Главная    Почта    Новости    Каталог    Одноклассники    Погода    Работа    Игры     Рефераты     Карты
  
по Казнету new!
по каталогу
в рефератах

Қазақ халқының әншілік-өнері. 20 ғасырдағы атақты әншілер

>

      1838-1841 жылдар аралығында Біржан сал қазіргі Солтүстік Қазақстан облысының орталығы Қызылжарда екі кластық орыс мектебін тамамдаған.

       Әрбір әннің шығуына ақын өмірінде кездескен әртүрлі оқйғалар себеп болғаны мәлім және көптеген әндердің шығу тарихы халық жадында жақсы сақталды. Мысалы, «Айтбай» әні мына бір оқиғамен байланысты туған.

       Ақын серілік қуып жүріп, бір ауылға түседі. Сол үйдің Айтбай есімді көркем де ақылды қызы бар екен. Сол қызды ұнатып, Біржан қызға сөз айтып, бір-біріне көңілдерін білдіреді. Кейіннен Айтбай сұлу ақынға тұрмысқа шығады, бірақ 1860-1861 жылдары солтүстікте болған жұт кезінде қайтыс болады.

                                   Атымның қақ тұрады сауырына,

                                   Қос тепкі салып келем бауырына.

                                   Қолынан шай құйдырып ішейін деп,

                                   Келемін Айтбай десем сұлу ауылына.

 

                                   Мамекең Айтбай десем күлімдейді,

                                   Сұр жорға астымдағы сүрінбейді.

                                   Аққудай аспандағы жүз құбылтып,

                                   Сал біржан ән салуға ерінбейді-

Деп келетін бұл ән Біржан әндерінің ішіндегі ең бір күрделілерінің бірі. Ол Біржан шығармашылығының өзіндік мәнері қалыптасқан тұста шыққан. Ән әуені шалқыта төгіледі. Оның негізгі бөлімі өте сымбатты, кең алқымды. Шырқалу сағасы бір октаваға дейін кеңейіп, қайталау бөлімінде әуен жылылық пен шаттыққа толады. Ырғағы жағынан да өте бай.

      Ал «Жанбота» әнінің шығу тарихы мынадай: Жанбота болыстың ауылында орыс өкілдерінің құрметіне үлкен той жасалады. Сол тойға Біржан да қатысып, ән-күй айтып, әзілдесіп, жастарды қасына жиып отырады. Сол кезде Азынабай деген кісінің атшабары кіріп келіп, әй-шәй жоқ Біржанды Жанботаға шақыртады. Қасындағы адамдардың көңілін қимай, Біржан оған көнбейді. Сонда поштабай оны қамшысымен салып қалып, домбырасын тартыпталады. Арына кір келтіріп, атын жерге таптаған ызалы Біржан орнынан ұшып тұрып, ашу-ызамен өте биік дауыста былай деп шырқай жөнеледі:

                                     Жанбота, осы ма еді өлген жерім?

                                     Кокшетау боқтығына көмген жерің?

                                     Кісісін бір болыстың, ай, біреу сабап,

                                     Бар ма еді статьядан көрген жерің, ай.

     Халық көңілінен шыққан бұл ән ауыздан ауызға өтіп, ел арасына тез тарап кетеді. Әннің төрт түрі белгілі. Өнер шыңында жазылған бұл әннің авторлық өзіндік мәнері өте айқын. Әннің ноталық нұсқасы атақты әнші Қали Байжановтан жазылып алынған түрінде берілген.

     Ән биік шыңнан басталып, екпінді ағыс тәріздес төмен құлайды. Өлең алғашқы тармағынан бастап-ақ әуеннің ішкі серпінді қуатымен дамып, децима өлшемін қамтиды. Әуен ешбір үндестік қайталанбай, өлең сөздің қисынымен біресе біртұтас дыбыс ағынын құрап, біресе жеке буындардың биіктігі мен ырғағын айқындай отырып, композитордың ыза кернеген көңіл-күйін анық білдіреді.

 

         Ұлы ақын 1897ж. ақыры ауыр науқастан қаза табады.

         Біржан жай композитор ғана емес, оның өз мектебі бар ірі композитор. Көкшетаудың кейінгі даңқты әншілері. Ақан сері, Естай, Ыбырай, Балуан Шолақ, бәрі де Біржаннан үлгі алып, соның мәнерімен айтқан. Олар Біржанды ұстазы деп білген.

Пред.6
скачать работу

Қазақ халқының әншілік-өнері. 20 ғасырдағы атақты әншілер

 

Отправка СМС бесплатно

На правах рекламы


ZERO.kz
 
Модератор сайта RESURS.KZ