Қоғамның саяси жүйесі қызметінің түсінігі

Мемлекет пен дін. Мемлекеттің дінмен қарым-қатынасына мәйкес үш түрлі мемлекеттер болады: зайырлы, теократиялық, клерикалдық:

-                          зайырлы мемлекеттің дінмен тікелей байланысы болмайды, олар бір- бірінің жұмысына тікелей қатынаса алмайды, жай байланыс жасауға болады. Оның бағыттары- демократияны, бостандықты, әділдікті, теңдікті дамыту, халықтывң мәдени, рухани білімін көтері, жастарды инабаттылыққа, парасаттылыққа, адамгершілікке тәрбиелеу, ұлттарды бірлікке, достыққа тәрбиелеу т.б.

-                          теократиялық мемлекетті басқару шіркеу құзыретінде. 1921 жылға дейін Монғолия осындай мемлекетке жатты. Қазір- Ватикан осы жүйедегі мемлекет.

-                          Клерикалық мемлекет зайырлы және теократиялық мемлекеттерінің ортасындағы мемлекет. Олар мемлекетпен бірікпейді, бірақ заң шығару процесіне қатысып, мемлекеттің саясатына ықпал жасайды. Бұл мемлекеттерге жататында: Ұлыбритания, Дания, Норвегия, Швеция, Израиль, Италия және 20 шақты ислам мемлекеттері.

Саяси жүйе  биліктің жасақталуын, қызмет атқаруын, және қоғаммен қарым-қатынасын реттейді. Саяси жүйе осы үш күрделі мәселенің тетіктерін біріктіреді. Демо­кратиялық елдерде билікті қалыптастыру сайлау арқылы, яғни қоғамның шешімі негізінде жүзеге асырылады. Және де, биліктің жауапкершілігі қалыптасу үшін өкілетті, атқарушы және сот тараптарының бірін-бірі тежеп, қадағалап отыру тетіктері болуы керек.

Қоғамның бақылауын қамтамасыз ету үшін, біріншіден, биліктің өзінің жариялы­лығы қажет. Екіншіден, қоғамдық пікірдің билік саясатына әсері болуы тиіс. Билік қоғамдағы пікірдің өзге­руіне, сондай-ақ жаңа талаптардың туындауына байланысты ұстанып отырған саясатына өзге­рістер енгізгені жөн. Үшіншіден, сөз бостан­дығы, тәуелсіз бұқара­лық ақпарат құралдары бо­луы шарт. Саяси жүйе осы бағытқа қарай жыл­жуы керек./5/

2        ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ САЯСИ ПРОЦЕСТЕР

2.1ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛКАСЫНДАҒЫ САЯСИ КҮШТЕРДІҢ КЕМЕЛДЕНУ ҮРДІСІ

Республикасы өзiн демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтiк мемлекет ретiнде орнықтырады, оның ең қымбат қазынасы - адам және адамның өмiрi, құқықтары мен бостандықтары.

Республика қызметiнiң түбегейлi принциптерi: қоғамдық татулық пен саяси тұрақтылық; бүкiл халықтың игiлiгiн көздейтiн экономикалық даму; қазақстандық патриотизм; мемлекет өмiрiнiң аса маңызды мәселелерiн демократиялық әдiстермен, оның iшiнде республикалық референдумда немесе Парламентте дауыс беру арқылы шешу./7/

