ТҰҒЫР МЕН ҒҰМЫР
басқа бір арнаға түсті. Соғыстан басқа сөз де, қам-қаракет те жоқ. Басқа түскен ұлы нәубет, ортақ тілек, ортақ уайым адамдарды бір біріне жақындатып, табыстыра түскен тәрізді.
Қыркүйектің басында ауданнан келген уәкілдің айтуымен жасы 18-ге толған комсомолдар, шақыруды күтпей, өз еріктерімен соғысқа баруға арыз берді. Бұлардың ішінде жасы толмаған, бірақ сырықтай болып өсіп қалған Батыр да бар еді. Батыр бұл шешімге өз еркімен келді. Ғалым ағасының хатындағы әлде бір «халық жауының» баласын кәмелетке толған күні тұтқындапты деген хабар есінен кетпей қойған. Келесі жылы 18-ге толады екен. Ендеше текке тұтқындалып, жазықсыз атылып немесе түрмеде шірігенше, соғыста өлген артық емес пе дейтін секілді ішінен біреу.
Батырдың жасы толмағанын білгенде ауданнан келген уәкіл ойланып қалған. Бірақ Батырдың:
– Бір жаста тұрған не бар? 18-ге толғандармен мені күрестіріп көріңіз, ешқайсысынан да жеңілмеймін. Соғысқа жастан бұрын қайрат керек қой, – деген сөзін естіп мәз боп күлген еді. Содан кейін түсін өзгертіп:
– Дұрыс айтасың шырағым, өте дұрыс айтасың. Отан үшін отқа түс, күймейсің деген. Сендер секілді жастар осындай тілек білдіріп жатса, бүкіл елдің рухы көтеріледі. Мұндай тілектерді газетке беру керек. Бұл үлкен бастама. Рахмет айналайын, – деді.
Бірақ Батырды әскерге алу оңай шаруа болмай шықты. Ақыры жасын өсіріп, құжаттарын қайта толтырып барып, заңдастырған еді. Көп ұзамай бұларды аттандыру рәсімі болды. Колхоз Басқармасы кеңсесінің алдында митинг өткізілді. Ауыл совет төрағасы жалынды сөз сөйледі. Шалдар көзіне жас алды. Әлдебір кемпір дауыс қылып, оған колхоз бастығы Кенжәлі: «Жаман ырым бастама» – деп ұрсып тастады.
Қасен шал Батырды құшақтап:
– Кәмсөмөлім, кәмсөмөлім, – дей берді кемсеңдеп. Онысы «комсомолға өтем деп ақыры осылай болдың ба» деген секілді естілді.
Біреулер шалды келеке қылып күліп жатыр.
Өз отанын жаудан қорғау кез келген адамның азаматтық міндеті екені үлкен зердені қажет етпейтін түсінікті нәрсе деп ойлайтын Батыр. Бірақ қалың топ болып ауданнан аттанып, қалаға келіп, одан әскер жасақталып жатқан жерде арнайы дайындықтан өтіп жүрген кездерде жауынгерлік рухты көтеретін асқақ сөздер күн сайын құлағына құйылып жатса да, азғантай ғұмырында көрген осынша қасіреттен кейін, мына елді отаным деп айтуға аузым бара ма деген бір кесепат ой санасынан көлбеңдеп кетпей қойды. Бұл оймен өзі де келіскісі келмейтін секілді, бірақ соған қисынды дәлелмен тойтарыс беруге шамасының жетпей тұрғанын да сезеді.
Полктің политругі, әлдебір комбинатта комсомол комитетінің хатшысы болып істеген сөзуар орыс жігіті, мұның осы ойын біліп тұрғандай, солдаттармен әңгіме тұсында көбіне Батырға қарап сөйлейді. Отан қорғаудың абыройлы парыз екенін дәлелдеп, ұлы адамдардың сөздерінен толып жатқан цитаттар келтіреді. Бірақ сөзі дәлелді, ұғынықты.
Бұлар әлдеқалай құрама батальонға тап болған секілді. Көбісі әр жақтан келген әскери тәртіптен хабарлары шамалы, қарапайым, можантопай шаруа адамдары. Алғашқыда майдан шебінен аулақтау жерде дайындық жүргізумен болды. Күніне бәленбай шақырым жерге маршировка, мылтық ату, қорғаныс шебін жасап, траншеялар қазу, қала берді, отын дайындап, тамақ істеу, тағы сол сияқты бітпейтін шаруалар.
