Экономика – елдік тұғыры
едім.
Олардың ішінде «Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті экономика үшін, бәсекеге қабілетті халық үшін» деп айдар таққан Президенттің 2004 жылғы халыққа Жолдауының маңызы өте зор. Дербес ел, мемлекет, халық болып әлем елдерінің көшінің соңында жүре бермей, қай жағынан болса да сол елдермен тереземіз тең болу қамына кірісуге шақырды бұл Жолдау. Біз ашық экономика, демократиялық қоғам құрып жатырмыз. 170-тен астам әлем елдерімен экономикалық байланыс жасадық. Сөйтіп әлемдегі экономика саласындағы сайысқа, бәсекеге түстік. Ешқандай жайбарақаттықты, баяу жүрісті көтермейтін сайыс. Жедел жүрсең, жедел өзгерсең, соған қоғамды, халқыңды дайындасаң жеңесің, әйтпесе бұрынғыдай көш соңында қаласың. Бұл елдікке, біздің болашағымызға қойылған тарихи сын, әрі тарихи мүмкіндік.
БӘСЕКЕ БӘЙГЕСІНДЕ
Кезекті Жолдауында Елбасы тек бәсекеге қабілеттілік емес, осы тұрғыдан әлемдегі алдыңғы қатардағы елу елдің қатарына қосылу біздің дамуымыздың басты мақсаты деп көрсетті. Өте маңызды да асқақ мақсат. Әлемдегі барынша қанатын жайған жаһандану үрдісінен басқалар да, біздер де тыс қалмаймыз. Осыдан біздің әлем елдерінде алатын орнымыз осы бәсекеге қабілеттілігіңе байланысты. Экономиканың даму қарқынын үдетіп, оны тұрақты ұстап тұру мүмкіндігі де осы бәсекеге қабілеттілігіңе байланысты. Егемендіктің 20 жылы ішінде бәсекеге қабілеттілік анықтайтын ең маңызды көрсеткіштер бойынша әлем елдерінің орташа табысы бар елдердің қатарына қосылдық немесе кейбір көрсеткіштерден олардан да ілгері сатыға көтерілдік. Тәуелсіздік жылдары Қазақстанның ішкі жалпы өнімі 12 есе өсті оның қазіргі деңгейімен 180-нен астам әлем елдерінің бел ортасындамыз. Ішкі жалпы өнімнің еліміздегі өсу қарқыны тек бұрын одақтас болған республикалар ғана емес, қазір Оңтүстік Шығыс Азияның «жолбарыстары» атанған Оңтүстік Корея, Сингапур, Малайзия елдерінің, олар егемендік алған алғашқы 20 жылдағы өсу қарқынынан жоғары. Бұдан Қазақстан дәл бүгін Орталық Азия «жолбарысы» деген түсінік тумайды, дегенмен болашақта тұрақты да жедел даму арқасында (ол үшін керек жағдайлар жасалып жатыр) олардың қатарына қосылуымыз әбден мүмкін.
Мұнан кейінгі жолдаулардың Қазақстан экономикасының заманауи бет-пердесін жасауға ерекше маңызы болды. Олар «Қазақстан жолының» өте бір күрделі тармағын дамытуға арналды. 2003-2015 жылдарға арналған индустриялық-инновациялық даму стратегиясы экономиканы технологиялық тұрғыдан қайта жарақтандырып, қазақ елін индустриялы қоғам құрып жатқан елдердің санатына қосуды мақсат етті. Қазіргі заман өте тиімді жоғары технологиялардың заманы. Және бұл бұрынғыдай дәстүрлі технологиялар емес, білім мен ғылым жаңалығын барынша мол пайдаланған инновациялық технологиялар. Америка, Батыс Еуропа, Жапония, Оңтүстік-Шығыс Азия «жолбарыстары» жылдық ішкі жалпы өнімнің 50-ден 80 пайызына дейін осы инновациялық технологиялар негізінде алады.
