Главная    Почта    Новости    Каталог    Одноклассники    Погода    Работа    Игры     Рефераты     Карты
  
по Казнету new!
по каталогу
в рефератах

ТҰҒЫР МЕН ҒҰМЫР

н трибунаға көтеріліп:

– Елімізде сатқындар көбейіп кетті. Ортамызды солардан тазартуымыз керек. Партиямыз бен үкіметіміздің дұрыс саясатын мен қолдаймын, – деді де, міндетімнен құтылдым ба, құтылмадым ба дегендей, екі жігіттің жеңінен өзі ұстап, апыл-ғұпыл тез-тез басып түсіп кетті.

Шеттеу тұрған екі кісі сыбырласып, сөйлесіп тұр.

– Өткен жолғысы басқа біреу еді ғой, – дейді мұрттысы жиынды басқарып жүрген толық сары кісіні көрсетіп.

– Өткен жолғы қайыс қара ұсталып кетіпті ғой, – деді қасындағы аққұба жастау жігіт.

– Қойшы, – дейді мұртты таң қалып. – НКВД-нің да адамдары ұсталады екен-ау.

– Неге ұсталмайды? Олар адам емес пе? – Жастау жігіт осыны айтып, өз сөзі өзіне оғаш көрінгендей мырс етіп күліп жіберді. Содан кейін ұрлана жан жағына қарап, Батырды көрді де, баласынып, оған мән бермей, тағы күлді.

Адамдар кезек-кезек трибунаға көтерілуде. Сөздері негізінен бір-біріне ұқсас, тек біреулері қатты айғайлап, біреулері орташа дауыспен сөйлейді. Біреуі өлең оқыды. Оған біреулер қол соғып жатты.

Болып жатқан оқиғаның астарына ешкім мән беріп тұрмаған секілді. Әр кім өзінің амандығына қуанғандай, жайдары кейіпте бір бірімен алаңсыз әңгімелесіп тұр.

Батыр өзін «азап мен уайымның шегіне жеттім, бұдан әрі мені бақытсыз ету мүмкін емес шығар» деген секілді бір ойдың жетегінде жүрген болатын. Бірақ бақытсыздықта шек жоқ екен. Семейге бара жатқан жолда салқын тиіп, науқастанып, кішкентай қарындасы Раушан қайтыс болыпты деген хабарды естігенде, Батыр есінен танды. Аздап есіріктеніп, орынсыз сөйлеп, орынсыз күле бастағанын естіп, Ғалым мұны ауруханаға жатқызды. Батыр бір айдан кейін есін жинап, қалпына келді. Бірақ бөтен бала секілді. Сөйлеген сөзінде, мінезінде, көз қарасында бір жаттық бар.

Қыс ортасында Батырды Семейдегі интернатқа жіберді. Халық жауларының балаларын Алматыда қалдыруға болмайды екен. Батыр өзін Семей түгілі шетелге асырып жіберсе де, ренжиін деп отырған жоқ-ты. Үйткені енді оған бәрі бір еді.

Ауырғанды сезбеу үшін арнайы укол алған адамдай жан күйзелісін алыстан ғана сезініп, әлдебір доғал түйсікпен жүрген осы күйін өзі дұрыс болды деп ойлады; алғашқы қайғының жетегінде кетсе, тірі қалу-қалмауы неғайбыл секілді көрінді.

Әйтсе де халық жауының балаларына деген көзқарасты сезбеу мүмкін емес еді. Бұлар есіктері дұрыс жабылмайтын, терезелерінен жел саулаған, сыз қабырғалы ескі бөлмелерде жатты. Тіпті төсек орындарына дейін тозығы жеткен ескі-құсқы бірдеңе еді. Тамақты да бөлек үстелде отырып ішеді. Әлде бір мереке кездерінде немесе жоғарыдан өкілдер келгенде, бұларды сапқа тұрғызбайды. Еден жуу, отын-су тасу секілді қара жұмыстардың бәрі осылардың мойнында.

Ең бастысы, сол үшін бұларды мүсіркеп, осыларға обал болар-ау деп жатқан ешкім жоқ, қайта соның бәрі әлі де аздау болып тұрғандай көрінетін секілді.

Мектепте неше түрлі балалар оқиды. Шектен шыққан бұзақылар көп. Олардан мұғалімдердің өздері қаймығатын. Әсіресе, 9-класта оқитын ұзын бойлы, арық, бірақ қолдары күректей Есентай, аты оқушы демесең, соқталдай жігіт. Үзіліс сайын туалеттің ішінде бұрқыратып темекі тартып тұрғаны. Қылмыс жасайтын топпен байланысы бар екен деген де сыбыс бар.

