ТҰҒЫР МЕН ҒҰМЫР
аз жатты. Кенет шешесінің жылаған даусын естігендей болды. Зәресі ұшып, орынынан қалай атып тұрғанын білмей қалды.
Бірінші көргені – үстінде ашық қоңыр кителі бар, теріс қарап тұрған ұзын мойын қара торы кісі, оның ар жағында абдырап, костюмінің түймесін сала алмай әлек болып жатқан әкесі. Есік жақта әскерше киінген дембелше біреу тұр. Шешесі шашы дудырап, әкесі әлде бірдеңеге көнбей жатқандай, жалбарына қарап, булыға жылап, арасында түсініксіз бірдеңелерді айтып, қайтадан булыға жылайды. Қасында тұрған бейтаныс кісілерде үн жоқ. Мынау оқиғаға қатысы жоқ адамдар секілді. Ештеңеге түсінбесе де, шешесінің жылағанын көріп, Батырдың жүрегі атқақтап аузына тығылды. Бір қарағанда осы тұрған көріністе кісі шошырлық ештеңе жоқ секілді еді, келіп тұрған адамдардың түрінен де қорқынышты ештеңе байқалмайтын, бірақ бір сұмдықтың басталғанын бала жүрегі әкесінің абдыраған жүзінен, шешесінің тұншыға жылаған үнінен анық білді.
Түпкі бөлмеден ұйпа-тұйпа болып кіріп келген Батырды көріп, Шәйкен қанша сабырлы болайын десе де, сабырлы бола алмады. Қасына келіп баласын құшақтап, өксіп жіберді де, өз үнінен өзі шошығандай, кілт тоқтап, ентіге дем алып, ештеңе айта алмай, үнсіз қалтырана күрсінді. Содан кейін артына бұрылып:
– Жылама, – деді әйеліне кекештене, – Раушанды оятасың. Балалардың зәресін ұшырмайық.
Әкесі көп ұзамай қайтып келетін адамша ештеңе айтпастан, шығуға бет алды. Есік алдында тұрған әскери адам, аса бір лауазымды адамға қызмет көрсеткендей, бұған есік ашып күтіп тұрды. Ең соңынан шыққан ұзын мойын бейтаныс кісі ешкімге бұрылып қарамай, мұндай оқиғаға көзім үйренген, маған сендердің уайымдарың, көз жастарың түкке де қажет емес дегендей бір сазарған бейтарап күйде немесе мен ештеңе де көрген жоқпын, сендерді де көріп тұрған жоқпын, ештеңе де білмеймін, ештеңе де айтпаймын деп те жоруға болғандай бір түрмен үн-түнсіз шығып кетті.
Олар кеткеннен кейін шешесі мұны құшақтап, өксіп ұзақ жылады. Неге жылап тұрғанын білмесе де, шешесіне қосылып Батыр да жылады.
Бірақ шешесінің де, өзінің де неге жылағанын ол көп ұзамай-ақ білді. Әкесі халық жауы деген атпен тұтқындалыпты.
Басқа түскен нәубеттің орасан үлкендігі сонша оны анықтап, мәніне терең түсініп, тұжырым жасауға, әрине, баланың шамасы жеткен жоқ. Тек аяқ астынан осындай жамандық тап болатын болса, неге аяқ астынан тағы бір жақсылық тап болмасқа дегендей әлде бір түсініксіз дәмеге емексіп жүрген.
Жамандық мұнымен тоқтамады. Екі күннен кейін бұларды төрт бөлмелі үйден шығарып, әлде бір барақ секілді ескі үйге көшірді. Бұрынғы үйге бұлармен аралас-құралас болып жүрген әкесінің бір қызметтес достарының бірі кірді. Шешесі бар бәлені солардан көріп, қарғап-сілеп, балағаттап жүрді.
Алайда бәле мұнымен де тоқтамады. Бір аптадан кейін шешесі ұсталды. Шешесі кетіп бара жатып, жылауға да шамасы келмеді. Демі таусыла булығып, бәленшеге, түгеншеге хабарлас деп, араласып жүрген бір-екі достарының атын сыбырлай айтып, содан кейін зарлана сөйлеп: «Бір Аллаға тапсырдым, бір Аллаға…» – дей берді демікпе адамдай қатты ентігіп.
