Махатма Ганди
п алғысы келмеген. Ол ешқашан да біреуден білмеген сабағын көшіріп алу дегенді мектепті бітіргенше үйрене алмай-ақ кетеді.
Мохандас мектепте жүргенінде өзі құдайдай көретін ұстазының бойынан көптеген кемшіліктер көріп, таң қалғаны бар. "Үлкендердің кемшілігін мүлдем аңғармайтыным бар еді. Кейініректе мен мұғалімнің басқа да көптеген кемшіліктерін білдім, бірақ үлкендердің ісін сынамай, айтқандарын орындап үйренгендіктен, оған деген құрметімді жойған жоқпын" дейді тағы да ол сол естелігінде. Әке-шешесі Мохандасты мектепте оқып жүргенде он үш жасында үйлендіреді. Оған дейін оны ата-анасы үш рет басқа біреудің қыздарына атастырғаны тағы бар. Алғашқы рет атастырғанда жасы жетіде екен.
"Бұл тарауды тіпті жазбай-ақ қойсам ба деп едім: мұны әңгімелеу үшін көптеген ащы естеліктерді жаңғыртуға тура келеді. Бірақ мен басқаша істей алмаймын, өйткені ақиқаттан тайғым келмейді. Он үш жасымда мені қалай үйлендіргенін айтуды ауыр міндетім деп есептеймін. Камқорлығымда жүрген осы жастағы балаларға қарап отырып, некелескенімді есіме алғанда, өзімді өзім аяймын әрі менің көргендерімді бұлардың бастарына бермегенін ойлап, қуанамын" деп жазады естелігінде М.Ганди "Балалық некесі" туралы.
Қалыңдығына қосылып, ұлан-асыр той жастатқан түні жеңгесінің алдын-ала үйреткеніне қарамастан қойнындағы қалыңдығына дұрыстап еркектік міндетін көрсете алмай, масқараға ұшырағаны таусылмайтын бір әңгіме. Кейін нәпсіқұмарлығы оянғанда, нағыз тойымсыз еркектің өзі болып, жас келіншегін ұйықтатпайтын жаман әдет тауып алады.
"Ол кітапшаларда ерлі-зайыптылардың махаббаты, ұқыптылық, балалық неке және басқа жайлар айтылатын... Бұл кітапшалардағы өмір бойы күйеудің мойнына әйелге деген адалдық жүктелетіні жүрегіме мәңгі ұялады. Оның үстіне мен шындықты сүйетінмін, сондықтан әйелге өтірік айта алмайтынмын. Және осынша жас кезімде оны алдауым тіпті мүмкін емес-ті. "Егер мен әйеліме адал болуға тиісті болсам, онда әйелім де маған адал болуы керек" - деп ойладым мен. Бұл ой мені қызғаншақ күйеу етіп шығарды... үнемі аңдып жүруге мәжбүр етті..." (М.Ганди "Менің өмірім", "Жалын" баспасы, 1989 ж., ауд. М.Асылғазин) деп жалтақтамай ашық жазады сол бір балалық пен жігіттіктің қызықты шақтарын есіне алғанда.
Келіншегі Кастурбай асқан инабатты әйел болады. Ал Мохандас болса мектепте сабақ оқудың орнына үйінде қалған жас келіншегін ойлап, үйге тез жеткенше асығатын. "Үлкендерден ұят болады, сабыр сақтасаңшы" деген оның өтінішіне қарамастан талай рет ұятқа қалғаны тағы бар. Оның үстіне Мохандас сондай қызғаншақ болады. Әйелінің әр басқан ізін аңдып, тіпті, төркініне де жібермей, оны қызғыштай қорып, әуреге түседі. Ол Кастурбайға шын мәнінде ынтыға ғашық болған еді.
Мохандастың қызғаншақтығының арқасында жас келіншек Кастурбай білім алуға мүмкіндігі болмай, сауатсыз болып қалады. Бұған алдымен кінәлі - қызғаншақ күйеу екенін Мохандастың өзі де мойындайды. Бұлар отау көтерген Мохандастың 13 пен 18 жасының арасы түгесіп бітпес тән ләззатына толы болады. Ол он сегіз жасында Англияға оқуға кетіп, жанып-күюі аздап болса да басылғандай еді.