Бірақ балаларға зәбір жасайтын ол емес, біреуге тиіспесе, жүре алмайтын есерсоқтау ұсақ-түйек сотқарлар. Олар біреуді қорлағаннан, зорлағаннан, жылатқаннан айрықша ләззат алатын секілді. Кім көбірек қатыгез болса, соның беделі үстем.

Осының бәрі зиялы қауым отбасында тәртіп пен тәрбиенің қорғауында өскен Батырға өте ауыр тиді. Өзінің түсінігі бөлек, ғұрпы бөлек басқа бір әлемде жүргенін сезді. Бұл ортаның ережесін қабылдап, оның өз адамына айналу қандай ауыр болса, ол ортада бөтен адам болып жүру де сондай ауыр еді.

Бір рет жоғарғы класста оқитын Шәкен деген жалпақ сары бала коридорда тектен текке мұны желкесінен түйіп жіберді. Еш қандай себеп жоқ, ұрғысы келді, ұрды, бітті. Оған әлі келмейтінін білген Батыр да ештеңе дей алмады, үн-түнсіз кете берді. Бірақ түні бойы қорланып жылап, ұйықтай алмады. Жынұрған адамдай өзінен өзі бағжаңдап жүретін бір тентек асханада мұның қолындағы нанын жұлып алып, аузына бұралай тығып, бұған бұрылып та қарамастан, кете барды. Қарсы тұруға мұның жүрегі дауаламайтынына сенімі зор.

Әйтсе де төзім де шексіз емес. Мың күн сынбаған шөлмек бір күні сынады.

1-май мерекесінде мектептің ұзын коридорында концерт болды. Батырмен жатақханада бірге жататын Сәбит бұған шеткерілеу тұстан орын алып қойған екен, сахнада не болып жатқанын көретіндей мүмкіндіктің болғанына қуанып, бұлар көңілді отырған. Кенет Батыр өзінің сол жағында отырған қыздың Шәрбат екенін көріп, қарадай қысылып, терлеп, берекесі кетті. Шәрбат 6 «А» класында оқитын ең әдемі, әрі әнші қыздардың бірі. Бірақ салқын тиіп, тамағы қарлығып, өлең айта алмайтын болыпты. Жайдары ашық қыз екен, Батырмен көптен таныс адамдай еркін әңгімелесіп отырды.

Концерттің орта тұсында сырттан ересек екі бала кірген. Біреуі жалпақ сары Шәкен еді. Алқа-салқа болып, ісініп, шалқақтап тұрған тұрысынан мақтаншақ екені көрініп тұр. Бос орын іздеп, біраз тұрғаннан кейін, жақын тұрған Батырды көріп:

– Әй бала, тұр! Үлкенге орын беру керек, – деді мұны иығынан нұқып.

Батыр естімеген болып отыра берді.

– Әй, мен кімге айтып тұрмын? – деп Шәкен мұны жеңінен жұлқып қалды.

Істің насырға шауып бара жатқанын сезіп, Сәбит орнынан тұрды.

– Жоқ мен мынаның орынына отырамын, – деді Шәкен енді Батырға әбден шүйлігіп.

Батыр оған үнсіз қарап тұрды да:

– Мен өз орынымда отырмын, – деді бейбіт үнмен.

– Слушай, мен саған не дедім? Әлде ести алмай қалдың ба? А? – Шәкен еңкейіп, жауап күткен адамдай құлағын тосты.

– Естідім, бірақ орындағым келмейді, – Батыр да аяқ астынан қырсыға қалды.

Сәбит Батырды бүйірінен түртті:

– Қой, құрсын кетейік.

– Кетпеймін, – деді Батыр. Бір есептен, кетсем бе деп те ойлап еді, бірақ мына басбұзар жәй да сұрамай, әкіреңдеп, келісімге баратын жолды бітеп тастап отыр.

Шәкен жанындағы жылтыр қара балаға қарап:

– Мынау не дейді? – деді Батырды басымен нұсқап көрсетіп.

– Бұл баланы түлен түртіп тұр.

– Тұрасың ба, тұрмайсың ба? Соңғы рет айтамын, – Шәкен бұл жолғы сөзім бір бөлек дегендей қабағы түйіліп сазара қалды.

Батыр жауап берген жоқ.

