Сақтандыру

Бақылау функциясы сақтық төлемдерін жүмылдыруды жөне сақтық қорын қатаң мақсатты пайдалануды қамтамасыз етуге байланысты болатын тараптардың нақты қатынастарында көрінеді.

Соңғы уақытта бірқатар зерттеушілер сақтандыру экономи-калық категориясын сипаттау үшін тоуекелдік фунщиясын қарау-ды үсынады, өйткені сақтық тоуекелі сақтандырудың негізгі арналымымен - қолайсыз оқиғалардан болған зиянның орнын толтырумен байланысты.

Сақтық қатынастарының бір бөлігінің салыстырмалы жал-пы бағыттылығы мен (кең арналымдағы резервтік қорларды пай-далана отырып) қогамдық қоргаудың жуйесі арқылы тиісті ақша қаражаттарының арналымы болады. Бүл қатынастар мен қорлар байланысылған жөне жалпыүлттық сипаты бар төтенше уақиғаларды ескертуге жөне жоюға бағытталған. Мүндай жағ-дайларда   түрақты   жүмыс   істейтін   қорлардан   басқа(жалпы мемлекеттік материалдық резервтерден, Үкіметтің резервтік қорларынан) көсіпорындардың, үйымдардың, халық-тың ерікті қайырымдылықтары есебінен қосымша қаражаттар жүмыдцырылуы мүмкін. Бүл қорлар халыққа, өндіріс пен ин-фрақүрылымның объектілерін жаңғыртуға, экологиялық тепе-теңцікті қалпына келтіру жөніндегі шараларды жүзеге асыруға келтірілген зиянды етеуге пайдаланылады.

Қатынастырдың екінші бөлігінің біршама тар арналымдағы қоларды — әлеуметтік қорлар мен өлеуметтік қамсыздандыру қорын жасап, пайдалана отырып, азаматтардың әлеуметтік жағ-дайын қорғауға бағыттылығы болады. Бүл қатынастардың іс-өрекеті халықты өлеуметтік қорғаудың қажеттігімен байланысы.

Үшінші бөлік қатынастардың түйық аясын пайдалана оты-рып және олардың осы жиынтығы шегінде бүл қатынастардың баламалылығына жете отырып, адамдардың денсаулығы мен өл-ауқатын, олардың мүлкін, сонымен бірге шаруашылық жүргізуші субъектілердің мүлкін сақтық қорғау жөніндегі қаты-настар болып табылады. Бүл — жалпы сақтандыру мен өмірді сақтандыру және шаруашыяық жургізуші субъектілер ушін мүлікті сақтандыру.

Сақтандырудың жалпы жүйесінің салыстырмалы дербес бөлігі медициналық сақтандыру болып табылады.

Сақтандыру кезінде сақтық резервтері мен қорларын қалып-тастырудың екі негізгі әдісі қодданылады, олар: бюджеттік жөне сақтық әдістері.

Қаржыларды қалыптастырудың бюджеттік одісі бюджеттердің қаражаттарын, яғни бүкіл қоғамның қаражатта-рын пайдалануды болжайды.

Сақтық одісі қорларды шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халықтың жарналары есебінен жасауды алдын ала қарасты-рады; жарналардың мөлшері және оларды төлеудің тәртібі сақ-тандырудың түріне қарай немесе заңмен не сақтық қатынаста-рының қатысушылары арасындағы арнайы келісімшартпен анықталады.

Сақтық қатынастарының бірінші бөлігінде — қоғамдық қор-ғауда бюджеттік әдіс пайдаланылады, екінші бөлікте - әлеуметтік сақтандыруда — қос әдіс, үшінші бөлікте — жалпы сақтандыру мен өмірді сақтандыруда тек сақтық әдіс пайдаланылады.

Ірі апаттар мен нөубеттердің зардаптарын жою женіндегі шараларды қаржыландыру үшін қайырымдылық қайыр кәрсету алымы немесе белгілі бір уақиға шалмаған қатысушылар ара-сында қаражаттарды бөлу сияқты көмекші әдістер қолданылуы

мүмкін. Сонымен бірге, өзін-өзі сақтандыру негізінде ақша қара-жаттарын немесе материалдық босалқы қорларды қалыптастыру өдісі де болуы мүмкін. Мұндай әдіс ауыл шаруашылығында (бо-салқы қорлар - жемшөп, түқым, отын және т.б. қорлар), мате-риалдық өндіріс сферасының көсіпорындарында (шикізаттың, шала фабрикаттардың, басқа материалдардың босалқы қорла-ры) қолданылады; азаматтардың жекеше жинақ ақшалары олар-дың сақтық босалқы қорлары ретінде қаралуы мүмкін.

Сақтандыру экономикалық категориясының материалдық-ақшалай иелері сақтық қорлары бола алады, олар қоғамдық үдайы өндірістің элементтері, сақтық қатынастары қатысушыларының жарналары, мемлекеттік бюджет қаражаттары, қаражаттардың ерікті аударымдары, қайыр көрсету және сақтық қатынастары қатысушыларының тарапынан болатын бірқатар басқа айрық-шалықты төлемдер есебінен қалыптасатын ақшалай немесе ма-териалдық қаражаттардың резервтері болып табылады.

