и Домбауле, «Алпамыше» и наконец, романтическая поэма о «Козы-Корпеш и Баян-Слу».

3. Третий этап развития степного эпоса открывается эпохой «Ногайлы» (ХІІІ-ХVІ), т.е. с эпохи тех же кипчаков, о которых мы имеем сведения о более раннем периоде их жизни и основная группа которых впоследствии вошла в общий политический союз с более широким этническим наименованием «казах». Эпические предания эпохи «Ногайлы» по своему содержанию делятся на два периода: а) героические песни, рисующие ход сложения и начало распада улуса Джучи («Боген батыр», «Едыге», «Кобланды» и «Ерсаин»,); б) песни, отражающие период разложения улуса и междуусобной борьбы среди феодалов («Камбар», «Мусахан и Казтуган», «Орак и Мамай», «Ертаргын» и др.).

4. Четвертый этап в истории каазахского героического эпоса связан с двухвековой борьбой каазахского народа с джунгарами (ХVІІ-ХVІІІ вв.), которым казахи еще в ХVІІІ веке дали эпическое имя «Куба-Калмак». Наиболее популярными песнями, отражающими картину этого периода, являются песни, цикл сказаний об Аблае и его богатырях Кара-Керей Кабамбае, Канжигалинце Богембае, и Сююндык Олжабае, а также цикл сказаний об Есымхане, современнике писателя Абульгазы Бахадура. Во всех этих песнях в панегирической форме рисуется картина борьбы казахского народа против завоевателей джунгаров и описывается казахское общество ХVІІ и ХVІІІ веков. Эти героические песни по своей глубокой историчности близко стоят к историческим песням.

5. Наконец, пятый период в истории казахского народа связан с деятельностью казахских батыров, боровшихся против угнетателей народных масс (ханов, султанов и царизма). Сюда относятся героические песни об Исатае и Махамбете, о Бекет-батыре, о Кенесары и Наурызбае, о Джанходже и др. Но все эти песни должны быть скорее отнесены к категории исторических песен, так как эпизоды героических событий в них еще не приняли эпического характера»(35).

 

Басы ашық, айқын нәрсе – Қазақтардың өз отанында ұлт тарихын зерттеп, зерделеу гуманитаристиканың барлық мүмкіндіктерін сарқа пайдаланғанда ғана толыққанды нәтижелерге қол жеткізбек. Бұған қазіргі таңда қажетті алғышарттар жасалғандығына, мемлекеттік «Мәдени мұра» бағдарламасы(36) мен қазақ әдебиеттану ғылымының жетістіктері дәлел бола алады.

 

123
скачать работу

Қазақ гуманитаристикасы және ұлт тарихын зерттеу

 

Отправка СМС бесплатно

На правах рекламы


ZERO.kz
 
Модератор сайта RESURS.KZ