Екі дүниежүзілік соғыстар аралығындағы европалық тарихнама. АҚШ тарих ғылымы

Дәстүрлі республикалық бағыттағы тарихшылар А.Олар басқарған Француз төңкерісін ,Қазан төңкерісі мен толық үйлестіруден қорғап,Франция төңкерісі террор қолданғанымен, Францияда ол  жариялылықпен заңды сипат алды деген.Олар қайтыс болған соң, ол құрған « Француз төңкерісі тарихын зерттейтін қоғам » тарихи төңкерістердізерттейтін басты орталық бола жағдайын жоғалтады және 1935 жылы өмір сүруін тоқтатты.Ұлы Француз төңкерісі тым солшыл бағыттқа көшті де, қызметінде радикальды республикализмді кеңестік бағдарға біріктірді.Оның көсемі Альбер Матьез (1874-1932) болды. 1920-жылдың басында ол коммунистік партия мүшесі болды да, кеңестік тарихшылармен ынтымақтасып, КСРО Ғылым Академиясы корреспондент мүшесіне сайланды, содан кейін  1930-1931жылдары КСРО дағы саяси қуғыннан кейін ынтымақтастық қаиынасы үзілдіМатьезаны якобиншілдер мен большевиктер арасындағы талдаулар қорқыта алмады.Матьезаның негізгі ғылымға қосқан жұмысы Ұлы Француз төікерісі тарихын әлеуметтік тарихпен байланыстыра зерттеуі болды. Матьезаның басты еңбегі « Франция төңкерісі»  (1922-1927) 3 том , және монографиясы, « Борьба с дороговизной и социальное движение в эпоху террора»  (1927) жылы қарапайым қалалықтар жағдайы алғаш рет нақты , 1792-1794 жылдары төңкеріс кезеңінің сынынында халық,экономикалық либерализмге қарсы шығып,осындай төтенше жағдайларда, аграрлы шараларды теңестіріп, сауданы реттеуді,Матьез көрсеткендей болуын талап еткен.Алғашқа баспаны Матьез            « террористерге» деп атаған және тек      1926 жылы ол Сорбонда дәріс оқыды ,ал  1932 жылы университетте семинар уақытында миына қан құйылып сол жерде қайтыс болады.Ұлы француз төңкерісін зерттеудің жетекшіліе рөлі Жоржу Лефеврге  (1874-1959) өтеді.Ол 50 жыл орта мектепте тарихты оқытып, содан кейін университетке оқытушы болады.1932 жылы ол Матьездің орнын ауыстырып, « Робаспьерлік зерттеу қоғамы» және «Француз төңкерісі тарихының анналдары» журналының редакторы, ал 1937 жылы Сорбонда Француз төңкерісі тарихы кафедрасын басқарады.Левефер маркисизмнің ықпалын басынан өткерді,социологтар  Э.Дюркгеймді, орыс тарихшысы И.В.Лучицкий Франция тарихы туралы еңбектерін жоғары бағалады,Ф.Симиан және Э.Лабрусстың есептік әдістерін пайдалануды жақтады.Ж.Лефевр Француз төңкерісі  тарихын зерттеп, оқытуды, азаматтық зор мәні бар,теңдіктің және демократиялық құндылықтығын көрсетті.