Аталмыш Стратегия заманның осындай өктем талабынан туған еді. Оны орындау барысында ұлттық инновациялық жүйе, технопарктер, даму институттары құрылды. Стратегияны іске асыруда білім мен ғылымды дамытудың, инновациялық технологиялар енгізуге дайындығы мол кәсіпкерлер жасақтаудың маңызы анықталды. Дегенмен, 2003-2007 жылдары Стратегияда көрсетілген іс-шаралар елімізде баяу жүрді, 2008-2009 жылдардағы дүние жүзі экономикасы дағдарысының теріс ықпалы да баяу қимылдың себебі болды. Әлемдік дағдарыстан Қазақстан тиісті қорытынды шығара білді: тек индустриялық-инновациялық технологиялық негізде жарақталған, сондықтан да тиімділігі жоғары экономика қандай да болса дағдарысқа тойтарыс бере алады. Әлемдік дағдарыстан алған негізгі сабақ осы болды.
Нәтижесінде 2010-2020 жылдарға арналған үдемелі индустриялық-инновациялық даму бағдарламасы қабылданды. Орындалу мерзімі бес жылдан екі кезеңге бөлінген осы жоба экономика саласын, оның технологиялық, жаңашылдық деңгейі мен тиімділігі жағынан Қазақстанды әлемдегі ең дамыған 50 елдің қатарына қосуды көздеп отыр. Оның ең шешуші бағыттары: индустриялық негізде және керекті инфрақұрылымды жасақтай отырып экономиканың жедел және тұрақты дамуын қамтамасыз ету; еліміздегі адами капиталдың бәсекеге қабілеттілігіне осы салаға инвестиция көлемін арттыру негізінде қол жеткізу; халықтың тұрғын үйі, тұрмыс, әлеуметтік салаларының сапасын арттыру. Президент биылғы Жолдауында 2010-2020 жылдардағы стратегиялық жоспардың мақсаттарын тағы да еске салды: ішкі жалпы өнімнің өсуі кемінде 30 пайыз; өңдеуші салалардағы өсім игеруші салалар деңгейінен асып түседі немесе соған жетеді; экономиканың шикізаттық емес секторына салынатын отандық және шетелдік инвестиция кемінде 30 пайызға артады. 2014 жылға дейін жалпы құны 8,1 трлн. теңгені құрайтын 294 инвестициялық жоба жүзеге асырылады.
Президент атап көрсеткендей, біздің бәсекеге қабілеттілігімізді қазіргі таңда шектеп отырған еліміздегі еңбек өнімділігінің төмендігі. Жан басына шаққанда Қазақстанда жылдық еңбек өнімділігі 17 мың долларды құрайды, ал дамыған елдерде ол 90 мың доллар, яғни бес есе көп. Ауыл экономикасына келсек, онда қызмет істеген 20 адамның жылдық табысын озық мемлекеттерде бір ғана жұмыскер бере алады екен. Сондықтан да алдағы онжылдық еңбек өнімділігі жағынан күрделі жетістіктерге, яғни ол жалпы экономикада 2 есе, агроөнеркәсіптік кешенде 4 есе өсуді қамтамасыз ету керек. Аталмыш кешенде алғашқы бес жылдықтың өзінде еңбек өнімділігі екі есе артып, халықтың тамаққа деген сұранысының 80%-ын өз ауыл шаруашылығымызда өндірілген өнімдерді терең өңдеу арқылы қамтамасыз етуіміз керек.
Осы көрсеткіштерге жетудің маңызды бағыты – еліміздегі өңдеуші саланы қарқынды дамытып, қазір орын алып отырған экономикадағы сыңаржақ дамуды шектеу. Және де аталмыш саланы әлем деңгейіндегі жоғары технологиялармен жарақтау. Аталмыш жобада өңдеуші саланың жаңа технологиялық деңгейін жасау ісіне мемлекет тарапынан өте қомақты қаражат көзделген. Сонымен қатар, шетел инвестициясын да негізінен осы өңдеуші салаға тарту саясаты іске аса бастады, алдағы жылдарда Қытай, Оңтүстік Корея, Біріккен Араб Әмірліктері, Италия, Франция, Ресейден Қазақстан өндірісінің өңдеуші саласына 20 млрд. доллардан астам инвестиция тарту көзделіп отыр, бұл біздегі шикізат секторына тартылатын жобадан екі есе көп.