Кенет Шәкен қатты долданып, Батырды желкеден ұстаған күйі дырылдата сүйреп, шетке шығарды да, желкеден бір ұрып, ұшырып жіберді.

Отырғандар бұларға ошарыла қарады. «Ау, бұл не?», «Қойсаңдаршы» деген дауыстар естіліп жатты.

Мені де өстіп шығара ма деп қорыққандай, Сәбит те атып шықты.

Осы кезде қып-қызыл боп түтіккен Батыр, жығылып жатып жерден күш алғандай, атып тұрып, орынға отыра берген өзінен ересек баланың жағасына жармасты. Өзінен күшті, әрі аты шыққан тентек баладан түк қорықпай тұрғанына оның өзі де таңқалып еді. Қатты ашудың адамға ерекше қуат беретінін ол бұрын білмейтін. Өзіне бір жақтан көмек келгендей арқаланып, енді не істеймін десе де, еркі бардай және ештеңеге жауап бермейтіндей өзін еркін сезінді.

Шәкен өзінен кіші баланың мынандай шабуылын күтпеген болу керек:

– Өй, өй, – дей берді қорғалақтап. – Атаңа нәлет өлгің кеп жүр ме? – деді де, орынынан тұрып, Батырда итермелей, мұның шаруасын біржола бітірейін дегендей, бүйірдегі есіктен сыртқа алып шықты. – Мен саған көрсетейін, иттің баласы…

Құлаштай ұрған соққыдан Батыр тағы да ұшып түсті. Шәкен долданған күйі оны умаждап, соққының астына алды да, тұра беріп іштен екі рет тепті.

Ол осымен шаруа біткен шығар деп, бұрылып ішке ене бергенде, артынан қайта жармасқан Батырды көріп, бір сәт сасып қалғандай болды. Батыр соны пайдаланып, бетінен бірнеше рет ұрып үлгерді.

Тұщы етіне ащы таяқ тиген долы тентек:

– Өй, әкеңнің… – деп алас-күлес қайта ұмтылды. Батырды көтеріп әкеліп, балшықтың үстіне алып ұрды да, тамағынан қылғындыра: – Қоясың ба? – деді барылдап. – Жоқ, қоясың ба?..

– Өлтірем, – деді Батыр қырылдап. Ашудан күш алған Батыр денесінің ауырғанын да сезген жоқ. Тырбаңдап жатып, ретінің қалай келіп қалғанын өзі де байқаған жоқ, үстіндегі баланы аяғымен бастан бір тепті.

– Өй, әкеңнің… – Шәкен одан жаман долданып, астындағы баланы тағы да құлаштап ұра бастады.

Батыр қайтатын емес. Бір көзі ісіп, жабылып қалған. Аузында жылымшы қанның дәмі.

Шәкен ұра-ұра шаршаған адамдай орынан тұрып, екі-үш қадам шегініп, өлі тірісін білгісі келгендей, екі бүйірін таянып, Батырға қарап қалған. Батыр орынан тұрды да, жерден қолына іліккен жұдырықтай бір тас-ты алып, жіберіп қалды. Шәкен, құдай сақтағанда, бұғып үлгерді, тас мектеп терезесінің күл талқанын шығарды.

Осы кезде Шәкен шын қорықты. Мынаның өлтіріп тастамасаң, қоятын түрі байқалмайды.

– Әй, мынауың жынды ғой! Өлтіресің бе адамды? – Шәкен тағы бірдеңемен ұрып жүре ме деп жүгіріп келіп, Батырдың екі қолынан қапсырып ұстай алды. – Қойсаңшы, болды ғой енді. – Даусы жалынғандай шықты. – Кенет шыңғырып қолын ербеңдетіп шегініп кетті. – Мынау оңбаған, қолымды тістеп алды, – деді, жан-жағына қолын көрсетіп. Шәкен мына баланың бірі өліп, бірі қалатын ережесіз төбелеске көшкенін сезіп, жұмсара бастады.

– Болды, болды енді, давай, татуласайық. Жарай ма?

Батыр оның сөзін естіген жоқ. «Өлтірем» дейді қырылдап, жалғыз көзімен ежірейе қарап. Кенет өзіне тағы бірдеңе айтқысы келіп, жақындай берген

12345След.
скачать работу

ТҰҒЫР МЕН ҒҰМЫР

 

Отправка СМС бесплатно

На правах рекламы


ZERO.kz
 
Модератор сайта RESURS.KZ