СТУДЕНТТЕРДІҢ ӨЗ БЕТІМЕН ОҚЫТУШЫНЫҢ ЖЕТЕКШІЛІГІМЕН ЖАСАЙТЫН ӨЗІНДІК ЖҰМЫСТАРДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУЫНЫҢ ЕР.
тілдер тобына жататындығы бәрімізге белгілі. Сол себептен де қазақ тілінде жұрнақ түрлері көптеп саналады, сонымен қатар төрт түрлі жалғаудың беретін өзіндік мағынасы, сөзге жалғану кезіндегі варианттары да жеткілікті. Қазақ тілін оқытуда жақсы нәтижелерге жету үшін, біздіңше мынадай басты бағыттарда жұмыс түрлерін жүргізген тиімді. Ең бастысы, студенттің қазақ тілінен тілдік қорын молайту. Ол үшін сөздік жұмыстарын үнемі жүргізу. Қазақ тіліндегі сөздер көп мағыналы және синонимдер мен омонимдерге бай. Сөйлемде осындай сөздердің мағынасын ажырата білуге, оларды тиімді қолдана білуге үйрету студенттің тілдік қорын байытуда оң нәтижелер береді.
Екінші, қазақ тілінде сөйлемде сөздердің орын тәртібі тұрақты екенін ескеріп, берілген сөздер арқылы сөйлем құрап үйренуге баулу қажет.
Үшіншіден, жалғау түрлерін, олардың сөзге беретін мағынасын меңгеру арқылы сауатты түрде өз ойын ауызша және жазбаша жеткізе алу дағдыларын қалыптастыру.
Төртінші, қазақ тілінде сөйлемді тиянақтап, айтылған, ойды тұжырымдап тұратын сөйлем мүшесі – баяндауыш. Баяндауыш негізінен етістіктен болады. Сондықтан студенттерге етістіктің шақтарын, оның жасалу жолдарын меңгерту олардың өз ойын жүйелі түрде жеткізе алуына негіз болады.
Басқа тілді студенттерге қазақ тілін үйретуде пән бойынша жүргізілетін студенттің өзіндік ізденіс жұмыстарын тиімді ұйымдастыра білудің де маңызы зор. Қазақ тілінен ізденіс жұмыстарын ұйымдастыру студенттің білімін тереңдетуге, ой-өрісін кеңейтуге, олардың тілді үйренуге ынтасын, құмарлық сезімін оятуға көмектеседі, олардың жан-жақты қабілеттігі мен шығармашылық күшін дамытады және алған білімдерін іс жүзінде қолдана білуге жәрдемін тигізеді.
Тіл үйренуші аудиториядағы сабақ үстінде ғана білім алып қоймайды, өзіндік ізденіс жұмыстарын орындау арқылы да қазақ тілінен білім деңгейін кеңейтіп отырады. Студенттің өзіндік ізденіс жұмыстарын ұйымдастыру мынадай мақсаттарды жүзеге асыруды көздейді.
Біріншіден, студенттердің қазақ тілінен алған теориялық және практикалық білімдерін бағдарламадан тыс материалдармен толықтыра, жетілдіре түсу.
Екіншіден, қазақтың әдеби тілі туралы, оны жасаған халықтың тарихы туралы қосымша әдебиеттермен таныстыру.
Үшіншіден, қазақ тілі пәнінен түрлі үйірме, пән апталығы, конкурстар ұйымдастыру және студенттерді ғылыми-практикалық конференцияларда баяндамалар жасату арқылы олардың тілді үйренуге деген белсенділігін арттыру.
Студенттердің өздік жұмысын жүргізу барысында мынадай білімділік дағдылар іске асады:
1. Қазақ тілінен өткен материалдарды бекіту, нығайту;
2. Студенттердің қазақ тілінен білімін кеңейту және тереңдету;
3. Студенттердің логикалық ойлауын дамыту, жазбаша және ауызша сөйлеу тілін қоса дамыту;
4. Орфоэпиялық, орфографиялық және пунктуациялық білімдерін қалыптастыру, тілді үйрену қабілетін дамыту;
5. Орыс тілді студенттерге тілдік орта жасау, тілдік ситуациялар туғызу, олардың қазақша сөйлеуіне толық жағдай жасау;
6. Студенттердің қазақша тілін дамыту, сөйлеу белсенділігін арттыру, қазақша сөйлеу дағдысын қалыптастыру.
