Сөз аудармасы

Сөз тіркесінің аудармасы

Еркін сөз тіркесі аудармасында оның компоненттерінің аудармасы маңызды роль атқарады. Біртұтастық элементтердің аудармасынан құралады, бірақ элементтердің бір-біріне қатынасы ескеріледі. Еркін сөз тіркесінде сөздер маңызды сатыда өздерінің өз мағыналарын сақтап қалады. сондықтан аудармашыға жеке сөз аудармасымен байланысты сұрақтар қатарын шешуіне тура келеді. Атрибутивті сөз тіркестері еркін сөз тіркестерінің көп таралған түрлерінің бірі болып есептеледі. Мысалы: supersonic spending – жоғары дыбысты ракеталар мен ұшақтардың құрастырылуына арналған шығындар. Arab anger – арабтардың (гнев арабов, а не «арабский гнев»), European peace — Европадағы өмір (бірақ «Европаның өмірі» емес) («мир в Европе», а не «Европейский мир»), anti war Gis – соғысқа қарсы шығатын солдаттар, пацифист-солдаттар (солдаты, выступающие против войны, солдаты-пацифисты (а не «антивоенные солдаты»).

Көп мүшелі атрибутивті топтар

Ағылшын тілінде көп мүшелі атрибутивті топтар өте көп таралған. Бұл – бір ғана анықтауыш сөзі бар бірнеше анықтауыштың параллель байланысу жағдайы емес (мысалы, әдемі шуақты қыстық ауа райы),  жеке анықтауыштардың арасында анықталатын зат есіммен байланыстан басқа өзара мағыналық байланыстары болатын көп мүшелі атрибутивті топтар. Мысалы: Douglas Plane Plant Strike Talks Continue. Көп мүшелі атрибутивті топтың аудармадағы мағынасын түсіну үшін келесі ретті ұстану қажет:

1. Топтың тірек сөзін, яғни анықталатын зат есімді аудару (мұнда: Talks – келіссөздер)
2. Сөз тіркесі мүшелерінің арасындағы мағыналық қатынастарды талдай отырып, оның ішінде қандай мағыналық топтар бар екендігін анықтау. Осындай талдауды сол жақтан оң жаққа қарай, яғни сөз тіркесінің бірінші мүшесінен жүргізген жөн (мұндағы мағыналық топтар: Douglas Plant, Plane Plant, Plant Strike, Strike Talks)
3. Жеке мағыналық топтар арасындағы байланысты анықтап алып, барлық сөз тіркестерін тірек сөз – зат есімнен бастап, ары қарай әр мағыналық топты оң жағынан солға қарай аударамыз. Douglas Plant – Дуглас компаниясының заводы, Plane Plant – авиазавод, Plant Strike – заводтағы көтеріліс, Strike Talks – көтеріліске қатысушылармен келіссөз.

Енді көп мүшелі атрибутивті топты тақырыпшаны аударамыз: Дуглас компаниясының авиазаводы администрациясының көтеріліске қатысушылармен келіссөздері жалғасуда. Әрине, осындай ұзын тақырыпшаны былай қысқартуға болады: Дуглас авиазаводындағы көтеріліс жайындағы келіссөз жалғасуда.

