Депозиттік теория негіздері
ктің кепілдігімен неміс банктерімен Халық Банкінің жобаларымен қаржыландырылады. Есептік жылда Халық банкі маңызды ресейлік банктер тарапынан 6 млн АҚШ доллары сомасында біріктірілген қарызға ие болды. Қарыз банктер синдикатымен 6 айға ұзарту опционымен 6 айлық мерзімге берілді. Қарыз бойынша пайыздық ставка – айлық либор + 4%. Мәмленің агенті ретінде алдыңғы қатарлы ресейлік «Ренессанс Капитал» қаржылық тобы болады, ал синдикат қатысушыларының қатарына «Банк Руский Стандарт» ЖАҚ және «Транс Кредит Банк» ААҚ сияқты банктер кірді. Тартылған қаржыларды Халық банкі өзінің маңызды корпоративті клиенттерінің экспорттық контрактарын қаржыландыру үшін пайдаланады. Бірінші біріктірілген қаржы тарту Халық Банкіне ТМД елдері мен қиыр шет елдердің банктері арасындағы халықаралық несие тарихын қалыптастыруды бастауға мүмкіндік берді. Дүниенің кез келген нүктесіне төлем жасау үшін, сондай – ақ ,шығындарды жылдамдату мен кішірейту үшін Банк өзінің кореспондеттік торабын кеңейту бойынша үздіксіз жұмыстар жүргізуде. Қазіргі уақытта Халық банкінің серіктестік торабында Deutsche Bank AG, Deutsche Bank Trust Company Americas, Raiffeisen Central Bank Osterreich AG, Citibank Commertzbank, Сберегательный Банк России, Альфа Банк және көптеген басқалары сияқты халықаралық қаржылық институттары бар.
Халық Банкі Еуропалық қайта құру және Даму Банкі, Азиялық Даму Банкі, Халықаралық Қаржылық Корпорация мен Исламдық Даму Банкі сияқты ұйымдармен ынтымақтастықты жоғары бағалайды. Шағын және орта бизнес, сауда қаржыландыру және астық қолхаттары бағдарламаларына Халық Банкінің кіргізуі бойынша Еуропа Қайта Құру және Даму Банкімен қызу жұмыс жүргізілуде. Халықаралық қаржылық ұйымдармен ынтымақтастықты дамытудан басқа, Халық Банкі 2005 жылы ұзақ мерзімді келешекте шет елдік стратегиялық қаржы салушыны іздестіруге көп назар аударған болатын және өзара пайдалы жобаларды талқылау үшін әрдайым ашық.
3- бөлім. Қазақстан Республикасындағы депозиттердің ұйымдастырылуы және даму жолдары.
3.1. Қазақстан Республикасындағы депозиттік операциялардың ұйымдастырылуын талдау
Жинақ кассаларының жалпы жүйелік жобасы 1826 жылы пайда болды. Бұл мекемелер алғашында 1775 жылдары барлық губернияларда және уездік қалаларда қайырымдылықты дамыту үшін құрылған болатын. Оған жинақталған қаражатқа ауруханалар, мүгедектер үйі, жетім балалар үйлері жабдықталатын болған.
Кейіннен қаржы жүйесінің даму нәтижесінде 1860 жылы мемлекеттік банк құрылды, оның бөлімшелер торабы Қазақстан территориясында да, құрыла бастады. Мемлекеттік банктің бірінші бөлімшелері Орал, Петропавловск, Семей және Верный қалаларында құрылды, жинақ, несиелік – есеп айырысу операциялары жүргізілген. Ұсақ салымшыларға қызмет көрсетілетін, салымдар жалпы негізде алынатын, ал қаржыларды қайтару және ұсақ несие беру орталық касса есебінен жүргізілетін, яғни қаражат осының есбінен алынатын болған.
Үкімет тартылған қаражаттардың сақталуын қамтамасыз етті, кассалар салым құпиясын сақтауға міндеттенді. Клиенттерге шот ашылып, жинақ кітапшасы берілетін болды, сонымен қатар ай сайын пайыздар есептелініп тұратын. Егер шотта 30 жыл аралығында қозғалыс болмаған жағдайда салым мемлекет пайдасына алынатын болды.
