Ас адамның арқауы
Другие рефераты
Күллі әлемді, тіпті күллі ғаламды бір – бірімен тығыз байланыста етіп жаратқан Алла тағала бізді де сыртқы ортамызбен тығыз байланысты етіп жаратты. Адам кейде табиғаттың ажырамас бір бөлігі ретінде қарастырылады.Бізді өте әлсіз, осал етіп жаратқан Алла тағала бізді өте көп нәрсеге байланысты, тәуелді етіп қойды. Сол көп тәуелділіктердің бірі асқа тәуелділік. Тамақтану – біздің биологиялық қажеттілігіміз. Тамақтану арқылы біз ең алдымен тіршілігімізді жалғастыру үшін қажетті энергия аламыз, ағзамызға қажетті құрылыс материалдар аламыз.
Ас аданың арқауы – деп атамыз қазақ дөп басып айтқан сияқты. Ас адамның арқауы, өмірінің жалғастырушысы, ал кейде өмірін тоқтатушы ажал көзі. Дұрыс тамақтанудың маңызы, оның денсаулыққа әсері бізге көптен белгілі. Әр түрлі ауруларды емдегенде тағамның шипалы әсерлерін пайдалану жөніндегі мағлұматтар көне заманнан бері белгілі. Жалпы бұл саладағы тәжірибе дами келе тағаммен емдеу – диетология (емдәмтану) жеке ғылым ретінде пайда болды.
Диетология (грек diata- өмір сүру салты, тамақтану тәртібі+ logos- ілім) – дені сау және әр түрлі ауруға шалдыққан адамның тиімді тамақтануы туралы ілім; дұрыс тамақтандырудың ғылыми негіздерін зерттеу және оны ұйымдастыру әдістерімен шұғылданады. Диетологияның ғылым ретінде пайда болуын көне заманнан бері Гипократ есімімен байланыстырады.
Адам денсаулығына әсер ететін әлеуметтік факторлардың ішінде 50℅ тамақтануға, 20℅ қоршаған ортаның әсерлеріне, 20℅ тұқым қуалайтын қасиеттерге, тек 10℅ ғана денсаулық сақтау жүйесінің жұмысына байланысты. Егер адам денсаулығына әсер ететін бүкіл факторлардың жиынтығын алсақ соның 35℅ тамақтанудың үлесіне тиеді.
Тамақтану, яғни тағамдық қорек алу — тіршіліктің негізі болып саналатын организмдегі зат алмасудың дұрыс жүруіне, организнің гомеостаз деп аталатын өзіндік ішкі тұрақтылығының қалыпты сақталуына , сонымен қатар қоршаған ортамен үйлесімді әрекеттесуіне әсер ететін ең негізгі фактор.
Денсаулық дегеніміздің өзі организнің сыртқы орта факторларының әр деңгейлі әсеріне сәйкес жауап қайтаруы арқылы сыртқы ортаның құбылмалы жағдайларына тез бейімлеліп, жағымсыз факторларға қарсы тұра алу қабілеттілігі, күші. Жағдайға сай тамақтанбау көптеген ауруға шалдықтыратын басты себептердің бірі болып саналады. ДДҰ мәліметіне қарағанда, 65 жасқа дейінгі өлім- жітімнің ½-і дұрыс тамақтанбаудан туындаған аурулармен байланысты.
Соңғы жылдары өмір сүру салтының өзгеруіне байланысты ел арасында жұқпалы емес алиментарлық аурулар ( жүрек-қантамыр аурулары, диабет, семіздік, анемия, зоб, ісіктің кейбір түрлері, т.б.) саны көбейіп кетті.
АҚШ- та тамақтану тәртібі мен өмір сүру салтын өзгерту арқылы жүрек-қантамыр ауруларының жиілігі 2/3-ге дейін азайтылған.
Ұзақ өмір сүру үшін, сондай-ақ жас ұрпақтың дұрыс дамып, өсуі үшін тиімді тамақтанудың және азық түлікті зиянды контаминанттардан қорғаудың маңызы ерекше.
Дені сау және ауырған адамдарды дұрыс тамақтандырудың ғылыми негіздерін нутрициология (nutrition- қорек ) ғылымы зерттейді. Нутрициологияның жетістіктері басқа ғылымдардың дамуымен тығыз байланысты.
