 |
|
ҚАЗАҚСТАНДА ӨСЕТІН ЖЕМІС ДАҚЫЛДАРЫНЫҢ СОРТТЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
ыққа едәуір төзімді. Отырғызылғаннан кейін 7—8 жылда жеміс салады. Өнімді мол береді. Жемісі үсақ, түсі қызыл, сулы, қышқылтым-тәтті, дәмі қанағат-танарлык. Августың аяғында піседі. Орал, Гурьев об-лыстарында аудандастырылган. Бүл облыстарда есіру болашағы зор.
Память Тимирязева. Ағаштары орташа болып еседі, суыққа төзімді. Бауға отырғызылғаннан кейін 2—3 жыл-да жеміс сала бастайды. Жемісінің ірілігі орташа (20— 25 г), сопақша-домалақ, түсі сары, қызғылт реңі бар, жүмсағы сары, тәтті, сүйегі жұмсағыыан оңай айрыла-ды. Алматы облысының жағдайында жемісі сентябрь-Дің бірінші онкүндігінде піседі.
Өнімді мол беретін, суыққа тезімді сорт ретінде Ал-
маты, Жамбыл, Шымкент, Талдықорған, Орал, Ақтөбе, Гурьев және Маңғышлақ облыстарында өсіруге болады. Оригинальная. Ағаштарының өскелеңдігі орташа, же-місті ерте салады. Жемістері орташа немесе ұсақ, пішіні домалақ. Қабығы тегіс, тусі коңыр қызыл, оңай сыпы-рыладьг. Жұмсағы қызыл қоңыр, тәтті, өзіне тән сүй-кімді хош иісі бар, дәмдік сапасы жақсы. Жемісі авгус-тын, екінші жартысында піседі. Алматы, Шымкент, Жам-был, Талдықорған облыстарында егуге болады.
Шие мен ңызыл шие
Дрогана желтая. Қызыл шиенің қысқа. мейлінше тө-зімді және мол өнімді сорты. Жемісі сарғылт, шырын-ды, тәтті болады. ■
Любская. Шиенің аса төзімді, мол енімді сорты. 3— 4 жылдан кейін жеміс бере бастайды. Жемісінің тусі қоңыр қызыл, дәмі қышқылтым келеді, өңдеу ушін мей-лінше қолайлы. Дәнді, жемісті, бауды жиілетуге қолай-лы келеді.
Гриот остгеймский. Еккеннен кейін үшінші жылы же-міс салады. Жемістері тегіс-домалақ пішінді түсі қызыл коцыр. Орташа салмағы 30—35 г. Қышқылтым-тәтті, тілді үйіртетін суйкімді, жұмсағының сапасы өте жақсы. Супегі жұмсағынан оңай айрылады. Жемістері июльдін, алгашқы жартысында піседі және жас куйінде тұтыны-лады, тосап пен компотқа да жақсы.
Қазақстанның оңтустік, оңтүстік-шығыс, Алматы, Талдықорған, Жамбыл, Шымкент облыстарындағы не-гізгі сорттардьщ бірі. Ақтөбе облысыныц Ойыл айма-ғьша өсіруге үсынылды.
Полевка. Егісімен 3—4 жылда жеміс сала бастайды. Жемісті жыл сайын береді. Жемістері ашық қызыл. Салмағы 3 г, сулы, қышқылтым-тәтті, дәмділігі онша емес. Сүйегі ұсақ, жұмсағынан оңай айрылады. Жеміс-тері июльдің ортасында піседі, піскен соң сабағында он кундей тұрады.
Суыққа төзімді және өнімді болғандықтан, Қазақ-станның ауа райы неғүрлым қатаң аудандары мен об-лыстарында есіруге үсынылады. Ағаштары суыққа өте төзімді.
Бүл сорт Алматы облысының жазық дала және шөл дала аймақтарында, Орал облысынын оңтүстік және орталык аудандарында өсіру үшін үсынылады.
Самаркандская. Өзбекстандық сорт. Алматы облысы-; ның тау етегі аймағьшда өседі, ағаштарыньщ суыққа’
төзімділігі орташа. Еккеннен кейін 4 жылДан кейін же^ ыіс сала бастайды.
Жемістері орташа 3—3,5 г домалақ, түсі күрең, жұм-, сағы қызыл қоныр, нәзік, қышқылдау, хош иісті. Июль-дің бірінші жартысында піседі. Кептірген жемісінің са-пасы ете жақсы, консервілеуге де жарайды.
Жамбыл облысының жазықтағы, Шымкент облысы-ның оңтүстік және орталық аймақтарында аудандасты* ‘ рылған.