Айтпақшы, мектептегі жазуы нашар бала да - осы Мохандас болған еді. Ол кейін бұл жөнінде өзінің естелігінде қатты өкініп жазады. "Балалардың жазуы әдемі болуы үшін оларды ең алдымен сурет салуға үйрету керек, содан кейін барып көркем жазуға бейімдесе дұрыс болар еді" деп жазады ол кейін өз естелігінде. Тағы да сол естелікте назар аударуға тұрарлықтай мынадай жолдар бар: "Барлық үнді орта мектептерінде ана тілінен басқа: хинди, санскрит, парсы, араб және ағылшын тілдерін оқыту керек деп ойлаймын. Бұл ұзақ тізімнен қорқуға болмайды. Шын мәнінде хинди, гуджарати және санскрит тілдерін парсы және араб тілдері сияқты бір тіл ретінде қарастыруға болады.
Мохандас - барлық балалар сияқты досқа бай болады. Соның бірі Мохандастың оны жақсы жолға түсіргісі келген барлық әрекетін жоққа шығарып, керісінше оның өзін жаман жолға бастайды. Жас келіншегі Кастурбай ол досын бір көргеннен-ақ суқаны сүймей, онша ұнатпайды, бірақ, еркектік жалған намысқа берілген Мохандас әйелінің сөзін құлағына да қыстырмайды. Ол жөнінде М. Гандидің өзі былай жазады:
"Екінші достығымды өмірімнің күйігі деп есептеймін. Ол ұзакқа созылды. Мен оны түзеуді мақсат етіп достасып едім... Қателескенімді кейіннен түсіндім. Түзетуші түзетем деген адамымен ешқашан тым жақын қарым-қатынаста болмауы керек. Шынайы достық дегеніміз - бұл дүниеде сирек кездесетін жан жақындығы. Тек мінездері бірдей адамдардың арасындағы достық қана ұзағынан әрі баянды бола алады. Достар бір-біріне ықпал етеді. Сондықтан достық түзеуге жол бере қоймайды. Жалпы аса көп жақындықтан аулақ болу керек деп ойлаймын: адам баласы жақсылықтан гөрі жамандықты анағұрлым тезірек қабылдайды. Ал құдай деген адам жапа-жалғыз қалу керек немесе бәрін де дос етуі керек. Бәлкім мен қателесіп те тұрған шығармын, бірақ баз біреулермен жақынырақ достасайыншы деген бір еңбегім зая кетті".
Әлгі досы оны діншіл үндістерге жат әрекет - ет жеуге, темекі тартуға, аздап шарап ішуге үйретпек болады. Тіпті ұрлық жасауға дейін барады ("Біршама кейініректе қызметшінің ұсақ тиындарынан гөрі ауырлау ұрлық жасадым.. Ол досының азғыруымен лақтың етін жеп, кейін жазықсыз лақ байғұстың маңыраған жалынышты дауысы түні бойы құлағынан кетпей, қатты азап шегеді. Содан былай ол үзілді-кесілді ет жеуден, еттен жасалған тағамнан татып алудан бас тартады.
Тағы бірде сол досы Мохандасты басқа әйелге апарып, зинақорлық жасауға итермелейді. Тыр жалаңаш шешініп, мұны күтіп жатқан жас сұлудың қасынан қашып шығып, әлгі ақшасы төленген әйелдің "сен еркек емессің!.." деген табалауына ұшырап, жер болып, қайтып мұндай әрекетке бармастай күй кешетіні де өз алдына бір әңгіме.
Алдын ала оқиғадан озып баяндайын, Мохандас Ганди өле-өлгенше әйеліне адал болып өтеді. Келіншегі Кастурбай да дініне берік, нағыз еркегі үшін жан беретін төзімді әйел болады.
Мохандас Англияда оқуда жүрген кезінде де, лондондық бикештердің қанша айналдырғандарына да көнбей, тән ләззатынан жанын арашалап, небір ерлік көрсеткені белгілі. Асылы, Мохандас жас кезінен өтірік айту, біреуді алдау дегенді білмей өседі. Ол - тек шындықты, қандай қиындық болса да төзімді, кешірімді болуды ғана жақтайды. Оның мұндай әрекеттерге баруына ең алдымен тумысынан бергі бойындағы ұяңдығы, қорқақтығы себеп болғанын ол өзі де жазған естелігінде ашық мойындайды.
Қорқақтық демекші, жас келіншегіне үйленген кездері, қараңғы түсе сыртқа жалғыз шығудан қорқатынынын қанша жасырып қалғысы келгенімен, онысы білініп қалып, тағы да ыңғайсыз жағдайға қалғаны есінде.