Тиімді тамақтану дегеніміз- тамақ ішу режимін бұзбай, күнделікті рациондағы негізгі қоректік заттар мен биобелсенді заттардың организмге қажетті үйлесімдігін сақтай отырып, энергия кірісі мен шығынының тепе- теңдігін сақтау.
Тиімді тамақтану арқылы адам организміне өте қажетті пластикалық энергетикалық заттар тағаммен бірге түсіп отырады. Организмге қажетті нутриенттердің мөлшері адамның өмір сүру ортасындағы жағдайларға адамның жасына, жынысына, атқаратын жұмысына, ұлттық этникалық ерекшелігіне байланысты анықталады. Біршама дені сау орта жастағы, аса ауыр еңбекпен айналыспайтын адамға тәулігіне 2800-3000 ккал энергия қажет. Энергия көзі – негізгі қоректік заттар. Оларға нәруыздар, майлар, көмірсулар жатады. Осы қоректік заттардың ең оңтайлы өзара қатынасы 1:1,1:3,5-4 болып есептеледі. Көрсетілген ара қатынас сақталған жағдайда адамның тамақтануы үйлесімді деп саналады. Организм күнделікті қажет энергияны 12-15℅ белоктадың, 30-35℅ майлардың, және 53-56℅ көмірсулардың алмасуынан алуы керек. Тиімді тамақтану үшін организм өзі өндіре алмайтын, яғни алмастырылмайтын тағами факторларды (кейбір амин қышқылдары, полиқанықпаған май қышқылдары, кейбір витаминдер, микро- және макроэлементтер, липотроптық заттар, тағами талшықтар) өзара үйлесімді мөлшерде күнделікті тамақпен міндетті түрде алып отыруы қажет. Жоғарыда аталған заттармен организмді толық қамтамасыз ету үшін рационға әр-түрлі тағамдық өнімдер енгізілуі керек. Мысалы, жануар өнімдерінде болатын кейбір амин қышқылдары өсімдікте болмауы мүмкін. Сондықтан нәруыз көзі ретінде жануар өнімдері мен өсімдік өнімдерінің нәруыздары 55:45℅ немесе тепе-тең (50:50℅) арақатынаста боғаны дұрыс, ал жануар майлары мен өсімдік майларының арақатынасы 2:1 болуы керек. Көмірсуларды көбінесе полисахаридтер түрінде қабылдаған жөн.
Жоғарыда біз тағамды тек тәндік қажеттілік ретінде қарастырдық. Алайда бұл дұрыс емес. Өйткені адамның тәні мен жаны қосылып толық, бүтін бір тұлғаны құрайды. Әрине бұндай тікелей байланыстағы тән мен жан бір-біріне ықпал етпей бір-бірінен тәуелсіз өмір сүруі мүмкін емес. Сондықтан диетология ғылымын одан әрі кеңейтіп, дамытып оның рухани тұстарын да қарастыруымыз өте қажет. Мүмкін келешекте диетологтарымыз диетологияны екі үлкен тармаққа бөліп қарастырып жататын да болар. Оны уақыт көрсетіп жатар…
Егер адамның рухы таза, сау болса, ондай адам таза жүріп, дұрыс, таза тамақтануға тырысады. Бұл адамның жанының да, тәнінің де дұрыс жұмыс істеуіне себеп болады.Дені сау тән рухты одан да жоғары шыңдарға көтере түседі. Немесе керісінше – дәл осы байланыс кері мағынада да болуы мүмкін. Бұл ойдың артынан еріксіз атамыз қазақтың «тәні саудың жаны сау» деген сөзі еске түседі.
Хақ дініміз бұл мәселені де ескеріп, барлығына өз шешімін тауып қойған. Құдыреті шексіз Алла тағала бізге не керек, не керек емес, не пайдалы және не зиянды екендігін ең жақсы білуші, және бізге өзінің кітабы құран керімде және сүйікті құлы және елшісі Мұхаммед (С.А.С.) арқылы біздерге білдіріп, ескерткен.Дініміз бізге зиянды заттарды жеуге тыйым салып, пайдасы көбірек заттарды қолдануға үгіттейді.