Біртіндеп Қазақстанның несие Ресей империясының несиелік жүйесінің құрамдас бөлігі болды. Осы кезеңде үш деңгейлі несие жүйесі болды: бірінші деңгей – мемлекеттік банк, екінші деңгей – банк секторы, үшінші деңгей – мамандандырылған несие институттары. Бұл көбінесе жинақ және коммерциялық банктер.
Ресейдің жинақ қызметінің тарихы 150 жылдан астам уақытты қамтиды. Жинақ ісі бұл өркениеттің дамуы. Жеке ақша жинақтарының қалыптасуы экономикалық процесс, кез келген дамыған қоғамның өміріне қажетті элемент. Жинақ ісі өзінің пайда болуынан бастап мемлекеттің және еңбеккерлердің жеке мүдделерін қамтитын болды. Халықтың жинақтарын банктің пайдалануы мемлекеттің дамуына және сол мезетте халықтың тұрмысының жақсаруына алып келеді.
Қазақстан территориясында 1898 жылда 84 жинақ кассалары болды, 1897 жылдан бастап барлық уездік қазынашылықтарда көптеген банктік операциялар енгізілді: ақша айырбастау, купон бойынша проценттер төлеу және процентті қағаздар бойынша капитал төлеу, жинақ кассаларының операциялары, мемлекеттік банк мекемелерінің ордерлері бойынша қаражаттарды қабылдау және беру, жеке қаражат сомаларын аудару, ағымдағы шоттарға мерзімді және мерзімсіз салымдарды қабылдау, процентті қағаздарды кепілге қоя отырып ссуда беру және тағы да басқа қызмет түрлері көрсетілетін болды.
Жинақ қызметінің дамуының екінші кезеңі жиырмасыншы ғасырдың екінші жартысына тиеді. Ақтөбеде 1923 жинақ кассасы ашылды, 1936 жылы Алматы қаласында СССР Жинақ Банкісінің филиалы ашылды. Осы жылдардан бастап жинақ жүйесінің халықтың көптеген массасына арналған жинақ жүйесінің жаңа тармағы дами бастады.
Осыдан кейін Қазақстанда 335 жинақ кассалары қалыптасқан болатын. 1929 жылы Қазақстандағы барлық жинақ кассаларының қызметін басқарумен айналысатын Республикалық Жинақ Кассасы құрылды. Салымшылардың көп мөлшерін тарту мақсатында жинақ кассалары тікелей зауыт-фабрикаларда, клхоздар мен совхоздарда ашылатын болған.
Мемлекеттік қарыздарды орналастыру есебінен түскен қаражаттар 1922-1925 жылдары мемлекеттік бюджеттің 7.5 пайызын құрады, ал 1925-1928 жылдары 6.8 пайызын құрады.Бұл қаражаттар халық шаруашылығын қалыптастыруда маңызды роль атқарды.
Жинақ қызметін дамыту мақсатында комиссиялар құрылып, заңдар, қаулылар қабылдана бастады.
Кейіннен 1988 жылы жүзеге асқан банктік реформа екі деңгейлі банк жүйесін қамтыды: Орталық Банк – мамандандырылған банктер.
Тәуелсіздік алғаннан кейін, 1990 жылдың желтоқсанынан бастап Қазақстан нарықтық экономика талаптарына сай келетін банктік жүйені қалыптастыруға кірісті. 1991 жылдың қаңтарында «Қазақ ССР – дағы банктер банктік жүйе туралы» заң қабылданды.
1993 жылы Жинақ банкісі Қазақстан Республикасына тиесілі «Қазақстан Жинақ банкісі» болып тәуелсіз заңды құрылым болып қайта құрылды.
Қазіргі кезеңде депозиттік операциялар екінші деңгейлі банктердің пассивтерінің негізі болып табылады. Коммерциялық банктерге халық сенімі артып отыр, соның нәтижесінде салымдардың мөлшері дде артуда. Банктер депозиттерді әртүрлі шарттармен беруде. Бұлар балаларға арналған жинақ депозиттер, зейнеткерлерге арналған депозиттер тағы басқа.
Қазақстан Республикасындағы жалпы жинақтар және депозиттік нарық жайында тек 1995 жыл ортасынан бастап айта аламыз. Осы кезеңде теңге курсы айтарлықтай тұрақталды, инфляция деңгейі біршама төмендеді. Осы кезден бастап қаражат жинақтауға жағдай туындай бастады.