Саяси жүйе заман талабына сәйкес болу үшін оған оқтын-оқтын өзгерістер енгізіп тұру керек. Мемлекеттік комиссия аясында әзір­лен­ген ұсыныстардың ұзақ мерзімді бағыты бірте-бірте мемлекетті, ортақ шаруаны басқа­руда азаматтың, қоғамның рөлін арттырады. Еліміз­дегі басқару жүйесі  Конституцияда президенттік жүйе деп аталған. Бірақ әлемде президенттік жүйенің қатып қалған моделі жоқ. Мысалы, Америка Құрама Штаттарында прези­денттік жүйе, онда президентке өкілеттілігі пара-пар Конгресс бар. Францияда президент­тік жүйе, онда үкімет басшысы ішкі істерге келгенде прези­денттен дербес. Польшада да пре­зи­денттік жүйе. Сол себептен пре­зиденттік жүйені ауыс­тырмай, бірақ өкілетті органдарға көбірек пәр­мен беріп, әсіресе өкілетті органдардың ат­қарушы билікті қадағалау мүм­кіндігін арттыру – бұл азаматтың қоғамдағы орнын көтерудің бір жолы.    

Партиялардың рөлін көтеру де азаматтың, қоғамның мемлекет бас­­қа­рудағы рөлін арттырудың жо­лы. Соны­мен қатар, жергілікті өзін-өзі басқару­дың да әлемдік тә­жірибесіне сүйене отырып, Конституциядағы бүгінгі қайшылықты жойып, жергі­лікті өзін-өзін басқару органдары ретінде сай­ланбалы әкімдер және  мәсли­хаттарды тануымыз керек. Өйт­кені, демокра­тиялық  бағыттағы өзге­рістердің қажет­тілігі  бүгін айқын сезіліп отыр.

Өткен жылы Президент Мемлекеттік комис­сия­ның жұмысын бастаумен тұспа-тұс келген Жолдауында Қазақстанды әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына қосу баста­масын көтерді. Бәсекеге қабілетті­лікті дамытуда да, шектеуде де саясатта, эконо­микада, шығар­машылықта, еңбектің қай саласында болсын, саяси жүйенің әсері мол. Оған адамзат тарихын­дағы нақты мысал ретінде екі Корея мен кезінде қатар өмір сүрген екі Германияны келтіруге бола­ды. Екі Германия 40 жыл бөлек мемлекет болып ғұмыр кешті. Бір халық – екі саяси жүйе. Сонда демократияға негізделген Батыс Герма­ния 40 жылдың ішінде Шығыс Германиядан бірнеше есе озып кетті. Қазір екі саяси жүйеге бөлінген Солтүстік Корея мен Оңтүстік Ко­рея­ны алыңыз. Оңтүстік Корея  демокра­тиялық бағыт ұстану негізінде әлемдегі ең қарқынды дамып келе жат­қан және алдыңғы қатарлы мемлекеттің біріне айналса, Солтүстік Корея құр тоталитарлық  жүйенің қару-жара­ғымен маңайындағыларға қоқан-лоқы жаса­ғаны болмаса, өзінің халқын асырайтын тамақ тауып бере алмай отыр.

“Саяси реформа”, қысқаша айтсақ, саяси жүйеге өзгерістер енгізу. Ал саяси жүйе  биліктің жасақталуын, қызмет атқаруын, және қоғаммен қарым-қатынасын реттейді. Саяси жүйе осы үш күрделі мәселенің тетіктерін біріктіреді. Демо­кратиялық елдерде билікті қалыптастыру сайлау арқылы, яғни қоғамның шешімі негізінде жүзеге асырылады. Және де, биліктің жауапкершілігі қалыптасу үшін өкілетті, атқарушы және сот тараптарының бірін-бірі тежеп, қадағалап отыру тетіктері болуы керек.

Қоғамның бақылауын қамтамасыз ету үшін, біріншіден, биліктің өзінің жариялы­лығы қажет. Екіншіден, қоғамдық пікірдің билік саясатына әсері болуы тиіс. Билік қоғамдағы пікірдің өзге­руіне, сондай-ақ жаңа талаптардың туындауына байланысты ұстанып отырған саясатына өзге­рістер енгізгені жөн. Үшіншіден, сөз бостан­дығы, тәуелсіз бұқара­лық ақпарат құралдары бо­луы шарт. Саяси жүйе осы бағытқа қарай жыл­жуы керек. Бірақ әлемде өзінің саяси жүйесін дамытудың шегіне жеткен, бұдан әрі даму мүмкіндігі жоқ деп айтатын ел жоқ. Өйткені, адамзаттың ерекшелігі сол, жақсы нәрсеге үй­рен­ген соң, одан да биік талап туындайды. Тұр­мыста да, ғылымда да, саясат пен экономикада да сол.