Құранда келесі аят жеуге тыйым жеуге тыйым салынған тағамға байланысты: «Шынайы түрде сендерге өлексені ( арам өлген малды), қанды, доңыз етін, және алладан басқаның атымен бауыздалғанды арам қылды.Сонда кім мәжбүрленсе, қарсылық қылмаса, шектен шықпаса оған күнә жоқ. Күдіксіз Алла өте жарылқаушы, ерекше мейірімді». (Бақара сүресі 173 – аят)(
«Айт! Маған уахи етілгенде, жейтін кісіге жеуге арам болған нәрсені таппадым. Бірақ жемтік, немесе ағызылған қан, негізінен арам доңыз еті, немесе күнәлі болып, Алладан басқаның атымен бауыздалған мал арам». ( Анғам сүресі, 145 – аят)
Исламда тамақтан өткен барлық нәрсені рыздық деп атайды. Рыздықтың жеуге рұқсат етілген (халал) және тыйым салынғаны (харам) болады. Жеу харам етілген тағамның өзі деген үлкен екі топқа бөлінеді:
Доңыз еті туралы
Доңыз – лас мал.Бұл аяттарда доңыз еті «рижс» лас деп аталған. «Рижс» қазақ тілінде лас, кір және жаман қылық деген мағыналарды береді. Кейде бұл сөзді тыйым не қандай да бір жиіркенішті қылықты білдіруге қолданады.
Пайғамбарымыздың қызметінің бір мақсаты да Құранда:
«Жақсы нәрселерді халал, жаман нәрселерді арам қылды» (Ағраф сүресі, 157-аят.) –деп баяндалады.
Доңыз —лас. Бірақ оның еті әлі күнге дейін көптеген адамдардың әдеттегі тағамы болып отыр. Сондықтан біз әңгімемізді дәл осы тақырыптан бастауды жөн көрдік.
Доңыз еті не үшін харам? Доңыз еті ең әуелі бүкіл әлемдердің раббы — Аллах тағала жемеңдер деп тыйғаны үшін харам. Алланың әміріне ешкім ешқашан критикалық көзқараспен талқылауға құқығы жоқ. Егер Алла тыйса, онда оған себеп бар.
Доңыз етінің харам болуының хикметтері толық түрде тек Аллаға ғана аян. Ал бізге белгілі болғандарының өзі аз емес.
Келіңіз доңыз етінің құрамына үңіліп көрейік.
№1 кесте
100г ет құрамындағы негізгі тағамдық құндылықтардың мөлшері
№ Азық түлік аты Нәр-уыздар Май-лар Минералдық заттар Витаминдер
Na K Ca P Fe B1 B2 PP B6 B12 B9
1. I категориялық сиыр еті 18,6 16,0 65 325 9 188 2,7 0,14 0,23 3,3 0,38 — 5,5
2. II ктегория-
лық сиыр еті 20,2 9,8 73 355 10 200 2,9 0,07 0,18 3,0 0,39 2,8 8,9
3. I категориялық қой еті 15,6 16,3 80 270 9 168 2,0
4. II категория-лық қой еті 19,8 9,6 101 345 11 190 2,3 0,09 0,16 2,8 0,32 — 5,5
5. I категориялы жылқы еті 19,5 9,9 50 370 13 185 3,1
6. II категориялы жылқы еті 20,9 4,1 54 397 14 198 3,3
7. Үй қоян еті 21,1 11,0 57 335 20 190 3,3
8. Доңыз еті 14,3 33,3 58 285 7 164 1,7 0,52 0,14 2,4 0,33 — 5,5
№1 кестедегі мәліметтерді өзара салыстырып қарасақ, мынаны оңай байқаймыз:
Нерв талшықтарының бойында болып организмде жасуша сыртының негізгі йоны болып, жасуша аралық изотоникалықты сақтаушы, Нерв талшықтарындағы импульстың өтуінде негізгі рөл атқарушы, организмдегі су — электролиттік, қышқыл-сілтілік тепе-теңдіктің негізгі мүшесі болған Na :
қой етінде 80-101мг,
сиыр етінде 65-73мг,
доңыз етінде бар болғаны 58мг ғана.
Жасуша ішінің негізгі ионы, жасуша аралық иондық тепе-теңдікті сақтаушы, жүрек кардиомиоциттерінің, қаңқа бұлшықеттерінің жиырылуына қатысатын жүректің автоматизмі мен ретті әрекет етуінің себепкері, бүкіл организмдегі нерв импульстерінің, өткізгіштігіне қатысатын К:
жылқы етінде 370-397мг,
сиыр етінде 325-355мг,
қой етінде 270-345мг,
тіпті үй қоянында 335мг,
ал доңызда бар жоғы 285мг ғана бо
| |  скачать работу |
Другие рефераты
|
