Қазақ халқының демографиялық өткені мен болашағы

Ә) Елдегі жергілікті халықтың пайыздық өлшемі азайып бара жатқан жағдайда: бұл өлшемге келсек, Қазақстанда қазақтардың пайыздық өлшемі жыл сайын артып келеді. 2020 жылы Қазақтар Республика халқының 70 пайызынан асса, 2040 жылы қазақтар Республика халқының 80 пайызына жететін болады (қазір 60 пайыз). Бұл да - оң көрсеткіш. Ал Ресейде орыстардың пайыздық көрсеткіші азайып барады. Ондағы мұсылман халықтары (шешендер, дағыстандықтар, татарлар, башқұрттар) өсіп келеді.

Б) Елдегі халықтың өсімі тым жоғары болған жағдайда (мұның себебі ел мәселен Қытай сияқты халық санын шектеуге мәжбүр болады, немесе халықтың жылдық өсімі елдегі экономиканың (ВВП) жылдық өсімнен жоғары болса, ел кедейшілікке бағытталады, яғни экономиканың өсімді халықтың өсімі жұтып қояды да, жан басына шаққандағы ұлттық табыс кеми береді): Қазақстан халқын тез көбейіп келе жатыр деп айтуға келмейді. Бұл да оң көрсеткіш дейік, дегенмен өсім бұдан жоғары болуы керек еді. Сондықтан Қазақстан: біріншіден, елдегі табиғи өсімді қолдауы керек; екіншіден, оралмандарға бөлінетін квотаны арттыра беруі қажет. Үшіншіден көшіп жатқан өзге ұлт өкілдерін жібермеу күш салып, қайта көшіп келіп жатқандарда қолдауы тиіс. Қазір Қазақстан экономикасының жыл сайынғы орташа өсімі 9 пайыз болса, халықтың өсімі 2 пайыз болып отыр.

В) Елдегі халықтың орналасу тығыздығы әр аймақта, әр шекараның маңында әркелкі болған жағдайда: Оңтүстікте халық тығыздау, басқа аймақтарда сиректеу екені болмаса, Қазақстанда бұл көрсеткіш барынша біркелкі. Бұл - оң нәтиже. Алайда халық солтүстік облыстарға қарай жылжуы керек еді, осыны ескергенде, Астананы көшіру демографиялық тұрғыдан оң шешім болды. Мысалы, Ресейде Сібір мен Қиыр Шығыста халық өте аз сирек қоныстанған, былайша айтқанда сібірлік қалың орманды алқаптар бос жатыр және ол аймаққа Қытай елінен қоныс аударушылар таяу болашақта қауіп төндіріп отыр. Ұлттық қауіпсіздікке қатер.

Г) Елдегі халықтың орташа өмір сүру ұзақтығы тым төмен болғанда және халықтың орта жасы тым кәрі болғанда. Қазақстандағы адамның орташа өмір ұзақтығы өте төмен (әлемде 122 орын). Бұл - оң нәтиже емес. Алайда таяу болашақта әл-ауқаты жақсаруға байланысты арта береді деген үміт бар. Халықтың орта жасы шамамен 23 жаста. Бұл - оң нәтиже. Ал Ресей қартайып бара жатқан ел. Халықтың орта жасы 23-те деген нені білдіреді. Бұл біріншіден жас халық дегенді білдіреді, екіншіден ол әлі өсетін халық дегенді білдіреді және ғаламдық өзгерістерді тез қабылдайды дегенді көрсетеді. Қазақ - еліктегіш халық. Бұл оның осы жастығынан. Ертең бір 200-300 жылдан кейін қазақтың орта жасы қырыққа тақалғанда, бұл еліктегіштіктен арылады. Халықтың жас кезінде оның өнері дамиды. Шынында да Қазақстанның (шағын ғана ел болғанмен, 15 млн деген бір ірі қаланың халқы ғой) өнер және спорт саңлақтары әлемге белгілі. Ал халық есейген кезде (мысалы Жапония, Ресей, Германия тәрізді) ғылым дамитын болады. Сонда қазіргі ең басты мәселе халықтың орташа өмір сүру ұзақтығының тым төмен болуы. Яғни Қазақстан халқында денсаулық жоқ.