1995 жылдың соңында, ресми мәліметтер бойынша, 5096.2 млн. теңгедей қаражат жинақталды.Сол кезеңдердегі нақты сектордың тұрақсыз болуы себебінен қаражат иелері оларды сенімді орналастыру жолдарын іздестірді.
Осы жылдың бірінші жартысында қабылданған банктік жүйені қайта құру бағдарламасына сәйкес, аукциондық ресурстар ұлттық банкінің тек өтімділік мәселесін шешу үшін ғана берілетін. Бұл белсенді депозиттік саясатты жүргізу мәселесіне біршама еріксіз сипат беретін.
Сонымен қатар, 1995 жылдың соңынан бастап коммерциялық банктер әлеуетті салымшыларды тарту мақсатында әртүрлі бағдарламаларды құрай бастады. Банктер депозиттердің көптеген жаңа түрлерін енгізді, кейбір депозит түрлері бойынша қосымша лотереялар жүргізілетін болды.
Осы кезеңнен бастап банктік депозиттік сыйақы мөлшерлемесі де салымшылардың қызығушылығын тудыра бастадыЕліміздегі банктік депозиттердің өзгеруін 1 кестеден байқай аламыз.
Кесте 3.1
Қазақстан Республикасындағы депозиттердің өзгеруі
(млрд.тг)
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Абсолютті мөлшерде млрд.теңге
Барлығы депозиттер 9.4 21.2 73.0 80.3 79.8 170.4 290.6 444.8 530
Млн. доллар 174 331 997 1062 963 1233 2011 2962 343
ЖҰӨ- гі үлесі 2.2 2.1 5.2 4.8 4.6 8.5 11.2 13.5 -
Банктік емес заңды тұлғалардың
4.0
8.5
53.7
52.6
49.4
117.4
202.3
260.0
302
Ұлттық влютада 2.5 3.7 31.3 40.8 29.4 60.7 110.0 110.3 159
Шетел валютасында 1.5 4.7 22.3 11.8 20.0 56.6 92.3 149.6 142
Жеке тұлғалардың 5.5 12.7 19.3 27.6 30.4 53.0 88.3 184.9 228
Ұлттық валютада 4.5 9.2 13.3 20.7 20.9 28.3 32.8 49.9 62
Шетел валютасында 1.0 3.5 6.0 6.9 9.5 24.7 55.4 134.9 165
Өсу қарқыны, номиналдық өлшемде, %
Барлығы депозиттер - 124.4 244.5 9.8 -0.5 113.5 70.5 53.1 107
Банктік емес заңды тұлғалардың - 112.3 532.9 -2.0 -6.0 137.5 72.4 28.5 127
Ұлттық валютада - 49.5 736.9 30.2 -28 106.7 81.1 0.3 25.1
Шетел валютасында - 217.9 371.6 -47.2 70.2 182.7 63.0 62.1 1.9
Жеке тұлғалардың - 133.2 52.1 42.8 10.1 74.4 66.5 109.4 7.7
Ұлттық валютада - 105.3 44.7 55.6 0.8 35.2 16.1 52.1 6.0
Шетел валютасында — 264.1 71.5 14.2 38.0 161.0 124.1 143.4 8.4
Депозиттер құрамы, %
Банктік емес заңды тұлғалардың
42.3
40.0
73.5
65.5
61.9
68.9
69.6
58.4
57.1
Жеке тұлғалардың 57.7
60.0 26.5 34.4 38.1 31.1 30.4 41.6 43.1
Талап еткенге дейінгі депозиттер - - - 7.5 62.7 60.7 44.9 31.4 29.1
Мерзімді депозиттер - - - 27.5 37.3 39.3 55.1 68.6 70.1
Ұлттық валютада 74.0 61.1 61.2 76.8 63.0 52.2 49.1 36.0 41.1
Шетел валютасында 26.0 38.9 38.8 23.2 37.0 47.8 50.9 64.0 58.1
Депозиттер көлемі 1995 – 2005 жылдар аралығында 2.2 %- дан (ЖҰӨ- дегі үлесі) 13.5 пайыз мөлшеріне өсіп қазіргі кезеңге 530.4 млрд. Теңгені құрайды.
Депозиттердің жоғарғы өсу қарқындары 1999 және 2000 жылдары байқалады және олардың мөлшері сәйкесінше 124.5 және 244.5 %. Ал 1998 жылы теріс мәнге ие болған (-0.5). Оның үстіне Ұлттық
| |  скачать работу |
Депозиттік теория негіздері |
