Кәсіпорынның негізгі капиталын пайдалану тиімділігін талдау

Кәсіпорынның  негізгі капиталдың жалпы соммасында  әдетте негізгі қорлар  үлкен үлес салмақты алады. Олардың санына , құнына , техникалық деңгейіне, пайдалану тиімділігіне байланысты кәсіпорынның соңғы нәтижелері тәуелді: өнім өндірісі, оның өзінідік құны, пайда, рентабелділік, қаржылық тұрақтылықтың жағдайы. [15,245б.]
Негізгі құралдарды пайдалану тиімділігін жалпылама сипаттау үшін рентабелділік (пайданың негізгі өндірістік қорлардың ортажылдық құнына қатынасы), қор қайтарымы (өндірілген немесе өткізілген өнімнің құнын ҚҚС-ғын,  акциздерді алып тастағаннан кейін сомасын негізгі өндірістік қорлардың ортажылдық құнына қатынасы ),  қорсыйымдылық ( қорқайтарымның кері көрсеткіші), өнімнің  өсімінің бір  теңгесіне салынған күрделі салымдардың үлесі көрсеткіштер анықталады.  Сонымен бірге салыстырмалы үнемдеу де есептеледі:
± Ү нөқ = НӨҚ1  –  НӨҚ0  х IЖӨ                         (17)
мұнда,
НӨҚ1 , НӨҚ0 -   сәйкесті  бзистік  және  есептік жылдарда негізгі  өндірістік қорлардың ортажылдық құны;
IЖӨ — өнім өндірісінің көлеміінң индексі.
Қорлардың ортажылдық құнын есептеу барысында  тек қана өзіндік негізгі құралдар ғана емес жалға алынғандар, резервтегі және жалға берілгендер  де есепке алынады. [13,313б.]
Жеке көрсеткіштер кейбір машиналар, жабдықтар, өндірістік алаңдарды саипатту үшін пайдаланылады. Мысалы сменада жабдықтың бір данасына шаққан өнім көлемі, өндірістік алаңның 1 шаршы метіріне өнім өндірісі.
Талдау барысында өсы көрсеткіштердің динамикасы, олардың деңгейі бойынша жоспардың орындалуы , шаруа аралық салыстырмалар зерттеледі.
Негізгі өндірістік қорларды пайдалану тиімділігінің жалпылама көрсеткіші ретінде қор рентабелділігі болып табылады. Оның деңгейі тек қор қайтарымына емес сонымен өнімінң рентабелділігіне байланысты. Осы көрсеткіштердің ара байланысын келесідей көрсетуге болады:
П            ЖӨ              П
R нөқ = ———- = ———-  х ———- = ҚҚ  х  Rжө  ,                          немесе
НӨҚ         НӨҚ            ЖӨ

П            СӨ              П
R нөқ = ———- = ———-  х ———- = ҚҚ  х  Rсө         (18)
НӨҚ         НӨҚ            СӨ

мұнда,
R нөқ – негізгі өндірістік қорлардың рентабелділігі;
П — өнімді сатудан алынған пайда;
НӨҚ – негізгі өндірістік қорлардың ортажылдық құны;
ЖӨ, СӨ — сәйкесті  өндірілген немесе сатылған өнімнің құны;
ҚҚ – қорқайтарымы;
Rжө, Rсө  — өндірілген немесе сатылған өнімнің  рентабелділігі. [13,432б.]
«К & К — TALDYKORGAN»  ЖШС-нде негізгі өндірістік қорларды пайдалану тиімділігін  талдау үшін келесі кестені есептегенде мынандай қорытындылар шығады.
Кесте 1 — Негізігі қорларды пайдалану тиімділігін талдау үшін бастапқы мәліметтер
Көрсеткіш    2008
жыл    2009 жыл     2009жыл
2008 жылдың өзгерісі
Өндірілген өнімнің көлемі(ЖӨ), мың тг    96000    100800     + 4800
Өнімді өткізуден алынған  пайда, мың  тг    17900    19296    +1396
Ортажылдық құн, мың тг:
-    негізгі өндірістік қорлар (НӨҚ);
-    активті бөлігі (НӨҚ @)
-жабдықтардың бірлігі (Б)
12715
7680
120
14000
8400
127,27
+1285
+720
7,27
Үлес салмақ, коффициент:
-қорлардың активті бөлігі (ҮС@ )
0,604
0,6
-0,004
Қор рентабелділігі
(R нөқ),%    140,8    137,8    -3,0
Өнімнің рентабелділігі (Rжө), %    18,65    19,14    +0,49
Қор қайтарымы, тг:
-негізгі өндірістік қорлардың(ҚҚнөқ)
-активті бөлігінің (ҚҚ@)
7,55
12,5
7,20
12,0
-0,35
-0,5
Технологиялық жабдықтардың ортажылдық көлемі (К)
64
66
+2
Барлық жабдықтар жұмыс жасағаны (Т), мың. сағ
Оның ішінде жабдықтардың бірлігімен:
-сағат (Тбір)
-ауысым(Ау)
-күн (Күн)
240

