Депозиттік теория негіздері
валютадағы депозиттердің 28 % банктік сектордан шығарылды. Бұл Ұлттық валютаның шетел валютасына қатысты бағамының төмендеуіне байланысты.
Жаңа депозиттер ағымы 2001 жылы байқалады – 113.5 % — ға көбейіп отыр. Ал бұдан былайғы жылдары депозиттердің жалпы ұлттық өнімдегі үлесі біртіндеп азаю үстінде. 2003 жылдың 9 айы аралығында бұл көрсеткіш тек 10.3 пайызды құрады.
Депозиттер құрылымында да осы кезеңдерге көптеген өзгерістер болған. 1998 жылды 2000 жылмен салыстырғанда банктік депозиттердің жалпы көлеміндегі халық депозиттерінің үлес салмағы 57.7 % — дан 26.5 % — ға дейін төмендеген. Бұл көптеген банктердің банкроттыққа ұшырауы және халық салымдарының тез құнсыздануы нәтижесінде туындап отыр.
2002 жылдан бастап, депозиттерді Ұжымдық сақтандыру жүйесінің құрылуымен байланысты банктерге деген халық сенімінің артуы депозиттік нарықта жағымды өзгерістер орын ала бастады. Банктердегі депозиттік шоттардағы ақша қаражаттары қалдығы біртіндеп көбейіп, олардың үлесі 31% — дан 2006 жылдың қараша айында 43% — ға дейін жоғарылады.
Сонымен қатар, банктердің депозиттік базасы «Ұзарды». Егер 1998 жылы жалпы депозиттер мөлшеріндегі талап еткенге дейінгі депозиттер үлесі 72.5% мөлшерінде болса, 2006 жылдың қарашасында олардың үлесі 29.8 % — ға дейін төмендеген. Яғни банктердің депозиттік базасында мерзімді депозиттер басым үлеске ие болды.
2004 жылға дейін Ұлттық валютадағы депозиттер үлесі біртіндеп азаю үстінде болды – 74% — дан 36% — ға дейін. Тек 2005 жылдың 9 айы аралығында теңгелік салымдарға сұраныстың жоғарылауы байқалуда. Бұл 2006 жылдың 1 шілдесіндегі депозиттерді Ұжымдық сақтандыру жүйесі бойынша өтемді жүзеге асырудың жаңа жүйесін енгізумен байланысты болды. Депозиттік нарықтың әрекет ету механизмінде депозиттік нарықтың негізгі субъектілері ретінде банктер ерекше рөлге ие. Ақшалай табыстар мен тұрғындар жинақтауларының аккумуляциясы – банктердің дәстүрлі қызметі.
Кесте 3.2
Банктермен ағымдағы шоттарға және депозиттерге тартылған қаражат мөлшері
(млрд. теңге)
2001 2002 2003 2004 2005 2006
Ағымдағы шоттар - - - - 10798 10264
Банктік емес заңды тұлғалардың - - - - 10669 10055
Жеке тұлғалардың - - — 129 87 219
Барлық депозиттер 246 329 503 2707 1638 1890
Талап еткенге дейінгі депозиттер 165 216 306 1534 717 534
Банктік емес заңды тұлғалардың - — - 1116 47 88
Жеке тұлғалардың 160 192 296 385 670 465
Мерзімді депозиттер 81 112 196 1173 966 1338
Банктік емес заңды тұлғалардың - - - 1031 732 1088
Жеке тұлғалардың 29 34 59 142 324 250
Банктермен тартылған қаражаттардың ең үлкен көлемі банктік емес заңды тұлғалардың ағымдағы шоттарында жинақталған. Тартылған қаражаттардың сақталу мерзімі жағынан талап еткенге дейінгі депозиттердің азайып, мерзімді депозиттердің өсуін байқауға болады. 2001 жылы мерзімді салымдардың үлесі барлық депозиттердің жартысынан көбін құрайды.Бұның орын алу себебі, банктер мерзімді салымдар бойынша талап еткенге дейінгі және ағымдағы шоттармен салыстырғанда әлде қайда жоғары сыйақы тағайындайды (2-кесте).
Кәсіпорындардан тартылған теңгелік депозиттер бойынша оң нақты пайыз ставкалары 2006 жылдың қарашасында байқалады: 90 күннен 180 күнге дейінгі депозиттер бойынша (1.8 жылдық пайыз мөлшерлемесі) және 1 жылдан 3 жылға дейінгі депозиттер бойынша (3.2 жылдық пайыз мөлшерлемесі). Теңгемен салынған депозиттер арасында нақты депозиттік ставкасы ең жоғарылары – 3 жылдан астам мерзімге және 1 жылдан 3 жылға дейін салынған депоиттер бойынша тағайындалған (сәйкесінше, 7.9 және 6.2 жылдық пайыз мөлшерлемесі). Бұл жерден банктердің кәсіпорындардың теңгелік депозиттеріне қатысты пайыздық саясатын байқауға болады, ал халықтың салымдарына қатысты банктер өзінің депозиттік базасын Ұзақ мерзімді депозиттерге жоғары пайыз мөлшерлемесін тағайындау арқылы «Ұзартуға» ұитылады.