Оның төңкеріс туралы түсінігі якобиншілдік болғанымен, Робеспьер идеялизмінсіз еді.Лефевр француз тармхшыларының ішінен алғашқылардың бірі болып, төңкерістегі шаруалардың рөлін және келешектегі шаруалардың тарихи тағдырына төңкеріс қалай ықпал еткенін тереңінен зерттеді.Бұл мәселелерді ол « Француз төңкерісі кезіндегі Нор департаменті шаруалары деген еңбегінде  (1925) « Ұлы үрей»,  (1932),    « Террор дәуіріндегі аграрлы мәселе»  (1932) жылдары қарастырған.Лефевр, төңкеріс уақытында шаруалар буржуазияны қолдаушы ғана емес ,жеке еркі мен жеке саналы мақсатпен өзбетімен қоғамдық топ болып қатысқан деп көрсетеді.Лефевр,Ұлы Француз төңкерісі төңірегінде ,ерекше автономиялы шаруалар төңкерісіболып,капиталистік тенденцияға қарсы шыққан деп түйеді.Олардың төңкерістегі мақсаты:шаруалар қожалығын нығайтып, сақтап,өмір үлгісін, әлеуметтік және рухани ауылдық әлемді қорғау болды деген. Шаруалар буржуазиялық төңкерісте сеньорлық құрылысты жоюға мәжбүр етті,бірақ олар буржуазиялық жер меншіктенуге қарсы протест қойып,қауымдық институтты сақтауды  және ірі жериелерін шектеуді талап етті.Францияда төңкеріс феодальдық тәртіпті талқандады,бірақ та ұсақ шаруалардың аграрлы құрылымы бекіді.Нәтижесінде француз ауыл шаруашылығында:капиталистік даму эволюциясы өте баяу жүрді және ұзақ уақытқа созылып, аяқталмады.Лефеврдің « Ұлы үрей «        (1932) ,әлеуметтік психология мен ділдік тарих бойынша жаңашылдық еңбегі бар.Ол осы еңбегінде 1789 жылы шілде айының екінші жартысын қамтыған, жаппай толқулар мен ылаң тудырып, өзіне қаратқан, жалған естілген қарақшы бандиттер туралы бүкіл Франция территориясына  таралған алаңдатушылықты қарастырған. Лефевр1934 жылы «Революционные толпы» яғни « Төңкерістік тобыр» деген мақаласын жариялады.Оған дейін Француз тарихнамасында бұл мәселені ойластырған И.Тэн және Г. Лебон,болған онда төңкерістік тобыр психологиясын екі инстинкте .. тағырық тобырға қайтып оралу,өйткені көпшілік адамдар наразылық жағдайда деген және жаппай жергілігті санада, көзсіз көсемдерге бағыну бар.Лефевр осы құбылысты тереңінен зерттеуге ұмтылды.Соғысаралық кезеңде өз қызметін « Төңкеріс тарихы қоғамы         1848 жылы  19 ғасырда» жалғастырды.Оларға жалғасқан тарихшылар 1830, 1848 және 1870 жылдары, 19 ғасырдағы төңкеріс тарихын, Франциядағы экономикалық және әлеуметтік қатынастар туралы бірқатар еңбектер жариялады.Бірақ та  19 ғасырда төңкеріс тарихына қызығушылық қоғамда сөне бастады.