Аморель розовая. Ағаштары орташа болып өседі. Демістері айқын қызғылт, тегіс домалак, ірілігі орта-ша 3,5 г. Жүмсағы ақшыл, сулы, тәттілеу-кышқыл. Ку.аңшылыққа өте төзімді. Жемісті ете тез салады. Өнімді жыл сайын, әрі мол береді. Жемістері июньде піседі, ағаштарында ұзақ тұрады. Асханалық сорт, та-суға тезімсіз.
Орал және Гурьев облыстарының барлық жеміс ай-мақтарында, есіруге үсынылады.
Кара гелес (Қара керез). Өзбекстандық жергілікті сорт. Ағаштары жақсы дамыған. Суыққа және турлі ау-руларға төзімді. Асханалык сорт, консервілеуге де жа-■райды, орташа кезеңде піседі. Жемістерінің ірілігі ор-таша, журек пішіндес, қызыл қоңыр. Жұмсағының тусі қызыл, тығыздығы орташа, сәл кіртілдек, кышқылтым-тәтті, аздап ашқылтым, әбден піскен кезде ашқылтым-дығы жойылып кетеді, дәмдік сапасы л<ақсы, суйегі орташа, узынша, жұмыртқа тәрізді, жұмсағынан оңай айрылады. Жемісін жас куйінде жейді. Шымкент.облы-сының оңтустік аймағында аудандастырылған.
Шпанка крупная. Шиенің тез есетін мол өнімді сор-ты. Дәмді қызылшиеге ұқсайды. Қысқа тезімділігі жет-кіліксіз, айналасында жақсы қорғау алқабы болса ой-дағыдай өседі.
Владимирская. Орыстын байырғы шие сорты. Ағашы кысқа төзімді келеді. Жемісінің түсі қоңьір қызыл, тотті, еііімі орташа болады.
Плодородная Мичурина. Мол өнімді, қысқа тезімді шие сорты. Жемісінің дәмі жақсы. Әсіресе, солтүстік облыстар үшін қоланлы өсімдік.
Войлочная вишня. Шиенің ерте жеміс бёретін баға-лы сорты. Жеке турлерінің жемістері мейлінше ірі, дәм-ді болады. Әрбір тубі 80—100 килограмға дейін жеміс береді. Қыска төзімді. Жиілеткіш ретінде бағалы ағаш болып саналады, ейткені аласа болып өседі, ерте 3 жыл-дың ішіндс жеміс бере бастайды.
Рал ,,’кта)- Ә-алманың қара куііссі; е-үрық с,^іа™нбе*1 ашылды, оныц Іала . Vйесі жулдыз қүртын шығарады; *£*№« %есі жулдыз вдр-Пнһк-п қьістап шыңқан жұлдыз ^рт, з-алма ңар* х жері (жапы-
= да55 ?елікГоЛ^аІ^Ьта^ШжараДкаТТаН,аЦжапьІраҚ-
?^ғы ашыц көріиісі. ‘
рақ биттерікің әлсіз жапырақтарды түйреп нәрін сора-т.ын тұмсықтары болады, бұл тұмсықтармен жапырақ-тарды, жас шыбықтарды, жемістерді түйреп, олардың нәрін сорады.
Тіршілік эрекеті. Жапырақ биттерінін. көп түрлері-иің жүмыртқалары ғана қыстап қалады, бұл жұмырт-қаларды күзде ағаш бүгақтарына қанатты биттер салып кетеді
Көктемде жүмыртқалардан личинкалар жарып шы-ғып, жас балауса жапырақтарды сорады. Личинкалар есіп, түлеп, .өніп-өсуге бейімделеді. Өзінің 2—3 апталық өмірінде олар 20—40 личинка шығарады; 8—12 тәулік-те өсіп жетілген бүл личинкалар осындай жолмен кө-бейіп өсе береді. Бір жаз бойында жапырақ биті 10— 14 рет балалайды. Жапырақ биттері жас бүтақтарға қонып, нәрін сорады. Ақырында жапырақтар курап, жас бұтақтар бүралып қалады. Жапырақ биттері түскен шыбықтар курап қалады (15-сурет). Жапырақ биттері-иіц тәтті, жабысқақ нәжісі жапырақтардың ауа жүтуын қпындатады. Жапырақтар б_үл нәжістерге отырған man-Men баттасып, оларға күйс сияқты. саңырауқұлақтар өсе бастайды. Жапырақ биттерінс»қарсы күрес, оларды ал-ғашқы байқаған кезде жүргізілуі керек.
Күздс личинкалардын кейбіреулері қанатты үрғашы биттерге айналады да, кейбіреулері еркек бит болып шығады. Олар кейіннен өзара жүптасады (шағылыса-ды), үрғашылары жүмыртқа салады, сейтіп ересек бит-тер өліп жойылады да, жүмыртқалары қыстап қалады.
