 |
|
ҚАЗАҚСТАНДА ӨСЕТІН ЖЕМІС ДАҚЫЛДАРЫНЫҢ СОРТТЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
ң бір түрі• е-бутақтагы алма битшің панды түрі; ж-алма жемісше түскен жеміс же-пш .жұлдыз кұрты; u-алмүрт бурге шіркейі; к-бүрге шіркей тускен ал-
қы ұялары, көктемде, жеміс бүршіктері жарыла баста-ған кезде жұлдызқұрттар оянып, өздерінің ұяларынан щығады, ашылған бүршіктермен, сонан кейін жапырақ- .. тармен, гүл шанағымен және гүлдермен қоректенеді, зиянкес аса көбейіп кеткен .кезде ағаштардың жапы-рақтарын мүлде жойып жібереді. Гүлдеу дәуірі аяқтал-ғанға дейін жүлдызқұрттар өсіп, алма ағаштары мен басқа ағаштардың немесе бұталардын. бүтақшаларына қуыршақтайды. Қуыршақтану дәуірі жарты айға со-зылады.
Июньнің орта шенінде, алма түйіндері үлкейген кез-де куыршақтардан көбелектер үшып шығады. Бұл кө-белектер екі аптаға дейін үшып жүреді. Сонан соң жүп-тасып (шағылысқа түседі), үрғашы көбелектер алма жапырақтарының үстіне 40—90 дан-адан топтап жұмырт-қалайды, 15 күннен кейін жұмыртқалардан жұлдызқұрт-тар жарып шығып, олар. сол бойда-ақ, жапырактармен қоректене бастайды. Олар 10—15 күн өмір сүреді, олар-дың зандары онша байқала қойманды. Сонан кейін жүл-дызкүрттар өздері жегсн 2—3 жапырақты және өзін қоса ермекші тормен шырмап, осы қалпында үйқыға еніп қыстап қалады.
Күрес шаралары. Долана көбелегінің ұялары күзде жапырақ түскеннен кейін, қыста және ағаштар бүршік жара бастағанға деиін, көктемде ағаштардан сыпырып алынып өртеледі. Көктемде жеміс бүршіктері жарыла • бастаған кезде ағаштар гүлдей бастағанға дейін долана кебелегі түскен ағаштарға гексахлоран немесе ішек уы дәрілері белгілі мөлшерде бүркіледі.
Қанды алма шіркейі. Бүл шіркей тек алма ағашта-рында ғана болады. Алма шіркейі Адматы облысында кездеседі.- Қазақстанның басқа облыстарында кездес-пейді. Қанды шіркейдің баска шіркейлерден айырмасы оның денесін ақ ұлпа жүн қаптап тұрады. Шіркейді сыққан кезде — қызыл коймалжың қан шығады. Сои-дықтан да оны қанды немесе жүндес шіркей деп атан-ды. Әдетте бүл шіркей топ-топ болып жүреді, топтасып жүрген шіркейлер ағаш қабығына жабысқан мақта сияқты <5олып көрінеді.
Тіршілік әрекеті. Шіркейлер ағаш қабығыныц жа-рықтарында және жараларында, бүтақтардыц сызатта* рында өмір сүреді. Әсіресе ағаш діңінен шығатын өгей бұтактарға әуес болады, алма ағаштардың тамыр жақ-тарында тіпті тамырларына жабысып тіршілік етеді. Ересек канатсыз үрғашы шіркейлер мен олардын. жұ-мыртқалары да осы жерде қыстайды. Шіркеіі ерте кек-
темнен бастап қыс түскенше бірнеше рет балалап, өте көбейгіш келеді. Шіркейлер ағаштың және оның қабы-ғының нәрін сорады, осының салдарынан бүтақтар буылдықтанып ісіп кетеді, өсімдік әлсірейді, ал шіркей-лер жабысқан тікше материалдар, көбінесе отырғызуға мүлдем жарамсыз болып қалады.
Күрес шаралары. Бұл шіркейдің қүпия өмір сүруі ■’(жер астындағы ағаш тамырларында болуы) және өніп-өскіштігі оған қарсы күрес жүргізуді қиындата түседі. Бұған күрестің биологиялық әдісін қолдану жақсы нә-тижелер береді. Бұл үшін өте үсақ паразит жәндік-.афе-линус қолданылады; мүның денесінің үзындығы 2,0 мм. Афелинус шіркей денесінін. ішіне еніп жүмыртқалайды, оның жүмыртқалары шіркей ішінде өмір сүріп, онын. денесінен коректенеді; сөйтіп ақырында шіркей өледі. Афелинус бір жаз ішінде 7—9 үрпаққа дейін көбейіп үлгіреді. Сейтіп шіркейдің 90 проценттен астамын жоя-ды. Бүдан өзге тікпе материалдарды — бромды метал-мен немесе цианды газ жіберіп фумигациялау қолда-нылады.