Соғысаралық кезеңде сондай ..ақ  жұмысшы және социалистік қозғалыстар да зерттелді.Александр Зеваэсаның редакциялауымен

(1873-1953) «Франциядағы социалистік партиялар тарихы»  (1911-1923) жылдары  12-кі томдық басылып шықты.Тұтастай тарихшылар еңбектері, осы мәселелермен айналысқан, позитивистік және оқиғалық сипатта болған, және еңбектерде дәлелді материалдары болды.Оңшыл тарихшылар сынаған,Париж к            коммунасы тарихын зерттеу де , көрінекті орын алды. Париж коммунасы тарихы бойынша ірі маман Жорж Бужен    (1879-1958), болды.ол Сорбондағы профессор, социалист.Ол өзінің қортындысында  Париж коммунасы тарихына құрметпен қарағанмен,оны мемлекеттің жаңа типі социализмге ұмтылған деп санамады,бұл тек кеңестік тарихнамада еөрсетіліп,Коммуна пролетариат диктатурасын орнатудың алғашқы тәжірибесі деп бағаланған деген.Соғысаралық кезеңде Француз тарихнамасы менбасылымдарында,өте қзекті мәселенің бірі , бірінші дүниежүзілік соғыс мәселесі болды.Версаль шарты 231бапта  1919 жылы Германияға соғыс үшін барлық  жауапкершілікті жүктеген деген көзқарас француз үкіметінің официаналды көзқарасы еді.Бірақ та, Француз тарихшыларының қатарында, Германия соғыс бастауға ұмтылған жоқ, қарақшы Ресей менФранция одағы соғыстың басты себебі болды деп провакациялады.Осы мәселені зерттеуде кеңестік құпия шарттар басылымдары үлесін қосты. Онда Германияның бейбіт сүйгіштік мақсатын әшкерелейтін,немістің дипломатиялық құжаттарының басылымдарын және Антанта елдерінің экспанциялық мақсатын әшкереледі. Осыған жауап ретінде Француз үкіметі, Францияның саясатын ақтау үшін,өздерінің дипломатиялық құжаттарын баспаға әзірледі.Олардың  43 томдық басылымы  1929-1959 жылдарға дейін созылып, таза үгіттік төңіректе, немістің басылым құжаттарынан жоғарғы сапада басылып шықты.Француз тарихын зерттеушілердің қатарында жетекші рөл атқарған  бірінші дүниежүзілік соғос кезінде Пьер Ренувен(1893-1974) ,Сорбон профессоры А.Олараның шәкірті және « Обозрение истории мировой войны» журналы редакторы болды.Ол соғыстың шығу себебі туралы тұтастай антантофильдік көзқараста болып,Францияны қорғай отырып, олалғашында Германия мен Австро..Венгрия соғысты қаламады, бірақ Россия Францияны қайшылыққа итермеледі деп бағалаған.Алдағы уақытта ол белсенді түрде Германияның жалпы қарақшылық жолы Антантаны осы жолға түсірді деген.Осы тұрғыда басталған соғыстың  15 жылдығына 1929 жылы француз тарихшыларының ұжымдық еңбегі «Дипломатическая история Европы»  (1871- 1914) жарыққа шығарады, ол сөйтіп үлкен беделге ие болады.Оған қатысқан Ренувен дәстүрлі тарихи дипломатия Ұлы державалардың экономикалық бәсекелестігін ашып, толықтырулармен, қару- жарақтан басып озуды талдаумен  соғысқа идеологиялық әзірлікті түсіндірумен, ұлт..азаттық қозғалыстың ықпалымен , әлеуметтік өмірді қарастырумен, психологиялық және моральдық соғысушы халықтардың  ұмтылсымен түсіндірді.Ренувеннің пікірінше: әскери бәсекелестік және ұлттшылдық,соғысты тудырған, ал экономикалық және сауда бәсекелестігі ұлы державалардың Ренувен  екінші орынға қойған, және ол  қаражыгер мен кәсіпкерлерге әртүрлі тарихи кезеңде үнемі бейбітшілік қажет деп санаған. Ренувен Француз тарихшыларының арасынан халықаралық тарих  мамандығы бойынша зор репутицияға иеленді.Соғыстағы жеңіс және француз отарларын иеленуді келешекте кеңейту,оаршылдық тарихнамада өзінің бейнесін табады.Француз тарихшылары:олардың елі  артта қалған елдерге мәдениетті және өркениетті еңгізді, сондықтан бірінші дүниежүзілік соғыста бұратана әскерлер француз әскері қатарына кірді деген.Соғысаралық кезеңде өте белгілі еңбек       « Француз экспансиясы және француз отарлары тарихы» (1929-1933) 6- ы томдық авторлар ұжымы құраған,отарлаудың өркениеттік миссиясы туралы идеяны  уағыздаған.  1931жылы Алжирды жаулаудың  100 жылдығын осындай рухпен атап өткен.Францияның отарлау саясатын сынаған тарихшылар тек ғана социалистердің оңшыл қанаты болды Соғысаралық кезеңде .саяси ғылымдар қатарында «элективті географияны» дамытуда өзіне  көңіл аударған Францияның әртүрлі аудандарында саяси партиялардың ықпалын және дауыс беру қорытындысын зерттегендер болды.Осы салада инициатива көтерген, оңшыл саяси қайраткер, саяси ғылымдардың ерікті мектебі профессоры Андре Зигфрид (1875- 1959)   болды.Ол дауыс беру қортындысына табиғи жағдайлардың және әлеуметтік – экономикалық құрылымы сәйкестенетін аудандар мен тұрғындардың саяси дәстүрі мен жекешелік құрылымының ықпалынан деп түсіндіруге ұмтылды

1 2 3 4 5

скачать работу

Отправка СМС бесплатно