Республикамызда теңгемен салынған депозиттердің үлесін арттыру үшін банктер бірнеше шаралар қолданды. Оның үстіне, 2001 жылдың 15 қарашасында құрылған жеке тұлғалардың салымдарын (депозиттерін) міндетті ұжымдық кепілдендіру (сақтандыру) қорының салымдарды қайтаруды жүзеге асыру тәртібіне сәйкес теңгелік депозиттердің басқаларына қарағанда біршама артықшылықтары туындады. Депозиттің дамуындағы объективті факторлардың бірі – белгілі бір себептерге байланысты қаражаттарды депозиттерге тарту бойынша тиімді банк іс-әрекетін және оларды тиімді басқаруды жүзеге асыруда үлкен маңызы бар.
Кесте 3.3.
Қазақстан Республикасы бойынша банктермен ағымдағы шоттарға және депозиттерге тартылған қаражаттарға белгіленген пайыз мөлшерлемесі
(млрд. теңге)
2001 2002 2003 2004 2005 2006
Орташа жылдық номиналдық пайыз мөлшерлемесі
Ағымдағы шоттар - - - - 1.1 0.4
Банктік емес заңды тұлғалардың - - — - 1.1 0.5
Жеке тұлғалардың - - - — 0.0 0.1
Барлық депозиттер 5.2 3.6 4.0 3.4 3.9 4.3
Талап еткенге дейінгі депозиттер 2.3 1.8 1.7 1.5 1.2 1.5
Банктік емес заңды тұлғалардың - - - 1.4 2.5 2.6
Жеке тұлғалардың 2.3 1.8 1.6 1.8 1.1 1.3
Мерзімді депозиттер 10.3 7.0 7.7 5.9 5.9 5.4
Банктік емес заңды тұлғалардың - - - 5.3 5.0 4.8
Жеке тұлғалардың 14.6 9.6 10.8 10.2 8.7 7.9
Орташа жылдық пайыз мөлшерлемесі, %
Ағымдағы шоттар - - - - -4.9 -5.3
Банктік емес заңды тұлғалардың - - — - -4.9 -5.3
Жеке тұлғалардың - - - - -6.0 -5.7
Барлық депозиттер -5.4 1.7 -11.7 -5.8 -2.3 -1.7
Талап еткенге дейінгі депозиттер -8.0 -0.1 -13.7 -7.6 -4.9 -4.3
Банктік емес заңды тұлғалардың - - — - -3.6 -3.3
Жеке тұлғалардың - - - - -1.3 -1.2
Осы кезеңдердегі инфляция (ИПЦ) 11.2 1.9 17.8 9.8 6.4 6.1
Қор 2002 жылдан бастап қызметін жүзеге асыруына байланысты, депозиттік нарықтағы теңгеде салынған депозиттер үлесі арта бастады.
кесте 3.4.
Банктермен тартылған депозиттер бойынша мөлшерлемесі
(млрд.тенге)
Депозиттер 01.12.00 01.12.01 01.12.02 01.12.03 01.12.04 01.12.05 01.12.06
Нақты пайыз мөлшерлемесі
Банктік емес заңды тұлғалардың
23.7
8.1
5.6
7.1
5.8
5.2
5.3
Талап еткенге дейінгі
38.8
2.7
1.1
3.7
3.0
2.7
2.5
Мерзімді соның ішінде: 22.9 9.9 8.5 7.9 6.1 5.6 5.5
90 күнге дейін 13.3 8.5 6.1 7.2 5.9 5.3 5.2
181-365 күн 48.6 15.8 7.6 13.9 6.5 10.2 9.5
1-3 жыл 16.3 13.7 13.6 8.4 7.1 7.6 8.0
3жылдан астам мерзімге - 10.0 - 0.3 0.3 0.1 0.1
Жеке тұлғалармен депозиттер 16.7 3.0 1.9 2.4 3.2 2.4 2.1
Талап еткенге дейінгі 6.3 2.3 1.4 1.8 2.5 1.5 1.1
Мерзімді соның ішінде: 30.0 12.0 14.5 13.5 15.6 12.8 9.4
90 күнге дейін 31.9 1.5 17.7 13.8 14.0 10.6 5.8
