Бютжетаралық қатынастар
Другие рефераты
Жоспары:
Кіріспе________________________________________________3-бет
I. Бюджетаралық қатынастар – бюджеттік реттеудің негізгі
құраушысы ретінде____________________________________________5-бет
II. Мемлекеттік басқару деңгейлері арасында өкілеттіліктерді бөлу_____10-бет
III. Салық – бюджетаралық қатынастарды реттеуші механизм ретінде __15-бет
IV. Бюджетаралық қатынастарды жетілдіру жолдары_________________22-бет
Қорытынды__________________________________________24-бет
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі_______________________25-бет
Кіріспе
Бюджет – мемлекеттің міндеттері мен функцияларын іске асыруды қаржымен қамтамасыз етуге арналған орталықтандырылған ақша қоры [1].
Ел бюджеті ұлттық экономиканы басқарудың ең маңызды құралы болып табылады. Кез келген реформаны жүргізу және экономиканы дамыту орасан зор қаржыны талап етеді. Қазіргі кезде бюджет қоғам өмірінің барлық саласын: халық шаруашылығын, әлеуметтік сақтандыру мен қамсыздандыру, білім беру, ғылым, мәдениет, өнер, денсаулық сақтау, қорғаныс пен басқаруды қамтитын экономикалық реформаны жүргізуге мемлекеттің сыртқы және ішкі ресурстарын жасақтап әрі шоғырландыруға қабілетті.
Бюджет процесіндегі республикалық, облыстық бюджеттер, республикалық маңызы бар қаланың, астананың, аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың) бюджеттері арасындағы және республикалық бюджет пен Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры арасындағы қатынастар бюджетаралық қатынастар болып табылады [1].
Бюджетаралық қатынастар – бұл тұрақты немесе ұзақ мерзімді негізде елдің бюджеттік жүйесіне түсетін кірістер, шығыс өкілеттіліктерді шектеу, тұрақты және ұзақ мерзімді негізде реттеуші салықтардың бекіту нормативтерін анықтау, бюджеттік реттеу ретімен жоғарғы деңгей бюджеттерінен төменгі бюджеттерге қаржыларды қайта тарату, қосымша шығындар туғызған шешімдер қабылдаумен немесе шығыс өкілеттіліктерді берумен байланысты шығындардың орнын толтыру, қайтымды ақылы және ақысыз негізде уақытша көмек көрсету, сонымен қатар биліктің әртүрлі деңгейлері және бір билік деңгейінің әртүрлі мүддесінде, шығындарды қаржылындыру үшін аумақтарды біріктіру бойынша бюджеттік үдеріс барысында мемлекеттік және муниципалдық билік органдары арасында пайда болатын, экономика-құқықтық қатынастар. Берілген анықтаманың принциптік ерекшеліктері келесілерден тұрады:
- біріншіден, мұнда бюджетаралық ретінде қарастыруға болатын, бюджеттік үдеріс барысында пайда болатын қатынастардың толық тізімі келтірілген;
- екіншіден, берілген анықтамада бір деңгей бюджеттері арасындағы қатынастар да бюджетаралық қатынастарға жатқызылған.
Мемлекеттік бюджеттің қызмет етуінің ұйымдастырушылық формасы болып, оның бюджеттік жүйесі табылады. Бұл елдің бүкіл аумағындағы әлеуметтік әділеттілік принципін сақтау қажеттілігімен, мүмкін болатын икемділікті қамтамасыз ету маңыздылығымен, бюджет қаржыларын пайдалану тиімділігімен шартталған.