Әрине, біздің қоғамның өзіндік ерекшелігі бар. Бізде еліміз егемендігін алып, қайта құру басталғанға дейін билікке талап қою тәжіри­бесі болған емес. Сонау патша дәуірінде де, кеңес дәуірінде де билік өз бетімен, қоғам өз бетімен өмір сүрді. Сондай-ақ қоғамның билікке әсер ететін тетіктері болған жоқ. Сайлаудың барлығы баламасыз сайлау болды. Мемлекеттігіміз қалып­тасу кезеңінде тиімді  саяси жүйе іздеу – заңды құбылыс./6/

Егер саяси жүйе экономикада, шығар­машы­лықта, саясатта, жалпы адамның кез келген ең­бек ету саласында шынайы мықты­ларды іріктеп алып, соларды көшбасшы ете­тіндей болса, барлық салада елдің бәсекелестік деңгейі өседі. Олай болмайтын болса, бәсекеге қабілеттілік төмендейді.

Негізі партия деген сөздің өзі қоғамның бір бөлігі деген ұғымнан шыққан. Бөліну әртүрлі болады: әлеуметтік, кәсіптік, діни, жас мөлшер­лігі, т.б. Ал партия деген – дәстүрлі қа­лып­тасқан саяси көзқарастар, саяси құнды­лықтар, бағдар­ламалар негізінде біріккен топтар. Олар қоғамға жалпы ел қандай бағытта дамуы керек деген идея­лар ұсынады. Сол идеялардың, бағдар­ламалардың бүкіл қоғамға кедергісіз таралуына жағдай жасалса, қоғам өзі сол партиялардың ішінен ұнағанын таңдап алады. Өкінішке қарай, бізде әлі ондай жағдай жоқ. Тіпті, басқа күштерді былай қойғанда, Мемле­кеттік комиссияға, басқа да отырыстарға қаты­сып жүрген біздің партияның шараларының, ұсыныстарының өзі кейбір мемлекеттік элек­трон­дық ақпарат құралдарында ешқашан көрсе­тілмейді. Бұл партиялардың арасындағы бәсе­кенің әділ еместігінің көрінісі. Әсіресе, мем­лекеттік басылым­дар, БАҚ бүкіл халықтың қаржысына ұсталатынын ескерсек, олар бүкіл партиялардың идеяларын Конституция аясында халыққа еркін жеткізуге тиіс­ті. Сонда ғана әділ бәсекелестік  болмақ. Екіншіден, түрлі деңгей­дегі әкімдіктер мықты пар­тиялардың болуы мемлекеттің тұрақты дамуының кепілі екенін түсінетін күн жетті. Жалпы, елдің ішінде саясат­та әділ бәсекелестік болмаса, келе­шекте мықты саяси тұлғалардың шығуы да, ұлт мүддесін қорғау да қиын болады.

Егер кейбір партиялар теледидардан көрін­­бейтін болса, олардың ойлары халыққа жет­пейтін болса, бұл ел әлеуетін шектеп, ұлт мүдде­сіне қай­шы келеді. Мысалы, дамыған елдерді алсақ, қазір Франциядағы биліктегі партияда  Николя Сар­кази президенттіктен үміткер болып отыр. Ал Си­го­лен Роял деген әйел басқа пар­тиядан үміт­кер, бірақ Францияның бүкіл теле­дидары сол Сиго­лен Роял­дың да сөзін еш кедергісіз көрсетеді. Өйт­кені, сол арқылы ең м

1 2 3 4 5 След.

скачать работу

Отправка СМС бесплатно