Афелинусты қолдануды, сондай-ақ тікпе материал-дарды фумигациялауды ҚазақССР Ауыл шаруашылық министрлігінің арнаулы баумен шүғылданатын маман-дары немесе онын, карантин лабораториясы жүргізеді.
Дачада, жеке үй іргесіндегі учаскелерде әрбір адам-ның өздері жүргізуіне де болады. Күрес шараларының комплексіне мыналар жатады:
а) жеміс бермейтін ағаштарға гексахлоран шашу; сонымен бірге ағаш астындағы жерге де гексахлоран шашылып, сонан соң топырақ күрекпен ауд-арыстыры-лады;
б) ағаштың шіркей бар жерлерін мазутпен май-лайды;
в) шіркей түскен ағаш тамырларына темекі қоқы-мын, әк немесе күл себеді;
г) көк бұтақтарға сабын араластырған анабазин сульфат шашады (1 литр суға 5 грам’нан сабын ара-ластырылады) немесе ДДТ, гексахлоран эмульсиясын бүркеді.
Бауда қанды шіркейдің бар екендігін _білген кезде бұл туралы дереу аудандық РАПО-ға хабарлау керек.
Алма құрты. Алма құрты деп аталатын бул зиянкес өте қауіпті. Бүл алма қүрты оңтүстік облыстарда көп кездеседі, ал Қазақстакның басқа бау өсіретін аудан-дарында аз кездеседі.
Алма қүрты қанатының бір ұшынан екінші ұшына
дейінгі аралығы 20—22 мм болатын ұсақ көбелек. Ал-дыңғы қанаттары көлденең кара ирек сызықтары бар, көгілдір түсті канаттарының жоғарғы жағында шағын қара теңбілдері болады. Арткы қанаттары бір «түсті қо-дыр келеді. Жұмыртқасң жалпақ-домалақ болады, жұл-дызқұрттың’ басы қоңыр, өзі қызыл болады. Денесінің ұзындығы 15—-20 мм жетеді, куыршағы қарынының шет жағында 8 түйір қылшығы бар қызыл қоңыр бо-лады.
<- Т і р ш і л і к әрекеті. Оңтүстік аудандарда (Шым-кент және о.ның оңтүстік аудандарында) алма қүрты 3 рет, Жамбыл, Алматы және Талдықорған облыста-рында 2 рет, солтүстік аудандарда 1 рет қана өніп-өсе-ді. Алма қүрты жүлдызқүрт стадиясында алма діңдері қабықтарының жарығында қыстайды, бұл жарықтарға жүлдызкүрттардың 70 процентке жуығы жиналады, қалған жұлдызқұрттар жуан бұтақтар арасындағы ағаш қабығында қыстайды.
Қөктемдс жұлдызкүрттар куыршақтанды, ал алма ағаштары гүлдер кезінде көбелектер пайда бола бао тайды. Олар жеміс түйінінің үстіне барып жумыртқа-лайды. Жазда алма кұрттарының көбелегі кәдімгі же-міс үстіне скінші рет балалайды. Жұлдызкүрттар алма дәндерімен қоректенеді.
Қ ү р е с ш a p a л a p ы. Күзде немесе ерте көктемде ағаш дәндеріндегі және жуан бүтақтардағы курап кал-ған қабықтарды мүқнят тазартып алып тастау керек. Сонда ғана қыстан қалған көптеген жүлдызқүрттар, ал көктемде көптеген қуыршақтар қырылады. Ағаштьі та-зартқаннан түскен қоқымдардың барлығын тугелдей жинап өртеп жіберу кажет. Ағаш діндері мен жуан бұтақтарға қою әк ертіндісін шашу немесе ағаш діңде-рін әктеу керек. Алма курттарының тіршілік әрекет-терінен шығатын бұдан арғы күрес мынадай жолдар-мен жүргізіледі:
Алма ағаштарының гүлдері түскеннен бірнеше күн кейін, алма кұртының кебелектері екі аитадй жаңа ту-йіліп.келе жатқан түйінге жүмыртка салумен болады. Осы ксзде ағаштарға улы қоспаларды бүрку қажет. Біріыші бүрку — алма ағаштарының гүлі түскеннен ке-нін, екінші бүрку 8—10 күн өткеннен кейін жүргізіледі. Алма құртына қарсы қолданылатын у ретінде 1 литр суға қосып ссептегенде мыналарды пайдалануға бо лады: гексахлоран эмульс.иясы •—6—8 грамм, әкпен ара-ластырған кальций арсенатын—3 грамм, париж кегі—■ 1 —1,5 грамм және әк 2—3 грамм (соңғы 2 уға 1 —1,5
грамнан анабазиин сульфат қосқан пайдалы)’. Алғашқы у бүрку жеткілікті, мол болуға тиіс.