Фразеологиялық бірліктер

Бүтіннің мағынасының бөлшектерінің мағынасынан басым болуы фразеологиялық бірліктерге, яғни байланысқан сөз тіркестеріне тән қасиет болып табылады. Сондықтан, аудармашыға фразеологизмді оның бөлшектерінің мағынасына емес, бүтіннің жалпы мағынасына сүйене отырып аударуына тура келеді. Фразеологиялық бірліктер образды және образды емес болып бөлінеді. Образды фразеологиялық бірліктерге мысал ретінде келесі фразеологизмдер бола алады: to make a sacrifice – құрбандық шалу, to have a good sleep – жақсы ұйықтап тұру, to pay attention – назар аудару. Мұндағы аудармашының басты міндеті – аудармада сөздердің орыс тілінде үйлесу нормасын қатал сақтау, себебі ағылшын үйлесімінің әсер етуі жиі буквализмге әкеліп соғады. Образды емес фразеологиялық бірліктердің аудармасы аудармашының жұмысына аса қиындық келтірмейді. Тұрақты сөз тіркестерін аударған кезде негізгі қиындықтар образды фразеологияны аударғанда туындайды, өйткені олар тілге әсерлілік пен әдемілік енгізеді. Аудармашының міндеті орыс тілінде фразеологизмнің мағынасын ғана беру емес, сонымен қатар оның образдылығы мен экспрессивтілігін де жеткізу. Ағылшын фразеологиясы аудармада кезінде сәйкестіктер табуды қиындататын мағыналық және стилистикалық дифференциялданбағандығымен ерекшеленеді. Фразеологиялық эквивалент дегеніміз фразеологи

Эквиваленттер көмегімен аударылатын фразеологиялық бірліктер тобына интернационалды сөздер, яғни көптеген европалық тілдерде болатын және бір бастаудан шығуымен байланысқан фразеологиялық бірліктер.Негізінде бұл сөздер библиялық-мифологиялық немесе әдебиетке бейім қасиетке ие. Мысалы: sword of Damocles – Дамокл қылышы, to cross the Rubicon – Рубиконнан өту, to shed crocodile tears – қолтырауын көз жасын төгу. Осыған ұқсас бірліктердің аудармасы аса қиындық келтірмейді. Эквиваленттер абсолюттік және қатыстық болып бөлінеді.  Тұрақты сөз тіркестерінің абсолюттік эквиваленттері түпнұсқамен барлық жағынан: граматикалық та, лексикалық та, стилистикалық та жағынан сәйкес келеді. Мысалы: to cast a glance – көз қырын салу, the bitter truth – ащы шындық, to play with fire – отпен ойнау. Тұрақты сөз тіркестерінің қатыстық эквиваленттері түпнұсқамен мағынасы мен стилистикалық жағынан сәйкес келгенімен, оның тұпнұсқадан айырмашылықтары да болады. Бұл айырмашылықтар граматикалық (айырмашылығы жақта, сөз тәртібінде) немесе лексикалық болуы мүмкін. Мысалы: gross widow – қамыс жесір, to kill the goose,  that lays the golden eggs – алтын жұмыртқа табатын тауықты өлтіру, a bird may be known by its soar – құсты ұшуына қарап біледі, to play info smb’s hands – біреудің қолында ойнау, to fish in troubled wafers – лай суда балық аулау. Ағылшын және орыс тілдеріндегі мағынасы мен образдылық жағынан сәйкес келетін образды фразеологиялық бірліктердің саны анағұрлым аз. Оған қарағанда аудармашыға мағынасы ағылшын фразеологизміне аналогиялы болып келетін, бірақ басқаша негізделген орыс фразеологизмдерін жиі қолдануға тура кеелді. Мысалы: to work one’s fingers to the bone – демалмай жұмыс істеу, to hit the bird in the eye – дөп (тап) басу, on foot’s horse, to catch somebody red-handed – біреуді әшкерелеу. Осындай орыс фразеологизмдері ағылшын фразеологизмдерінің аналогтары болып табылады. Мысалы, to go to a better world ағылшын фразеологизміне орыс тілінде: о дүниеге кету, бұл дүниемен қоштасу, о дүниеге аттану, ата-бабасына аттану сияқты синонимдер сәйкес келеді. Аудармашы контекстің ерекшеліктерін ескере отырып, аналогтардың біреуін таңдайды. Спецификалық ұлттық фразеологизмдердің аудармасы жөніндегі сұраққа жеке тоқталу қажет. Мұндай образды бірліктерді аударған кезде аудармашы негізгі үш ережені қолдануы қажет: 1. Дәлме-дәл аударманы егер де оқырманға фразеологизмнің құрамындағы ағылшын жағдайы жақсы таныс болса ғана қолдану. Мысалы: to carry coals to Newcastle ағылшын фразеологизмін: Ньюкаслге көмір тасу деп аударуымызға болады. Себебі, Ньюкасл – Англиядағы көмір өнеркәсібінің орталығы екендігін барлығы біледі. Ал егер екінші жағынан алып қарасақ, to grin like a Cheshire фразеологизмін дәлме-дәл «Чеширлік мысық секілді жымию» деп аударуға болмайды, себебі бұл орыс оқырманына түсініксіз болады. Дұрыс аудармасы: «зуі құлағына жеткенше жымию» болады. Тo dine with Duke Humphrey фразеологизмін дәлме-дәл: «герцог Хэмфримен түстену» деп аудару да дұрыс емес, дұрысы: «түскі ассыз қалу» болады. 2. Ұлттық бояуы жоқ ағылшын фразеологизмдерін орыс тілінде ұлттық бояулы фразеологиялық бірліктермен жеткізуге тырысу. Мысалы: on fire to fight like Kilkenny cats — өмір үшін емес, өлім үшін күресу, т.б.