Шын қасіретті Батыр енді түсінді. Үрей дауылы аяқ-қолын жерге тигізбей, беймәлім бір жаққа ұшырып ала жөнелгендей болды. Қарсыласарға дәрмені жоқ еді. Қолынан келгені қорқу ғана. Төрт жасар қарындасымен екеуі сәби санасы түсініп болмайтын қатыгез уақытпен, күнмен, түнмен, мейірімсіз билікпен, беймәлім тірлікпен бетпе-бет қалды.
Қарындасы шешесін іздеп шырылдағанда Батыр не істерін білмей қосыла жылаған. Кенет енді не істеу керек деген сұрақ алдынан шыққанда, өзін құлама жардың шетінде тұрғандай құйқа тамыры шымырлап есін жиып алды. Не істеу керек – мына қарындасын өлтіріп алмай, өзі өліп қалмау үшін бірдеңе істеу керек. Магазинге бару керек, тамақ істеу керек. Шешесі тастап кеткен ақшаны үнемдеп жұмсау керек. Әр жағы белгісіз. Одан әрі ойлауға Батырдың ақылы жетпейді. Қарындасы, бала неме, жылап-жылап ұйықтап қалды, Батыр таң атқанша көз ілген жоқ.
Келесі күні таңертең бараққа бір әйел келді. Өзін көрген секілді, бірақ жыға таныған жоқ.
– Мен – әкеңнің досы – Ғалым деген кісінің көршісімін. Сендердің жағдайларыңды біліп кел деп жіберді. Олар келе алмады. Күніміз не болады деп өздері де әрең отыр.
Әйел Батырды іргедегі базарға ертіп апарып сүт, айран, май, ет алуға көмектесті. Сүтті таңертең ерте келіп алмаса, бітіп қалатынын айтты. Тамақты қалай істеу керек екенін түсіндірді.
– Шырағым, бұған дейін ерке болған шығарсың, бала болған шығарсың, енді амал жоқ есеюге тура келеді. Тамақ істеп үйрен, кішкентай қарындасыңды ойла. Оның сенен басқа ешкімі жоқ. Ал жақсы, құдай жар болсын, қарақтарым. Өзім келіп тұрармын, – деді кетерінде.
Екі күннен кейін таңертең базардан сүт алуға кезекте тұрғанда әлде бір егде әйел Батырдың иығынан түртіп, анандай жерде тұрған машинаны көрсетіп:
– Шырағым, сені ана машинаның ішінде бір кісі шақырып тұр, – деді.
Батыр ештеңеге түсінбей машинаның қасына барғанда сұр макентош киген жалтыр бас кісі мұны ішке кіргізіп алды. Батыр таныды, үйге қонаққа талай келген, жоғарғы қызметтердің бірінде істейтін Раха деген кісі. Оның шын есімін де, қызметінің атын да бұл білген емес. Әйтеуір жұрттың бәрі қолпаштап, қошемет көрсетіп жататын.
Раха бұған көзінің қиығымен қарап тұрып:
– Айналайын, сендердің жағдайларыңды біліп отырмын. Қол ұшын беруге шама келмей жатыр. Шәйкеннің басына келген жағдай бәрімізге де келуі мүмкін. Мына машина ішінде тығылып сөйлесуге мәжбүр болып отырған себебім сол. Мынаны күнкөрістеріңе жаратыңдар, – деп бір уыс ақшаны Батырдың қолына ұстата салды.
– Мектепке барып жүрсің бе? – деді сосын бұған бұрыла қарап.
– Жоқ, – деді Батыр. – Кішкентай қарындасым жалғыз қала алмайды, қорқады.
– Апыр-ай, – дегеннен басқа Раха ештеңе айта алмады.
Төрт-бес күннен кейін үйге тағы бір әйел келді. Ата-анасы жоқ жас балаларды балалар үйіне жіберу керек екен. Бұлардың аты-жөндерін, туған жылдарын жазып алып кетті. Арада бірнеше күн өткенде осы әйел Батырды әлде бір мекеменің директорына әкелді. Директор шашы қоқырайған беті шамадан тыс аппақ, жалпақ бет әйел екен, бұның бас, аяғына көз жүгірте қарап тұрды да:
– Нешінші класта оқисың? – деді.
– Алтыншы да.
– Жақын туыстарың бар ма?