Студенттердің өзіндік жұмысын ұйымдастыру кезінде берілетін тапсырмалардың тәрбиелік мәні де күшті болуы қажет. Онда мынадай міндеттер қарастырылады:
1. Қазақ мәдениеті, салт-дәстүрі, әдебиеті жайлы берілетін тапсырмалар арқылы, олардың қазақ халқына сүйіспеншілігін ояту, қазақ халқын сыйлауға тәрбиелеу;
2. Қазақ тілінің байлығын таныстыру арқылы тілге деген қызығушылығын арттыру, тілге деген сүйіспеншілік сезімін тудыру, оны қалыптастыру.
Қазақ тілі пәні оқытушысының тілді үйрету ынтасы, тапқырлығы студенттің өздік жұмысын дұрыс ұйымдастыруға көмектеседі. Студенттерге өздік жұмыстарының тақырыптарын іріктеп беруде оны сөйлесіп үйренуге қажетті тілдік материалдармен байланыстыруға ұмтылу қажет. Сонымен бірге студенттердің сұранысын, қабілетін есепке алып отыруға тиіс.
Студенттердің өздік жұмыстарын ұйымдастыруда мынадай жұмыс түрлерін жүргіземіз.
Оқу жылының басында, студенттердің тілдің білу деңгейін анықтаған соң, олардың тілді меңгеру дәрежесіне қарай әр түрлі тапсырмалар ұсынылды.
Өзіміз дайындаған силлабуста аудиториядан тыс жүргізілетін студенттердің өзіндік жұмыстарының тақырыптары берілді. Бұл тақырыптарда қазақ халқының ұлы тұлғалары, олардың өмірі мен шығармашылық, қазақтың салт-дәстүрлері, қазіргі қоғамымыздың даму бағытындағы өзгешеліктері жайлы бағыт ұсталынды. Алайда бұл тақырыптарды тілді бастауыш деңгейде білетін студенттердің орындауы қиындық келтіретіні даусыз еді. Сондықтан бұл тақырыптар тілді біршама меңгерген, бірақ сөйлеу және жазбаша тілінде кемшіліктер кездесетін студенттерге берілді. Тапсырма тақырыптарын таңдауда студенттердің өз қалауында болды. Бұл жұмыс түрін ұсынудағы негізгі нысана: белгілі бір тақырыптарды зерттеу, саралау барасында студенттердің қосымша әдебиеттермен жұмыс істей білу дағдыларын қалыптастыру, өз ойын тиянақты, тұжырымды жеткізе білуге үйрету. Мұнда тапсырманы міндетті түрде реферат, шығарма түрінде жазу көзделген жоқ, тіпті болмаған жағдайда сол тақырып бойынша әдебиеттерден конспект жазу, тезис жаза білуге үйрету мақсатты басты нысана болды. Бұл жұмыстың нәтижесі көрсеткендей студенттер күрделі, көркем шығарма жаза алмағанмен, сол тақырып туралы түсінігі қалыптасты, қазақ тілінің сөз оралымдарына көзі үйреніп, сөйлемдегі сөздердің қолдану мағынасы жайлы білімдері кеңейді. Қазақ тілін біршама меңгерген студенттер берілген тақырыпты жақсы аша біліп, өздерінің әдебиетпен жұмыс істей алу қабілеттерінің қалыптасқанын көрсете білді.
Студенттерге әр түрлі тақырыпта қазақ мақал-мәтелдерін жаттатып, оның орыс тіліндегі ұқсас нұсқасын тапқызып үйрету олардың тіл байлығының қалыптасуына өз ықпалын тигізеді. Бәрімізге белгілі бір тілдегі фразеологизмдер басқа тілге сөзбе-сөз аударылмайды. Сөзбе-сөз аударылған тұрақты тіркестер мән-мағынасынан айрылады. Оның басқа тілдегі (орысша, ағылшынша) баламасын дұрыс таба білген студенттің есінде сол тіркестер сақталады да және оны өз сөзінде орынды қолдана алады.
Тілді нашар білетін студенттерге арнап оқу жылының басында қосымша түрлерінің орнына көп нүкте қойылған мәтін түрлері берілді. Бұл тапсырманы орындау барысында студент мәтін мазмұнын түсінуге ұмтылады, мәтін мазмұнын түсінбей сөздерді байланыстыратын қосымшаларды көп нүктенің орнына қоя білу мүмкін емес. Мәтінді түсіну үшін, оны өзі білетін тілге аудару қажет. Бұл жағдайда студент білімін екі жақты жетілдіреді. Біріншіден, қазақ тіліндегі сөздің өзі білетін тілдегі баламасымен танысса, екіншіден қандай қосымшаның қандай мақсатта қолданылатына көзі жетеді.