Өзі "Менің өмірбаяным" деген естелігінде жазғандай, қатты нәпсіқұмар болғаны белгілі. Әрине ол кезде қылшылдаған бозбала болатын. Бірде әкесі қатты ауырып өлім аузында жатқанда, әлгі нәпсіқұмарлық сезімі оянып кетіп, ұяттың бәрін жиып қойып, жас келіншегі Кастурбайдың тәтті ұйқыда жатқанына қарамай, оны жұлмалап оятып, толық ләззат алып, әл үстінде жатқан әкесіне келсе, маркұм о дүниеге аттанып кетіпті. Өзінен үлкен ағасы әкесінің соңғы аманатын естіп, бұл мына қылығына қатты пұшайман болып, бармағын тістеген сәті де адамға тән кейбір осалдық мінездеріміздің бір белгісіндей еді.
Сол бір оқиға жайлы М.Ганди аталмыш кітабында былайша ағынан ақтарылады:
"Сағат кешкі он жарым немесе он бір шамасы еді. Әкемнің аяғын уқалап отырғанмын. Ағай мені ауыстырайын деді. Мен қуанып, жатар бөлмеге кеттім. Әйелім қатты ұйықтап жатыр екен, байғұс. Бірақ мен барда ұйықтай алушы ма еді? Оятып алдым. Алайда біраз уақыттан кейін қызметші есік қақты.
- Не болды? Айт.
- Әкей жоқ енді бізге...
Қатты ұялдым, өзімді бір бақытсыз сорлы сезіндім. Егер хаюандық құмарлық көзімді тұмандантпағанда...
...Бұл арада айтып отырған масқаралығым сол - тіпті аса құнтты күтімді қажет ететін әкемнің өлер сағатында да мені нәпсіқұмарлығы биледі. Бұл арсыздығымды ешқашан ұмыта алмаймын және ақтала да алмаймын".
Менің ұлы адамның бойындағы бұл қасиеттерді тізіп жазып отырғаным, Махатма Гандидің де бәріміз сияқты пенде болғанын, оның да жас кезінде бәріміз сияқты небір өрескел әрекеттерге байқаусызда ұрынып қалып отырғандығы, бірақ ешқашан да өтірік айтып, жалған сөйлеп көрмегендігі жасы ұлғайып, әлем мойындағын ұлы тұлғаға айналған тұсының өзінде де, кітап жазғанда да ештеңені ешкімнен бұғып қалмай ашық жазғанынан оқып-біліп, соны ауыз-екі әңгіме ретінде баяндап отырғаным бұл.
Махатма Гандидің тұтас ғұмыры - аңызға толы. Ең бастысы оның балалық, жастық шағының көпшілігіміздің өмірімізге ұқсастығында болса, азамат болып қалыптасып, халқына қызмет еткен жылдары адам төзгісіз небір төзімділіктерге барып, адам қолы бара бермейтін жеке бастық баз кешулері, басқаларға үлгі болуы үшін істеген адамгершілікке толы қилы-қилы әрекеттері ешқайсысымызды да бей-жай қалдырмасы даусыз.
Мохандастың жас кезіндегі қай бір әрекетін алып қарасаң да, саналы түрде әдейі істеген жағымсыз қылықтарын кездестіре алмайсың. Тіпті балалықпен, бозбалалықпен істеп қойған қылықтарының өзінен адалдықты, шыншылдықты, ақиқатты байқау қиын емес. Оның бойындағы адам баласына деген шексіз мейірімділік, төзімділік, ыждағаттылық, ұмтылушылық оның әрбір қылығынан, әрекетінен тап-таза шындық болып, айнадағыдай анық көрініп түрады.
"Адамгершілік бүкіл әрекеттің негізі, ал ақиқат - адамгершіліктің мәні деген сенім ғана санама терең тамыр бойлатқан еді. Ақиқат менің бірден-бір мақсатым болды. Осы оймен күннен-күнге ширыға бердім, ақиқатты түсінуім де барған сайын кеңейе түсті".
Міне осылайша ағынан ақтарылған М.Ганди ешкімнен ешқашан ештеңе бүгіп көрген емес. Халқына, Жаратушыға адал қызмет етудің бір түрі - Брахмачария антын қабылдау деп ұққан ол әлемде ешбір еркек бара бермейтін батыл қадамға барады. Брахмачария анты -
| |  скачать работу |
Махатма Ганди | 