Батыр жақын туыстардың кімдер екеніне түсінбей директордың бетіне қарады.
– Әкеңмен, не шешеңмен бірге туысқан біреулер бар ма? – деді директор «бар жоғы маған бәрібір» дегендей басқа бір қағаздарын ақтарып жатып.
– Жоқ.
Директор әлде бір қағазын тауып алып, соған қарап тұрып:
– Кішкентай қарындасыңды балалар үйіне жібереміз, – деді. – Бағусыз қалған балалардың бәрін сонда жіберіп жатырмыз.
– Қайда?
– Семейге, – директор қағаздан басын көтеріп, сөзінің қалай әсер еткенін білгісі келгендей Батырға қарады.
– Мені ше? – деді Батыр зәресі ұша.
– Сені басқа бір интернатқа, не балалар үйіне орналастырамыз.
Батыр бірдеңе айтайын деп еді, демі таусылып, сөйлей алмады. Түрі күреңітіп, не айтып тұрғанына өзі түсінбей:
– Ол жалғыз қалай барады? Менсіз қалай… – деді тұтыға.
– Ештеңе етпейді, барлық балаларды солай жіберіп жатырмыз.
Кіп-кішкентай Раушанның, қағу көрмей, еркелеп өскен сәби қарындасының жалғыз кететінін енді анық түсінген Батыр алақтап, не істерін білмей, жан-жағына қарай берді де, кенет бар даусымен өкіріп жылап қоя берді. Екі қолымен қапсыра ұстап, алдындағы столға басын ұрғанын өзі білген жоқ. Қасында отырған әйел мұны ұстай алды. Батыр өзін тоқтатуға шамасы келмей, тоқтаусыз жөтелгендей бір дыбыспен демі біте үздігіп, бірауық дыбысы шықпай үнсіз қалғанда директор да, әйел де бұған шошына қарады. Әлден уақытта барып шегін тарта қайтадан еңірей жөнелді.
– Екеуін бірге жіберуге болмас пе екен? – деді әйел директорға жылап отырған баланы көзімен көрсетіп.
Директор қолын жайып:
– Орын жоқ, – деді орынның жоқ екеніне өзі де таң қалғандай бір үнмен. – Осы бір орынның өзін әрең тауып отырмын.
Бұл сөздерді Батыр естіген жоқ. Армансыз жылап, бойы сәл жеңілдеп, өзіне-өзі келген секілді.
– Оны жалғыз жіберуге болмайды, – деді ол. – Өзі өте қорқақ. Жүрегі ұшып кетеді ғой… – Сөзін аяқтай алмай тағы да кемсеңдеп кетті.
– Онда былай қылайық, – деді директор сәл жібігендей бір үнмен. – Қарындасыңды басқа балалармен қосып жібере береміз. Сосын артынан орын тауып өзіңді жібереміз. Қазір орын болмай жатыр. Жарай ма?
Батыр үндеген жоқ. Директор оны келіскеннің белгісі деп ұғып:
– Бара беріңдер, – деді әйелге қарап.
Қарындасынан айрылу Батырға өте ауыр болды. Шырылдап жылаған Раушанның жүзінде неге бұлай болып жатқанына түсінбеген сәбидің қиналысы мен қорқынышы жатыр еді.
Бір кезде дәурені жүріп, абыройы артқан, дастарханы дос-жаранға, жақсы мен жайсаңға күнде жайылып, думанды да қызықты күндері көп болған отбасының шаңырағы өстіп ортасына түсті.
Бұдан кейінгі өмір Батырға әсері жоқ, жылуы жоқ бір мағынасыз уақыт секілді болып көрінді.
Осындай күндердің бірінде әкесінің досы Ғалымның үйіне барып, тамақ ішіп, қайтып келе жатқанда қала шетіндегі парк секілді бір жерде болып жатқан үлкен жиынның үстінен шықты. Батыр жақындап келгенде көрді – ішінде өзі білетін таныс адамдар аз емес секілді. Биік мінбердің үстіне шығып әлдекімдер айғайлап сөйлеп жатыр. Кенет өзінің үйіне келіп жүретін өте сыйлы үлкен кісі екі қолтығынан демеген екі жас жігіттің көмегіме
| |  скачать работу |
ТҰҒЫР МЕН ҒҰМЫР | 
