Ер Жәнібек
іріп:
«Тілегің Аллаһ алдында қабыл болсын! Үшінші тілегіңді айт?» -дейді.
«Атамыз Керей желкілдеген желегі, ту көтерген ел еді, енді сарбаз жиып, сардар сайлағанда, түскен төбеме, шыққан тауыма қадайтын туымды белгілеп беріңіз!» – дейді Жәнібек.
Қалың қолдың алдында Абылай үш құлаш қара тамақ найзаға сапталған, ені төс жара қызыл сары жібек шашақты қытайы ақ торғыннан жасалған үлкен туды ұсынады. Ақ боз атқа мініп, сауытының сыртынан ақ жамылып тұрған Жәнібек туды қолына алады. Керей елі: «Тар жол тайғақ кешуде жанымызды құрбандыққа берсек те, Жәнібектің алдынан кесе өтпейміз» деп, ант береді. Осы айтулы уақиғадан кейін атақ-даңққа ие болған Жәнібек ендігі жерде «Керей Ер Жәнібек» атанып, бақыты өрлей береді. Ер Жәнібек қанды жорықтарда қол бастап, сан мәрте ерлігімен көзге түсіпті, өз ғұмырында он екі рет қанды шайқасқа қатысыпты. Ол кезде ұрыс-жорықта әр рудың қолын өздерінен шыққан батырлар бастайтын дәстүр болған. Керей қолын бастаған Жәнібек батыр, Жантай, Байтайлақ, Жобалай қатарлы отыз неше Керей елінің батыр игі жақсыларымен бірге Абылай хан ордасының маңында болғанын кейбір зерттеушілер растап жазады.
Халқымыздың халық болып сақталып қалуына өлшеусіз үлес қосқан дара тұлғалы батыр бабамыз Жәнібек қол бастаған батыр ғана емес, ел бастаған көсем, сөз бастаған шешен, қара қылды қақ жарған әділ би болған. Сондықтан, қаз дауысты Қазыбек би Жәнібекті: «бұл кезде шешендікте Жәнібектен жан өтпес» – деп бағалаған деседі.
Бердәулетұлы Жәнібек батыр 1714-жылы Сырдарияға жақын Қаратаудың солтүстігінде, яғни Шу өзенінің төменгі аңғарындағы құмды өңірде дүниеге келген. Ер Жәнібек туылғанда шақшақ Жәнібек келіп атын қойып бата берген екен. Шақшақ Жәнібек жорыққа шығып бара жатқанда, Бердәулет алдынан шығып, үйіне дәм татуға шақырып келіп: «Баламызға ат қойып, аруағыңызбен қолдап жүріңіз!» - деп тілек етеді. Батыр бесікті алып бесіктегі көрпені ашып, балпанақтай баланы көріп, көңілі толып тебірене бата беріп былай дейді:
Керей деген елің көп,
Ел айналар шешен бол!
Жағаласар жауың көп,
Жауға шапсаң есер бол!
Ел ішінде дауың көп,
Жұрт алдында көсем бол!
Жабылған жауды жапырып,
Шайқасқанда есен бол!
Жекеге шықсаң желденіп,
Жауыңның басын кесер бол!
Сонан соң бетін сипайды да, ата мен анаға қарап: «Бесігін көтергенде көңілім толды. Өз атымды қояйын, аты Жәнібек болсын, біреулерге атын атап боқтатпа, ат жалын тартып мінгенде алған бетінен тоқтатпа!»- деген екен.»
Ер Жәнібектің қайтыс болған уақыты туралы екі түрлі мәлімет бар. Бірі Жәнібек 1798-жылы 84 жасында Қызылсу Шар деген жерде қайтыс болған дейді (Мұра журналы, 1989-жылы №2, 48-49-беттер). Енді бірі, қазіргі бізге мәлім зерттеушілердің еңбектерінде 1792-жылы қуық ауруынан қаза болды. Қазасын екі-үш жыл жасырын ұстап, 1794-жылы үш жүзге хабарлап, ас беріп, бейіт тұрғызылады.
Ер Жәнібектің өмірі мен ерліктері жөніндегі деректерді құнттап жинап құнды еңбек жазып, ел кәдесіне жаратқандардың бірі – ақын, жазушы драматург Асқар Татанайұлы. Оның «Тарихи дерек келелі кеңес» деген еңбегінде келелі де мол шежірелік деректер беріледі. Онан соң жазушы Шәміс Құмарұлының кесек тарихи романы «Ер Жәнібек» 1999-жылы баспадан шығып таратылды. «Қазақ тарихындағы әйгілі адамдар» деген кітаптар тізбегіне «Ер Жәнібек» деген тарихи кітап қосылды. Ел арасына кеңінен таралған Жәнібектің іс-іздері жырланған дастандардың қазірге дейін анықталған саны жетіге жетті. ҚХР басылымдарында Жәнібек жөнінде отыз шақты аңыз-әңгіме жарияланды. Халық арасында «Жәнібектің көк дөнені» деген күй шығарылған.
Батыр рухы
Жәнібек батырдың ұрпағы бүгінде Қытайда тұрады. Алматыға арнайы келген батыр ұрпағымен Еліміздің тарихшылары бас қосып, Ер Жәнібектің өміріне байланысты әралуан ой пікірлерін ортаға салды. Бір өкініштісі батырдың тегіне байланысты мәселе әлі толық дәлелденбепті.
Ер Жәнібектің есімін елі еске алды. Жоңғар шапқыншылығы кезінде Абылайхан, Қабанбай, Бөгенбай сынды батырлар қатырында шайқасқан Жәнібек Бердәулетұлын әр қазақ біле бермейді. Қазақтың ауыз әдебиетіндегі жыр-дастандарда есімі аталатын батырдың ұрпағы бүгінде Қытайда тұрады. Алматыға арнайы келген батыр ұрпағымен Еліміздің тарихшылары бас қосып, Ер Жәнібектің өміріне байланысты әралуан ой пікірлерін ортаға салды.
Тұрымтай Өскенбайұлы -батырдың ұрпағы 980 жылы Әзімбай деген кісі осы батырдың басына күмбез орнатады. бірақ ол тақтада Жәнібек Қошқарбайұлы деп жазылған сол жағы әлі түзетілген жоқ .
Ғылыми конференцияда кезек-кезек сөз алған тарихшылар батырдың ақ туы Қытайлардың қолында қалғаныны айтады. Осы күндері күн шығыс елін мекен еткен батыр ұрпағы, бабаларының 300 жылдығына орай Алматыда бір көше аталса дейді.Ал сүйгегі Семей өңірінде жатқан Ер Жәнібек батырдың өміріне қатысты деректердің жеткіліксіздігінен әлі толық зертеу жұмыстары аяқталған жоқ. Сондықтан бүгінгі отырыста батырдың 2014 жылы болатын 300 жылдығын дейін осы кемшін тұстар шешімін табса игі.
| |  скачать работу |
Ер Жәнібек | 