Еңбек өнімділігінің шешуші факторы адами капитал, оның сапасы, деңгейі. Жаңа технологияларды меңгеру үшін кәсіби білімі жоғары инженерлер, әсіресе техникалық прогрестің заманауи жаңа салалары – ақпараттық-коммуникациялық технология, био-нанотехнология, басқа да салаларға дайындығы жоғары мамандар керек. Қолданысқа еніп жатқан білім, ғылым бағдарламалары, «Назарбаев университеті», «Назарбаев зияткерлік мектептері», шет елдерде мамандар дайындауға арналған «Болашақ» бағдарламасы, басқа да жобаларды іс жүзінде жүргізу басталды. Президенттің Жолдауында еліміздегі жоғары оқу орындарының инновациялық қызметке көшу тетігін қалыптастыру, білім берудің сапасын арттыру және қолжетімділігін кеңейту үшін білім беруге қолдау көрсетудің жаңа қаржылық-экономикалық құралдарын енгізу көзделіп отыр. Осыдан жүз жыл бұрын білім саласына әлемдегі ішкі жалпы өнімнің 1,0% жұмсалған болса, қазір ол 5,1 % құрайды, яғни білім саласын дамыту бұл ұзақ уақыттан бері оның болашаққа деген зор маңызын түсінген үрдіс. Сондықтан да осы салаға мемлекет тарапынан бөлінген қаржы бізде ішкі жалпы өнімнің 3,9%-ын құраса, бұл көрсеткіш одан әрі дамытуды, алдағы он жыл ішінде оны әлемдегі орташа деңгейге жеткізуді қажет етеді.
Өз жүрісіңді басқалармен салыстырумен байқайсың. Тарихта тәуелсіздікке қол жеткізіп, дербес реформалар жасаған, жасап та жатқан елдер бар. Солардың кейбіреуімен 20 жылда шыққан биігімізді салыстырып көрейік. Оңтүстік Корея егемендік алғанға дейін Азиядағы ең кедей елдердің бірі еді. Қазір ол әлемдегі ең бай, халық тұрмысы жоғары елдердің санатында. 40 жыл бойы экономиканы 7%, одан да жоғары деңгейде үзбей дамытып келе жатыр. Жылда беретін ішкі жалпы өнім көлемімен дүние жүзінде тоғызыншы орында. Реформалардың алғашқы 20 жылында (1960-1980 жж.) Оңтүстік Кореядағы ішкі жалпы өнім жан басына шаққанда 1109 доллардан 3358 долларға, яғни үш есе өсті. Бесжылдық жоспар негізінде дамыған экономика алғашқы он жылда өз ішіндегі өндірісті жан-жақты дамытуға, бұрын импорттан алынатын тауарларды өз ішінде жасауға бағытталды. Тек үшінші-төртінші бесжылдықтардан бастап Оңтүстік Корея экономикасы шығарған өнімдеріне экспорттық бағыт бере бастады. Аталмыш 20 жыл ішінде осы елдің өңдеуші саласының экспорты жалпы экспорт көлемімен салыстырғанда 18,2%-дан 89,5%-ға дейін өсті. Аталмыш мерзімде туғаннан күтулі өмір ұзақтығы 55 жастан 65 жасқа дейін, яғни 10 жылға өсті.
Бұрынғы Британия колониясы Малайзия 1963 жылы егемендік алды, 1965 жылы Сингапур дербес мемлекет болып оның құрамынан шықты. Жаңа экономикалық саясат деп айдар таққан Малайзия экономикасы алғашқы оншақты жылдары кедейшілікті жоюға, бұрын теңдігі болмаған әлеуметтік саланы қайта құрылымдауға және өз елінде импорттың орнын басатын өндірісті дамытуға кетті. Тек содан кейін экспортқа бағытталған экономикалық стратегия жүзеге аса бастады. Реформалардың алдыңғы кезеңінде мемлекет тарапынан реттеу шаралары басымдық көрсетті, тек
| |  скачать работу |
Экономика – елдік тұғыры |