Соғыс қияметіне әлі ене қоймаған Батырға, қанша қиналғанмен, бұрынғы өмірінен қазірігі жағдайы жеңілірек секілді. Бұрынғы өмірі жүйкесіне көбірек тиетін тәрізді еді. Үйткені өзінің ешкімге де керегі жоқ екенін сезетін. Бұл өмірге артық адамдай боп жүретін.
Ал мұнда өзінің керектігін және өзіне тіреліп тұрған заттың өте маңызды нәрсе екенін аңғарады.
Алғашқы ұрысқа шығар алдында батальон командирінің:
– Солдаттар! Отан тағдыры сіздердің қолдарыңыз-да. Мен сіздерге сенемін, бауырларым! – деген сөзін естіп, әркім өздерін елдің тең дәрежелі азаматы екенін сезінгендей іштей бір тебіреністе болып, әрі өз мойындарына жүктелген жауапкершіліктің соншалықты зор екенін де түсінген еді.
Алғашқы ұрыс жаудың шабуылын күту ғана болды. Ал жау бұларды артиллериямен алыстан атқылағаны болмаса, тіке шабуылға шыққан жоқ. Шығын көп емес деп жатты. Үйткені немістер бұлардың әдейі жасалған жалған бекіністерін атқылаумен болған. Бірақ келесі күнгі шабуыл қатты тиді. Немістер бұлардың орынын дәл анықтаған болуы керек, снарядтар көбіне бекініске тура түсіп жатты.
Жақын тұстан әлдекімнің көмек сұрап жан даусы шыққанын естіп, Батыр еңбектеп жанына келген – Бейсенбай деген ересек жауынгер екен. Аспанда жарылатын снарядтың жарықшағы мойнына тиіпті. Екі қолымен алқымын қыса, аузынан шұбырған қанға шашалып: «Батыр, Батыр…» – дей береді қырылдап. Өзінен кетіп бара жатқан өмірді алдында тұрған адамның атымен тоқтатқысы келгендей, Батырдың атын қайталаумен болды. Ақыры санитардың келуіне жетпей, тыпырлап жатып жан тапсырды. Ажалдың қандай болатынын сезіп, Батырдың алғаш рет үрейі ұшқаны осы еді.
Бірақ үрейдің сыртында өзінің амандығына, әлгі оқтың өзіне тимегеніне іштей қуанбайтын солдат жоқ. Сол қуаныш өлім қорқынышына терең бойлатпай, күш-қуатыңды, жігеріңді сақтап қалатын секілді.
Батырдың өзін өзі билеп, үрейге берілмей, ұстамдылық танытуына үлгі болып жүрген бір адам – взвод командирі Қайрат. Әлде мінезі ұнады ма, әлде еліміз, жеріміз бір деген ұғымнан ба – әйтеуір, ұсақ түйек тапсырмаларда мұны қасынан тастамайды. Өзі спортшы болған, әбжіл, қарулы, мақтағанды жек көрмейді, қауіп-қатерге жақын жүреді.
Келесі күні Қайрат Батырды ертіп барлауға шықты. Қайраттың өлермендігін көріп, бұл да одан қалғысы келмей, іштей онымен бәсекеге түскендей болады.
Бұлар немістер орналасқан деревняға түнделетіп келді. Үстеріне шаруа киімін киіп, жергілікті тұрғын-дардан хабар алып, немістер орналасқан үйлерге жақындай түскен. Қайрат Батырды үй сыртындағы қораның тасасына қалдырып, өзі бұқпалап әрі кетті. Қораға үнсіз жабысып тұрған Батыр кенет дәл қасында теріс қарап, шинелсіз жеңіл киіммен тұрған немісті көріп, не істерін білмей сілейіп тұрып қалды. Бірақ енді сәл кешіксе, өзінің құритынын сезіп, тұра ұмтылғаны есінде. Енді бірде аяғының астында құлап жатқан немісті көрді. Қолындағы автоматтың дүмімен ұрған секілді. Не істеп тұрғанын өзі де білмей, немістің үстіндегі кителін сыпырып, беліндегі пистолетін алды да, автоматтың дүмімен тағы да бастан бір ұрды.
Осы кезде Қайрат та оралған.