Күрес шаралары. Жапырақ биттері түскен есімдік-терге аралас улар бүркіледі: 4 процент сабын ерітінді-сі (бір литр суға 40 грамм сабын) немесе 0,2 процент-тік анабазин ертіндісіне сабынды екі есе артық қосып (бір литр суға 2 грамм алабазин 4 грамм сабын) бүркі-леді. Сондай-ақ темекі немесс алабазин суын қолдануға болады.
Жапырақ биттерінің қаншалықты шығуына (пайда болуына) қарай, бір маусымда бірнеше рет у шашу жүр-гізілсді.
ШЕКіЯДЕУІКТІ ӨСІМДІКТЕРДІҢ ЗИЯНКЕСТЕРІ МЕН АУРУЛАРЫ
Алма зиянкестері. Жеміс ағаштарының ішінде алма ағашына жеміс зиянкестерінің көп түрлері зиян ^елті-реді. Бүлардың ішінде ед қауіптісі төменде суреттеле-тін жеміс зиянкестерінін. жеті түрі болып табылады.
Алма күйесі. Алматы жеміс аймағында және Алма-
ты қаласында алма куйесі — алманын. негізгі зиянкесі. Алма күйесі Шымкент пен Жамбыл облысының таулы аудандарында да көп кездеседі.
Күйе жұлдызқұрты жапырақтарды жеп, ағаштарды әлсіретеді, сәйтіп жеміс өнімін азайтады; күйе жеген ағаштар келесі жылы да өнім бермейді.
Ересек күйе — кішкентай ғана көбелек (қанаттары-ның бір ұшыңан екінші ұшына дейінгі), үзындығы 22 миллиметр. Алдыңғы қанаттарының үстіңгі жағы ақ, әрбір қанатында 18—25-тен қара дақтары болады. Арт-қы қанаттары күлгін, арт жақ үШында кішкентай ша-шақшалары болады, артқы қанаттары дақсыз, бір түс-ті келеді.
Көбелек жаздың орта кезінде алма ағашының бү-тақтарына жұмыртқалайды; көбелек жұмыртқаларын жұқа қабықшақ тәрізді «қалқанмен» орап тастайды.
Жаздыгүні жүмыртқадан шыққан жүлдызқұрттар-дың қалқаны болады, сол- қалқанның астынан шықпай қыстап қалады. Қалқанның көлемі 2—4 миллиметрдей болады; әрбір қалқан астында 25^40 жүлдызқұрт қыс-тайды.
Ересек жұлдызқұрттың ұзындығы 15—20 миллиме-трге дейін жетеді. Ересек жұлдызқүрттар денесініқ тү-сі — сарғыш-ақтан бастап қара сұрға дейін келеді.
Долана көбелегі. Долана көбелегі Қазақстаниың -барлық аудандарында кездеседі. Бауларда долана кө-белегі көбінесе алмаға зиянын тигізеді, ал жаппай кө-, бейіп кеткен жылдары әр түрлі жеміс ағаштарының гүл-шешектері мен жапырақтарын да қажап жейді.
Бүл әр қанатьшың бір үшы мен екінші ұшының ара-лығы 60—70 миллиметрге дейін. жететін, қанаттарында күңгірт тамырлары бар ақ көбелек (16-сурет). Жүмырт-қалары ашық сары, 12—14 қырлы, шелмек^тәрізді бо-’ лады, долана көбелегі жүмыртқаларын әр уақытта топ-тап салады. Жүлдызқұртының түгі сирек, арқасында және бүйірлерінде үш қара жолағы және екі қызыл қоңыр жолағы бар, басы мен аяқтары қара болады. Ересек жұлдызқұрттың тұрқы 45 миллиметрге дейін жс-теді. Куыршағы буылдырыцқы қара нүктелі теңбілдері бар, ақсары келеді, денесініщ. ұзіывдығы 20 миллиметр.ге дейін жетеді.
Тіршілік эрекеті. Қішкентай жүлдызқүрттар өрмек-
ші торына оралған, кураи қалған жапырақтар ішінде
қыстап шығады, бүл жапырақтар күзде, жапырақтары
‘ түсіп жалаңаштаньш қалған ағзштардың бұтақтарыііда
айқын кврініп тұрады. Бұлар —дшкш-а көбелегінін, қыс-
ч-долана көбелегі; 6-жапырақтагы долана иөбелегінің үпыктаоы »™Р урьщтың жеке түрі керсетілген; в-долаііа көбелегінің ж^дыз вдптьг Д ^ІІЛеК ~ жалғыз !Іі.’бек ЧҮРТЫ — аналық түрі; Ө-көбелек — жілғыз жібек ңұрты — аталыд турі, жапырақтағы жалғыз HriGeK ңұртыны
| |  скачать работу |
ҚАЗАҚСТАНДА ӨСЕТІН ЖЕМІС ДАҚЫЛДАРЫНЫҢ СОРТТЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ |
|
|
|
Погода в Алматы |
на 10 дней |
другой город |
|