1 Қазақстан Республикасының Бюджет Кодексі (2008жылғы 24сәуір №548-ІІ, өзгертулермен 7.07.06ж. №176-ІІІ)
Бюджетаралық қатынас – мемлекетті басқарудың негізгі мәселелерінің бірі. Саяси тұрақты қоғамды және үнемі өспелі ұлттық экономиканы құру аймақаралық айырмашылықтарды теңестіру мәселелерін шешпейінше мүмкін емес. Бюджетаралық қатынастарға жалпы алғанда мыналар жатады:
- жеке әлеуметтік және экономикалық функцияларды орындау үшін жауапкершілікті республикалық және жергілікті деңгейлер арасында бөлу және заңдық тағайындауға негізделген шығыстарды тарату;
- бюджеттік жүйенің әрбір деңгейіне бекітілген өкілеттіліктерге бара-бар шығындар шамасын негіздеу;
- барлық деңгейдегі бюджеттер кірістерінің көздерін заңдық бекіту және анықтауды көздейтін кірістерді тарату.
Қалыптасатын бюджетаралық қатынастардың мәнін, олардың ұйымдастырылу ретін және ерекшеліктерін зерттеу келесідей қорытынды жасауға мүмкіндік береді: бюджетаралық қатынастар қалыптасатын, бюджеттік жүйелер деңгейлеріне тәуелді, оларды деңгейаралық қатынастарға және бір деңгей бюджеттері арасындағы қатынастарға бөлуге болады, ал бюджетаралық қатынастардың пайда болу бағыттарына тәуелді оларды үш негізгі блоктарға бөлуге болады. Олар: бюджеттік жүйе деңгейлері арасында тұрақты негізде шығыстар және кірістерді толық немесе бөлшектеп шектеу, бюджетаралық реттеу, бірігіп қаржыландыру шаралары бойынша және өзара қатынастарды жедел реттеу, мақсатты қолдау бойынша бюджетаралық қатынастар.
I. Бюджетаралық қатынастар – бюджеттік реттеудің негізгі құраушысы ретінде
Қазақстан Республикасының Бюджет Кодексіне сәйкес бюджетаралық қатынастар бұл – «бюджет үрдісіндегі жоғары тұрған бюджеттердің төменгі бюджеттермен қарым-қатынасы».
Бюджетаралық қатынастар мыналарға негізделеді:
- мемлекеттік басқару деңгейлері арасындағы қызметтер мен өкілеттіліктерді нақты бөлу;
- бюджет деңгейлері арасындағы кірістер мен шығындарды бірыңғай бөлу;
- бюджетаралық қатынастарды бірыңғай және ашық (прозрачность) әдісі негізінде анықтау.
Қазақстандағы бюджетаралық қатынастардың формалары мен әдістерін қарастырудан бұрын, бюджетаралық қатынастар үлгілерінің түрлері толық зерттелмегенін айта кеткен жөн. Ағылшынның мамандары Г. Хьюз бен С. Смиттің экономикалық ынтамақтастық және даму ұйымы (ЭЫДҰ) елдерінің (аз халқы бар елдерді қоспағанда – Жаңа Зеландия, Ирландия, Люксембург)бюджеттік жүйелеріне берген бағалары қызықты да қажетті. Олар мына белгілер бойынша бағалайды:
- бюджетаралық қатынастарды реттеудегі ұқсастықтар;
- бюджетаралық қатынастардың ерекшеліктері;
- орталық және субұлттық биліктер рөлдерінің қатынасы.
Нәтижесінде жоғарыда аталған 19 елі төрт топқа бөлінді.
Бірінші топқа 3 федеративті (Австралия, Канада, АҚШ) және екі унитарлы (Ұлыбритания, Жапония) мемлекеттері кірді.
Екінші топқа Солтүстік Еуропа елдері кірді: Дания, Норвегия, Швеция, Финляндия.
Үшінші топқа Батыс Еуропаның федеративті елдері кіреді: Австрия, Германия, Швейцария.
Төртінші топқа: Бельгия, Франция, Греция, Италия, Нидерланды, Португалия, Испания.