Гүлденгеннен 10—15 күн кейін алма ағаштары і«ен алмүрт ағаштарының діңдерінде кенептен немесе ескі Шүберектерден, олар табылмаған күнде, сабаннан не-месе шөптен белдік шөптер байлау керек. Бүл белдік-тердің ені 12—15 см болуға тиіс. Жіңішке шеп белдік-терінің пайдасы аз болады. Бүл белдіктер астына жү-мыртқалау үшін құрттар үймелейді. Әрбір 8—10 күн сайын белдіктерді шешіп, оның астына жиналған жүл-дызқүрттар мен куыршақтарды шелекке салып жинап әкетіп отыру қажет.
Егер бүл шаралар істелмесе белдіктер жеміс құрт-тарының көбеюіне қолқабыс етеді. Әсіресе уланған бел-діктердің пайдасы көп болады. Бұл белдіктер гекса-хлоран эмульсиясына малынады (1 литр суға 20 про-центтік 150 грамм эмульсияға батырылған белдіктер кептіріледі, сонан соң келесі күні ағаш діңдеріне буы-лады). Бұл белдіктердін астына жиналған жұлдызқұрт-тар бірте-бірте өледі, алайда дүркін-дүркін бүл белдік-терді де бақылап тұру қажет.
Июль айының бас кезінде алма көбелеңтерініц екін-ші ұрпағы пайда болады. Көбелектердің ұшуын үнемі бақылап отыру қажет. Алма кәбелектерінің жұмыртқа-ларынан бастап жаппай үшып шыққанына дейін жоға-рыда көрсетілген уларды жеміс ағаштарына екі рет бурку керек.
Бүл кезде бірден кенелерді де өлтіру үшін бүркіле-тін ерітіндінің әрбір литрінс 10:—15 грамм кукірт қо-сылуға тиіс.
Алмұрт зиянкестері. Құрт-қүмырысқалар алмаға қа-рағанда алмұртты едәуір аз зияндайды. Алайда, оңтүс-тік облыстарының к«йбір бауларында алмүрт бүргешір-кейі өте көп болады, ал кейде алмүрт жапырақтарын кілегейлі-қүмырысқалардың лнчинкалары зияндайды. Жапырақ биттері түскендігі анықталған кезде әдеттегі қосынды уларды бүрку жолымеп күрес жүрғізіледі. Ал-мүрт жемісін алма кұрты, жапырақтарын кейде жібск қүрты, долана көбелегі де зияндайды.
Алмұрт бүргешіркейі. Бұл бүргешіркейі тек алмүрт-қа ғана зиянын тиғізеді, алмұрт ағашыныц жапырағын жаппай түсіріп, енімін шүғыл кемітеді.
Ірі бүргешіркейдің көлденең қара жолақты, бауыры сары болады, кеуде жағында бес үз.ынша жолағы бар, қанатты шіркейлерге аздап үқсайды. Денесішң ұзын-дығы-2—3 мм келеді. Личинкэлар ұсақ жалпақ, қара-’
көк түсті болады, бірнеше күннен кейін қанаты шыға
бастайды.
Тіршілік әрекеті. Бүргешіркейі 3—5 рет, ал Шымкенттің оңтүстік жағында—5 ретке дейін балалай-ды. Ересек бүргешіркейі алмұрт ағаш бұтақтарыныд кәрі қабықтары астында қыстайды. Ерте көктемде, мартта оянып жұптасады да (шағылысады) жаңа жа-рылып келе жатқан бүршіктерде жұмыртқалайды. Бүр-гешіркейі өте балалағыш келеді. Бір ұрғашы бүргсшір-кейі «500-ге дейін жүмыртқа салады. Жүмыртқаны жа-рып шыққан личинкаларымен ересек жемн^бүргешірке.йі жапырақтарды сорады. Олар ез денесіиен көптеген мыс тәрізді жылтыраған тәтті қоймалжың сұйық зат бөле-ді, мұның өзі ағаш жапырақтарын жылтыратып ағ.аш-тардан «шық»чболып тамып тұрады. Алмүрт жапырағы түсіп қалады да кейбір жемістер пісіп үлгере алман көк қалпында солады. Зиянкестердің, әсіресе екінші және ү
| |  скачать работу |
ҚАЗАҚСТАНДА ӨСЕТІН ЖЕМІС ДАҚЫЛДАРЫНЫҢ СОРТТЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ |
|
|
|
Погода в Алматы |
на 10 дней |
другой город |
|