– Ойбай, не боп қалды? – деді ол шошына сыбырлап.
– Мына бір немісті өлтіріп, киімін алдым.
– Оны не істейсің?
– Мұнсыз кім сенеді менің немісті өлтіргеніме?
Қайрат күліп жіберді.
– Жүр кеттік, – деді алға түсіп.
Бұлар қайтып оралғанда штабқа генерал келіп, картаны жайып тастап, әлденені талқылап жатыр екен. Батырдың ерлігін естіп, бәрі мәз болды. Әкелген кителі неміс әскерінің командирлерінің бірінікі секілді.
– Жарайсың, жігітім! – деді генерал мұны арқасынан қағып. – Көзсіз ерлік те керек, бірақ абай болуды ұмытпа. Тірі солдат қана отанды қорғай алады.
Келесі күні бұлар тұтқиылдан шабуыл жасап, деревняны алды. Қайрат пен Батыр бірінен бірі қалғысы келмегендей шабуылдың алдыңғы жағында жүрді. Соғыста жеңістің желігі деген болады екен. Батыл қимылдап, жаудың зәресін ала алсаң ғана, аман қалуға мүмкіндік молдау көрінеді.
Бірақ қуаныш ұзаққа бармады. Немістер басқа жақтан шепті бұзып, бұлар қоршауда қалды. Қоршаудан шығу кезінде шығын көп болды. Батальонның жартысы ғана қалды деп жатты. Бораған оқтың астында бастарын көтере алмай жатқан жауынгерлерді шабуылға бастамақ болған рота командирі мен батальон комиссары оққа ұшты. Батыр немістерге жербауырлап жақындай түскен Қайраттың соңына ілесті. Қайрат бір тұста тоқтап, артынан жеткен Батырға: «Қоршауды бұза алмасақ, бәрібір өлеміз, шабуылды бірге бастайық» – деді ентігіп. Қайрат айтса, бірдеңе білетіндей болып көрінгендіктен, Батыр басын изеді.
Немістермен ара тым жақындап, дегбір қаша бас-тады. Жауған оқ та саябырсып, жау жағы әлденені күткендей тыныштала қалған. Одан әрі Батырдың жүйкесі шыдамады, орнынан атып тұрып: «Ура!» – деп бар даусымен ақыра алға ұмытылды. Іле-шала Қайрат та атып тұрды. Оның да уралаған даусы жауынгерлерге дем бергендей болды. Жүздеген солдаттардың арқыраған даусы немістерді састырған секілді. Қашқан жауды көріп, Батыр мен Қайрат еліріп, бүкіл батальонның алдында келеді. Жусаған өлік, қару-жарақ, техника, зеңбіректер… – олжа шаш етектен.
Жеңіс қуанышынан артық ештеңе жоқ секілді. Жайшылықта шырай бермейтін сұсты, қатал батальон командирі де ыржалақтап күле береді.
Бұл ұрыс Батырдың даңқын шығарған ұрыс болды. Генерал өзі туралы мақала жазбақ болған орталық басылымдардың бірінің корреспондентін: «Мені емес, солдаттарды жазыңдар. Сонда армияның рухы көтеріледі. Ержүрек солдаттар бізде баршылық», – деп осы батальонның командиріне жіберіпті. Батальон командирі ойланбастан Батырды айтқан көрінеді. Орта бойлы, бұйра шашты, қараторы журналист мұнымен жарты күн отырып, сұхбат жүргізді. Бірнеше рет фотоға түсірді. Батыр бүкіл қауіп-қатердің ішінде өзімен бірге болған, әрі өзіне басшы болып жүрген Қайраттың жабырқаулау жүргенін көріп, іштей қатты қынжылды. Корреспондент жігітке Қайраттың өзінен кем ерлік көрсетпегенін айтып көріп еді, ол: «Бұл – генералдың тапсырмасы, маған қатардағы солдат керек», – деп тұрып алды. Әсіресе, Батырдың аты орыс тіліне аударылғанда да «батыр» деген мағынаны беретінін естігенде корреспондент мақаласына таптырмайтын деталь табылғандай тіпті мәз болды.
Көп ұзамай орталық газетке «Майданнан репортаж» деген атпен Батырдың автомат ұстап түскен суреті бар көлемді мақала жарияланды. Мұны наградаға
| |  скачать работу |
ТҰҒЫР МЕН ҒҰМЫР | 