Бірінші топтағы елдер кең салықтық өкілеттікке негізделетін аймақтық және жергілікті биліктің тәуелсіздігімен (самостоятельность) ерекшеленеді, екіншісі – аймақтық және жергілікті биліктердің әлеуметтік шығындарды қаржыландырудағы жоғары үлесі, үшіншісі — әр түрлі деңгейдегі бюджеттердің автономдығы, төртіншісі – аймақтардың орталық бюджетке қаржылық тәуелділігі.
Статистикалық анализ көрсетіп отырғандай (1,2кесте), экономикалық дамыған елдерде жергілікті бюджеттің өте жоғары қаржылық автономдығы бар және жергілікті бюджетке тәуелсіз немесе аз тәуелділігі бар бірқатар мемлекеттер бар.
Швеция, Люксембург, Исландия және Испания сияқты елдерде жергілікті бюджеттердің табыстары барлық соманың 99,2% — 72,8% құрайды. Жапония, Франция, Финляндия, Бельгия және Дания елдерінде жергілікті бюджеттің қаржылық автономдығы 68 – 56% құрайды. Орташа алғанда, жергілікті бюджеттің жеке табыстарының үлесіне 59,5% келеді, ал орталық әкімшілік бюджетінен трансферттерге 40,5% келеді.
Алайда, көптеген мемлекеттердегі жергілікті органдар өзінен жоғары тұрған органдарға тәуелді болып келеді. Олар – Нидерланды, Италия, Ирландия, Португалия. Олардың трансферттері ағымдағы табыстың 62 -80% құрайды. Мұндай орталық әкімшілік жағынан жергілікті бюджеттерді қаржыландыру, аймақтардың дамуындағы диспропорцияны жою мақсатында бюджеттік каналдар арқылы ұлттық табысты қайта бөлу (перераспределение) үшін жасап отыр. Бұл елдерде негізгі салықтардың барлығы орталық органның бюджетіне түседі, ал жергілікті органдарда салық салу ағымдағы табыстың 10% — на жетер-жетпес.
Кесте 1 – 1994 жылғы бюджеттік жүйе звеноларының табыстары *
(пайыз бойынша)
Елдер Орталық бюджет Федерация субъектілері мүшелерінің бюджеттері Жергілікті бюджеттер Әлеуметтік сақтандыру қорларының бюджеттері
Федералды мемлекеттер
Австралия
Австрия
Канада
АҚШ
Германия
Швейцария **
Орташа 75,8
46,5
33,2
31,9
29,2
29,2
41,8 44,8***
21,8
53,6
47,6***
27,0
30,4
37,5 -
15,3
27,9
-
16,2
21,5
20,2 -
31,9
6,2
30,7
42,0
37,5
29,7
Унитарлы мемлекеттер
Бельгия
Ұлыбритания
Дания
Ирландия
Исландия
Испания
Италия
Люксембург
Нидерланды
Норвегия
Португалия
Франция
Швеция
Жапония
Орташа 54,7
72,8
68,3
79,6
76,7
44,4
66,4
62,4
50,6
58,5
70,5
41,9
53,0
35,0
59,8 -
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
- 12,5
27,6
49,7
36,7
24,9
25,9
39,8
14,0
34,3
31,6
8,0
16,6
35,7
44,8
29,7 50,9
18,9
12,8
18,8
16,9
45,6
51,9
36,8
42,8
32,6
27,3
44,5
25,1
43,2
32,3
* Fiscal Federalism in theory and practice. IMF, 1997 – P.669.
** Тек ағымдағы табыстар
*** Штаттар мен муниципалитеттер бюджеттерінің сомасы.
Жергілікті бюджеттік-салықтық жүйелердің құрылымы әр елдерде әр түрлі. Бұл тарихи дәстүрлермен, жергілікті қаржыларды бақылайтын мемлекеттік бақылаулардың көлемі мен формаларын анықтайтын заңнамалармен, жергілікті бюджеттер мен банк се
| |  скачать работу |
Другие рефераты
|