91-180 күн 32.3 14.4 18.8 18.5 16.0 11.7 10.6
181-365 42.2 12.1 17.0 1.2 17.8 13.7 12.6
1-3 жыл 24.7 7.5 9.4 14.6 18.3 15.3 14.5
3 жылдан астам мерзімге 23.4 7.7 11.3 11.8 1.7 14.6 15.2
Нақты пайыз ставкалары
Банктік емес заңды тұлғалардың -3,9 -2,8 3,6 -9,1 -3,6 -1,2 -0,7
Талап еткенге дейінгі 7,8 -7,6 -0,8 -12,0 -6,2 -3,5 -3,4
Мерзімді соның ішінде: -4,5 -1,2 6,5 -8,4 -3,4 -0,8 -0,5
90 күнге дейінгі -12,0 -2,5 4,1 -9,0 -3,6 -1,1 -0,8
91-180 күн 5,0 0,0 13,0 -1,4 -1,4 2,3 1,8
181-365 күн
15,5
4,1
5,6
-3,3
-3,0
3,5
3,2
1-3 жыл -9,7 2,2 11,5 -8,0 -2,5 1,8 1,1
3 жылдан астам мерзімге - -1,1 - -14,9 -8,7 -6,0 -5,9
Жеке тұлғалармен депозиттер -9,3 -7,4 0,0 -13,1 -6,0 -3,8 -3,7
Талап еткенге дейінгі -17,4 -8,0 -0,5 13,6 -7,0 -4,6 -4,7
Мерзімді соның ішінде: 1,0 0,7 -3,7 5,3 6,0 3,1 12,4
90 күнге дейінгі 2,5 1,2 15,5 -3,4 3,8 3,9 -0,2
91-180 күн 2,8 2,9 16,6 0,6 5,6 4,9 4,3
181-365 күн 10,5 0,8 14,8 -4,8 7,3 6,8 6,2
1-3 жыл -3,1 -3,3 7,4 -2,7 7,7 8,3 7,9
3 жылдан астам мерзімге -4,1 -3,1 9,2 -5,1 2,6 7,7 9,1
Инфляция (ИПЦ) 11,2 1,9 17,8 9,8 6,4 8,0 6,1
Кесте 3.5
Қазақстан Республикасындағы АҚШ долларымен салынған депозиттер бойынша банктердің пайыз мөлшерлемесі
(млрд.тенге)
Депозиттер 01.12.98 01.12.99 01.12.00 01.12.01 01.12.02 01.12.03 01.12.05
Номиналдық пайыз мөлшерлемесі
Банктік емес заңды тұлғалар 8.9 4.5 4.8 - - - -
Талап еткенге дейінгі 14.4 1.2 3.2 - — - -
Мерзімді соның ішінде: 8.6 4.6 3.2 - - - -
90 күнге дейін 6.3 4.7 3.6 - - - -
91-180 күн 13.4 10.0 7.2 - - - -
181-365 күн 5.3 1.4 8.2 — - - -
1-3 жыл 8.9 - 11.1 - - - -
3 жылдан астам мерзімге 8.9 - - - - - -
Жеке тұлғалармен депозиттер 10.6 1.8 3.8 - - - -
Талап еткенге дейінгі 2.6 0.3 0.9 - - - -
Мерзімді соның ішінде: 14.1 6.9 7.9 - - - -
90 күнге дейінгі 13.3 6.2 7.5 — - - -
91-180 күн 12.4 6.4 8.0 - - - -
181-365 күн 21.9 8.6 8.5 - - - -
1-3 жыл 19.1 13.3 9.5 - - - -
3 жылдан астам мерзімге - 1.8 7.8 - - - -
Банктік емес заңды тұлғалардың 5.4 2.7 3.2 2.2 1.5 5.1 1.4
Талап еткенге дейінгі 10.7 -0.5 1.6 -1.1 -1.2 -0.4 -0.1
Мерзімді соның ішінде: 5.1 2.8 3.3 2.3 1.5 5.1 1.5
90 күнге дейінгі 2.9 2.9 2.0 2.3 1.3 1.8 1.2
91-180 күн 9.8 8.1 5.6 7.0 2.4 6.7 2.7
181-365 күн 1.9 -0.3 6.6 4.7 5.0 6.8 6.4
1-3 жыл 5.4 - 9.4 6.1 6.3 5.0 7.8
3 жылдан астам иерзімге 5.4 - - - -2.9 -0.8 5.6
Жеке тұлғалармен депозиттер 7.0 0.1 2.2 0.3 1.2 2.7 3.7
Талап еткенге дейінгі -0.7 -1.4 -0.6 -1.8 -2.4 -0.7 0.5
Мерзімді соның ішінде: 10.4 5.1 6.3 5.7 5.0 5.6 5.9
90 күнге дейінгі
| |  скачать работу |
Депозиттік теория негіздері |