Студенттің жазбаша сөйлеу тілін дамытуда екі тілге аударылған мәтін түрлерін салыстыра отырып, оны өз сөзімен қазақ тілінде жеткізуге дағдыландыру әдісін де қолданамыз. Бұл орайда студенттерге Абайдың қара сөздерін ұсынамыз. Абай шығармаларының жинағында бұл қара сөздер қазақ тілінде де, орыс тілінде де берілген. Екі тілде бұл сөздерді салыстыра оқыған студент, сол сөзден алған түсінігін өз сөзімен беруге ұмтылады. Әрине, жазбаша ойын жеткізуде қателіктер болады, оқытушы бұл қателіктерді түзетуге дер кезінде ақыл-кеңес беріп отырса, студент келесіде ондай қателіктерді қайталамайды.
Студенттің өзіндік ізденуіне викториналық сұрақтар ойынын ұйымдастыру да өз әсерін тигізеді. Сұрақтарға дұрыс жауап беру үшін студенттің көп оқуы, ізденуі қажет. Себебі бұл – жарыс.
Викториналарды әр түрлі өткізуге болады.
1. Сұрақтарды ертерек беріп қойып, соған студенттердің жазбаша түрде жауап беруі.
2. Сұрақтар ауызша қойылады да, студенттер сол арада жауап береді.
3. Сұрақтар жазбаша беріледі де, сол арада жазбаша жауап береді.
Мазмұнына қарай викториналық сұрақтар екі түрлі болуы мүмкін.
1. Пән бағдарламасы бойынша, өтілген материалдар бойынша сұрақтар.
2. Оқу бағдарламасынан тыс танымдық сұрақтар.
Мұнда студенттің логикалық ойлау қабілеті шыңдалады әрі өз ойын шапшаң жеткізу үшін сөздерді, сөз тіркестерін тиімді пайдалану дағдысы дамиды.
Студенттердің өзіндік жұмыс түрлерін ұйымдастыруда басқа да жұмыс түрлерін, білім берудің көптеген әдіс-тәсілдерін қолдануға болады. Бұл үшін қазақ тілін өзге тілді аудиторияда жүргізетін оқытушының шеберлігі, ізденімпаздығы, ең бастысы, өз тіліне деген сүйіспеншілігі басты орында тұруы қажет.
II-Тарау. СТУДЕНТТЕРДІҢ ӨЗДІК ЖҰМЫСТАРЫН БАСҚАРУДЫ ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ
2.1 Студенттердің өздік жұмыстарын ұйымдастыру мен басқаруды дамыту жолдары
Оқытушының, студенттердің өздік жұмыстарына (СӨЖ-на) басшылық жасаудағы басты құралдарының бірі – нысанды тапсырмалар жүйесінің кешені.
Ол студенттің барлық танымдық іс-әрекеттерін бағыттап және реттеп отыруға ықпал жасайды. Бұл бағдарламада жұмыс жоспары, оқу мақсаты, түсіндіру, түсініктеме, баяндау және қойылған қызметке жалпы келістің жолдары, өздік жұмыстары, жауаптар және өзін-өзі бақылау үшін бағдар, тағы басқа тұжырымдалған. Басқаша айтқанда, бұл НТЖ-да психология курсының әрбір тақырыбы бойынша әр студентті белсенді өздік танымдық қызметке тарту үшін алдын-ала жоспарланған және студент біртіндеп алатын нәтижелер қамтылған. Бұл НТЖ құрастырудың психологиялық діңгегі әуелі студенттің дидактикалық міндетті шешуге үлгі бойынша репродуктивтік әдістерді ұғынуы мен игеруі, сонан соң бұрын белгісіз нәтижеге қол жеткізудің жаңа жолдарын іздестіру және ең ақырында психология мазмұнын құрайтын іс-әрекеттердің әдістері мен білімді меңгеру негізінде жаңа тапсырмаларды орындай отырып, шығармашылық қызмет тәжірибесін жинақтау болып табылады.
Өздік жұмыс НТЖ құрастыру процесінде біз кәсіби біліктің баянды қалыптасуы факторларын эксперимент арқылы дәлелдедік, көрсетілген кәсіби білікке баулу ұзақ уақытты талап етеді, сондықтан оны мүмкіндігінше ерте бастаған жөн. Төменгі курс студенттерінде кәсіби міндеттерді шешу үшін жеткілікті білім базасы жоқ, олардың танымдық белсенділігі енді ғана орнығу сатысынд
| |  скачать работу |
СТУДЕНТТЕРДІҢ ӨЗ БЕТІМЕН ОҚЫТУШЫНЫҢ ЖЕТЕКШІЛІГІМЕН ЖАСАЙТЫН ӨЗІНДІК ЖҰМЫСТАРДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУЫНЫҢ ЕР. |