Ғ) Қала халқының саны мен ауыл халқының санында немесе жұмысшылар мен шаруалардың саны арасында айырма болған жағдайда. Елде ауыл халқы неғұрлым басым болған сайын ол аграрлы ел болады, ал қала халқы басым болған сайын индустриалды ел бола бастайды. Қазақтсанда қашанда ауыл халқы басым болып келген еді, алайда соңғы жылдары ауылдан қалаға қарай ағылып көшу басталып кетті. Алайда қалаларға орналасушылар алдымен баспана мәселесіне тап болып қиын күрмеуден шыға алмай отыр. Сонымен қатар қала халқының үлес салмағының артуы және қазіргі жаңару үрдістері өзінше бірнеше мәселелерді алып келеді. Нашақорлық, араққұмарлық, жезөкшелік, қылмыстық топтардың пайда болуы, діни бұрма секталардың, миссионерлердің ықпалының артуы, СПИД дертінің таралуы, елде ұлдардың қыз балалар санынан аз болуы, тұрмыс құрмағандардың және үйленбеген сүрбойдақтардың көбеюі, тірі жетім сәбилердің және түсік жасатудың, сонымен қатар қараусыз қалған қарттардың саны көбеюі – бұның бәрі халықнамалық тұрғыдан тым ұнамсыз мәселелерге жатады. Қазақстанда оның себебі тәрбие ісінің нашарлауынан және батыстық өмір салтына еліктеуден және «құдайсыздықтан» туындаған еді. Бұл бағытта енді Қазақстан жастарының, кейінгі ұрпақтың жағымсыз әдеттерге бой ұруы соңғы жылдарда біртіндеп азайып келе жатқандығы туралы айтуға болады. Оған себеп - біртіндеп болса да әлеуметтік жағдайдың жақсаруы, ұлттық идеологияның қарқын алуы және адамгершілік пен имандылық бастауларының елшісі болып табылатын Ислам діні ықпалының жастар арасында кеңінен тарауы. Бұл үш жағымды факторды әрқашан қолдап отыру керек.

Тағы да басқа көптеген өлшемдер бар,соның ішіндебастысы халықтың қартаюы, яғни жастарға қарағанда қарттардың саны көп болуы. Мысалы, Италия мен Жапония әюден қартайған халық. Қарттар тым көп, ерескетер одан аздау, ал балалар тіпті аз. Кері кету деген осы. Халық әрқашан жасарып отыруы үшін жас сәбилердің дүниеге келу саны ешқашан кемімеуі керек және жастар мезгілінен кешікпей үйленуі тиіс. Ал қазақтар жас халық. Бұл да жағымды көрсеткіш. Осы негізгі көрсеткіштер бойынша Қазақстанның демографиялық жағдайы (Ресеймен, Украинамен, Италиямен, Жапониямен т.б. салыстырғанда) жақсы деп айтуға болады.

Көпшілікті Қазақстандағы халық санының өсуі алаңдататын тәрізді. Шыныда да ол төмендеу, егер оралмандар үлес қоспағанда, шынында да жергілікті халықтың өзіндік табиғи өсімі төмен еді. Оны қаржылай қолдау керектігі айтылады. Мәселе тікелей қаржыда емес әрине, Ресейде 2007 жылдан бастап, жаңа туған әр балаға 10 мың доллар салу туралы шешім қабылдады. Бұл шешім бұл елдегі халық санын көбейтпейді, көбейер болса, ай сайын табатын табысы сол 10 мың доллар болатын Батыс Еуропа елдері көбейер еді, керісінше кедей Африка елдері көбейіп отыр. Италия, Франция, Германия халқы жыл сайын азайып келе жатқандықтан, миграция есебінен (қара нәсілділердің есебінен) ғана сақталып отыр. Ал Қазақстандағы жағдай мүлде басқаша: халықтың өсіміне кедергі болып отырған ең бірінші мәселе - ана мен баланың денсаулығы, екіншіден - баспана мәселесі. Үшіншіден - менталитеттегі өзгеріс (үйленбей, тұрмысқа шықпай жүріп алу, бала санын біреумен шектеу, оны "бейнет" санау, ажырасудың көптігі) – бұлар мұсылманға және қазаққа жат нәрселер).