3750
500
250
226,51

3432
470,4
245
-13,49

-318
-29,6
-5,0
Жабдықтардың ауысымдық коэфициенті(Кау)
2
1,92
-0,08
Деректер көзі: «К & К — TALDYKORGAN»  ЖШС-нің 2008, 2009 жылдардың бухгалтерлік балансы

Бұл кестені талдағанында келесі қорытынды жасауға болады: негізгі өндірістік қорлардың рентабелділік деңгейі 2007 жылы 2006 жылмен салыстырғанда 3% төмен. Қор рентабелділі және өнімнің  рентабелділігі өзгергені есебінен анықтау үшін абсолютты айырмалар әдісін пайдалануға болады.
Қор рентабелділіктің өзгерісі келесі есебінен анықтауға болады:
-    негізгі өндірістік қорлардың қор қайтарымы есебінен:
R нөқ  =   ∆ ҚҚ  х Rжө =(7,20 – 7,55)х18,65 = — 6,53%       (19)
- өнім өндірісі рентабелділігі  есебінен:
R нөқ  = ҚҚ  х   ∆Rжө = 7,20(19,14 – 18,65)= +3,53%        (20)
Бұл есептен қарап отырғанымыздай қор қайтарымы 0,35-ке  төмендегеніне байланысты негізгі өндірістік қорлардың рентабелділігі 6,53%  төмендеді. Ал өнімнің рентабелділігі 0,49%-ға көбейгендіктен  қор рентабелділігі 3,53%-ға көбейді. Нәтижесінде қор рентабелділігі 3,5%-ға төмендеді(6,53-3,53).
Негізгі өндірістік қорлардың қор қайтарымына әсер ететін бірінші деңгейлі факторларына негізгі өндірістік қорлардың жалпы сомасында қорладың активті бөлігінің үлесінің өзгеруі  және қорлардың активті бөлігінің қор қайтарымының өзгеруі  әсер етеді:
ҚҚ = ҮС@   х  ҚҚ@                                                            (21)
Берілген мәліметтерден  абсолютты айырмалар әдісімен факторларлық есептің нәтижесінде келесі шығады:
-активті бөлігінің үлес салмақтың өзгеруіне  байланысты қор қайтарымы 0,05 тг. азайды((0,6 — 0,604) х 12,5 = -0,05тг)
- активті бөлігінің  қор қайтарымының өзгергеніне байланысты қор қайтарымы 0,30тг азайды((12,0 – 12,5) х 0,6 = -0,30тг)
Нәтижесінде қор қайтарымы  0,35теңгеге азайды.
Қорлардың активті бөлігінің қор қайтарымы (технологиялық жабдықтардың)  оның құрамынан, жұмыс істеген уақытынан және ортасағаттық өнімділігінен тәуелді.
Талдау үшін келесі факторлық моделді пайдаланады:
К х Тбір  х СағӨ
ҚҚ@  = ———————-                                                    (22)
НӨҚ @

Жабдықтардың қор қайтарымының факторлық моделін кеңейтуге болады егерде жабдықтың бірлігінің жұмыс істеген уақытын  жұмыс істеген күнін (Күн), ауысым коэфициентін (Кауыс) және сменаның  орташа ұзақтылығын(Ұ) көбейтсе. [19.291б.]
Технологиялық жабдықтың орташа жылдық құны  оның санын(К) бірлігінің орташа құнына (Б)  көбейту арқылы есептеуге болады:
К х Күн х Кауыс  х Ұ х СағӨ        Күн х  Кауыс  х  Ұ х СағӨ
ҚҚ@  = ————————————— = ———————————-       (23)
К х Б                                                Б

Кәсіпорында қор қайтарымының өсіміне     факторлардың әсерін тізбелік әдісті пайдаланып есептеуге болады:
Күн ж   х Кауыс ж  Х Ұ ж  х СағӨж           250  х 2 х 7,5 х 0,4
ҚҚ@ж  = ————————————&m

1 2 3

скачать работу

Отправка СМС бесплатно