Суреттеу аудармасы

Егер де қандай да бір ағылшын тіліндегідей орыс тілінде эквиваленті болмаса, бұл сөзбе-сөз аудармада түсініксіз жағдайға әкеліп соғуы мүмкін. Аудармашыға одан бас тартуға тура келеді оның жалпы мағынасын жеткізу және суреттеу аудармасын қолдану, мүмкін оның фразеологиялық бірлік мағынасын түсіну еркін сөздердің үйлесуі арқылы. Мысалға алсақ, ағылшын фразеологиясын a skeleton in the cupboard немесе a skeleton in the closet, білдіру мағынасы отбасы құпиясының басқалардан жасырылатын қолайсыз жағдай. Фразеологиялық эквивалент және фразеологиялық аналог орыс тілінде жоқ. Калькирование түсініксіз жайтқа әкеліп соқтырады «скелет шкафта». Яғни осы суреттеу аудармасының әдісімен жалғастыра беруіміз өте-мөте қажет, ол дегеніміз осы фразеологизм мағынасын еркін сөз үйлесімдігі арқылы түсіндіру.

Грамматикалық трансформация. Ауысу сандары.

Грамматикалық ауысу – бұл аудару тәсілі, басқа грамматикалық мағынасы осы грамматикалық бірліктің түпнұсқасында берілуі. Грамматикалық бірлік кез-келген деңгейде беріледі. Ол дегеніміз сөз қалпы, сөйлемнің белгілі түрі. Бізге белгілі аудармада әрқашан тұлғаның орын ауысуы болады, ол ИЯ дан ПЯ тұлғасына.

Грамматикалық ауысу аударманың ерекше тәсілі арқылы жай ғана оның аудармадағы грамматикалық формасы ПЯ-ны қолдануы емес, керісінше оның ПЯ-да қолдану формасын қолданбау, аналогиялық шығу, осындай қалыптың ауысуы, оның мағыналық сипаты жағынан. Сонымен ағылшын және орыс тілдерінде жекеше және көпше түр және ережеге сай, келісімді зат есімдер түпнұсқа ретінде және аудармада сол түрде қолданылады, ағылшын тілінде жекеше түрдегі сөз орыс тілінің көпше түріне сай келеді. Мысалы: money  — деньги, ink – чернила т.с.с.  немесе керісінше ағылшынның көпше түрі орыс тілінің жекеше түріне сай келуі мүмкін. Мысалы: struggles – борьба, outskirts – окраина т.с.с. Бірақ белгілі бір ауысу түрі аудармада екказионального келісуі арқылы беріледі: We are searching for talent everywhere. – Біз таланттарды іздеудеміз. The invaders resorted to violence and atrocity to cruch the resistance of the native population.

They left the room with their heads held high. – Олар бөлмеден кө

1 2 3 4

скачать работу

Отправка СМС бесплатно