2. Қазақстанның демографиясындағы оң көрсеткіштерге тоқталған едік, енді теріс (қауіпті) көрсеткіштерді анықтайық:

А) Халықтың демографиялық жағдайы қиын деп айтады, егерде сол халықтың көп пайыздық мөлшері өз ана тілін білмейтін болса және қолдайтын мемлекеті жоқ болса. Себебі тілі жоғалған халық өзі де жоғалады. Қазір Қазақстанның өз мемлекеті бар. Қазақ тілі Заң жүзінде қолдау тауып отыр делік. Алайда Қазақстандағы қазақтың 30 пайызы (3 млн-ға жуық адам) өз ана тілін білмейді. 250 жылдан аса уақыт отаршылдықта болған халық үшін түсінуге болатын көрсеткіштер болғанымен, бұл әрине оң нәтиже емес. Соңғы 15 жылда бұл жағдай ептеп түзеліп келеді деп есептейік. Сонда да қазақ тілін меңгерушілер санының көңіл-көншітерлік жағдайда емес екені ең көкейкесті және қиын күйінде қалып отыр.

Б) Демографиялық жағдай қиын деп айтылады, егер сол халықтың көп бөлігі шет елдерге бытырап кеткен болса және олар басқа халықтарға сіңіп азайып бара жатқан болса. Қазақстанда 9 млн қазақ тұрады, шетелдерде шамамен 4,3 млн қазақ тұрады. Бұдан шығатын қорытынды - елдегі қазақтың тең жартысындайы өзінің тарихи Отанынан шетелдерде тұрады. Бұл - оң көрсеткіш емес. Жер шарына тарыдай шашырап кетуіміздің және шекара бөлгенде арғы жақта қалып, көрші ауылдағылардың бірі шетелдік болып шыға келуіміздің де тарихи себептері бар. Алайда әлемде тек өз қандастарын арнайы квотамен жинап отырған жалғыз-ақ ел бар (жасанды мемлекет - Израильді қоспағанда): Ол - Қазақстан.

Енді басқа ұлттардың құрамына сіңіп жоғалу қазіргі кезде орыстану, қытайлану, өзбектену және түріктену мәселелерімен, сол елдегі қазақтардың қазіргі жайымен байланысты. Ал еуропалық қазақтардың кейінгі ұрпағы - жастары ("Үшінші буын" деген атаумен белгілі) қазақ тілінен де, рухы мен дәстүрінен де (қазақшылықтан) ажырап барады. Бұл теріс - көрсеткіш. Бұл - алаң туғызарлық жай. Мемлекеттік және мемлекетаралық дәрежеде осы екі мәселеге көңіл бөлінуі тиіс. Қазақстан оны қазір шетелдік қазақтарды жинау арқылы және шетелдегі қазақтарды мәдени қолдау арқылы шешуге ұмтылып отыр. Алайда шынын айту керек, ол елдерде қазақ мектебі болмағасын-ақ, қазақтардың өз мәдениетін жоғалта бастауы орын ала береді. Ол алдымен жастарды шарпитын болады.

Шет елдерде Қазақтар көптеп қоныстанған аймақтарпайда болды. Оған негізгі кінә - шекаралар. Ресей қазақтары қазір 700 мыңдай, негізінен орыстілді, Астрахань, Орынбор, Омбы және Алтай республикаларында тұрады. Қазақстанға квотаны пайдаланбай, елге келмей отыр. Себебі Ресейде өмір сүру деңгейі Қазақстанға қарағанда әрқашан жоғары, және ол Ресей дамыған елдердің қатарына жататындықтан, алдағы уақытта да жоғары болып қала береді. Бұл қазақтардың орыс халқының құрамына сіңу қаупі бар. Негізі бұлардың көпшілігінің төлқұжаты ғана қазақ. Ресей Қазақстанғмен шекараны кезінде қалай бөлді. Қай жерде қандай халықтың саны басым болса, шекара сызығы сол жерді сол мемлекетке тастап кетіп отыратын. Егер шекараны бөлу қыста жүргізілсе, онда бұл аймақтарда орыстар басым болатын, себебі қазақтар жазда жайлауларына Сыр бойына, оңтүстікке көшіп кететін. Ал Орыс-Қазақ шекарасын жазда бөлгенде, бұл жақтарда әрқашан жайлауға көшкен қазақтардың саны басым болатын. Оңтүстікте керісінше, мы

1 2 3 4 5 След.

скачать работу

Отправка СМС бесплатно