Сақтық қорлары — қоғамның үлттық шаруашылыгындағы сан алуан, алдын ала болжануы мүмкін емес жайттардан сақтан-дыруға арналған қоғамның резерв қорлары жүйесінің қажетті қүрамды бөлігі.

Мүліктік мүдделерді қорғауды, материалдық зияннан сақ-тандыруды және оның орнын толтыруды сақтандыруды жүзеге асыратын сақтық қоры материалдық немесе ақша қорлары ны-санында жасалады. Сақтық қорларында қоғам мүшелерінің үжымдық және жеке мүдделері қорғалады, олардың тіршілік әрекетінің сан қырлы экономикалық және өлеуметтік аспектілері көрінеді.

Сақтық қорларының басқа қорлардан ерекшелігі: олар ал-дын ала түтыну қорларына да, жинақтау қорларына да жатпай-ды. Ол — табыс ретінде түтынылмайтын жөне қорлануға міндетті қызмет етпейтін табыстардың бірден-бір бөлігі.

Нарықтық экономикада сақтық қатынастарының едәуір бөлігі коммерииялық қатынастар болып табылады. Ең алдымен бүл жалпы сақтандыру мен өмірді сақтандыру категориясына қатысты, бүлардың қызметтер көрсетуі өзгеше сақтық қызметтерін көрсетуге түрленеді және мүндай қызметтер көрсетудің еркін рыногында үсынылады. Бүл қызметтер көрсетудің бағасы сақтық тарифтері мен жарналары түрінде болады. Сақтық қызметтерін көрсетуге сүраным олардын, сапа-сымен жөне бағаның деңгейімен анықталады.

Клиенттерді тарту үшін сақтық үйымдары клиентураға қыз-мет корсетуді жақсартады, қызметтер көрсетудің ассортиментін

кеңейтеді, ысыраптар мен зияндарды отеу жөніндсгі кепілдіктерді арттырады.

Сақтандырылушылардың жарналары есебінен жасалынатын сақтық қорлары белгілі бір уақытта тікелей арналымында - сақ-тық төлемдерін төлеу үшін (сақтық жағдайының болу немесе ыктималдық сипатына қарай оның пайда болмау мезетінс дейін) пайдаланылмауы мүмкін. Мүндай жағдайларда сақтық қорла-рының қаражаттары қосымша табыс алу үшін коммсрциялық айналымға жіберілуі мүмкін. Өз кезегінде, бүл табыстардың бір бөлігін тапсырыскерлерді тарту үшін сақтық кызметтерін көрсетудің бағасын төмендетугс бағыттаған орынды. Сақтық үйымдарының осыган үқсас операциясы сақтық рыногында пайдалырак, шарттарда қолайсыз түрлі жағдайлардың салдарла-ры кезіндегі ысыраптар мен залалдардан қашқысы келстін тапсырыскерлерді тарту жоніндегі бәсекенің пайда болуына жәрдемдеседі.

Экономиканың нарықтық қатынастарға көшуі, кәсіпксрлік қызметтің дамуы, тауар мен айырбас шеңберінің, шаруашылық жүргізуші субъектілер арасындағы өзара кслісімшарт міндеттемелерінің кеңеюі сақтандыру арқылы болатын кепіддіктердің берік жүйесін талап етеді. Тек сақтандыру нсгізіндс ғана материалдық игіліктерді өндіру, болу, айыртбастау жонс түтыну процесінде пайда болатын қоғамдық және жеке мүдделерді қорғау мүмкін болады.

Өтпелі экономика жағдайындағы сақтандыру институтының ерекше маңыздылығы бірқатар факторлармен айқындалады.

Біріншіден, мемлекет тарапынан көзделген шаралардың си-паты мен көлеміне карамастан, сақтандыру халық пен үйымдар-дың түрлі мүдделерін қосымша қорғауға мүмкіндік береді. Қазіргі кезде табиғи және техногендік сипаттағы төтеншс жағдайларды жою жөніндегі шығыстардың негізгі ауырпалығы мүмкіндігі объективті түрде шектеулі болып табылатын мсмлекеттік бюд-жетке түседі.

Екіншіден, сақтандыру механизмін қазіргі жағдайда пайда-лану елдегі кәсіпкерлік қызметті жедел дамытуды, Қазақстан экономикасының негізгі саласының ерекшеліктсрін, оның кли-маты мсн гсографиялық орналасуы, экологиясының дсңгейін ескере отырып, өндіріс технологиясын жетілдіруді камтамасыз етеді.

Сақтық жүйссі республика экономикасының сснімді орі ор-нықты дамуына, халықты әлеуметтік қорғауды арттыру үшін қосымша негіз жасауға, азаматтар мен шаруашылық жургізуші

субъекті.іерінің мүлкін сақтандыруға ықпал стугс тиіс. Сақтан-дыру моселесі, медициналық сақтандыруды қоса алғанда, әлсумеп ік камсыздандырудың проблемаларына тікелсй қатыс-ты.

Сакландыру, табыс (пайда) түсіру мақсатымсн коммерция-ның шектес сфсраларына қаражаттарды инвестициялау жоніндегі сақтық үйымдарының қызметі сақтық ісі ретіндс болып корінеді.

Сақтандыру — сақгпық үйымы оз активтері есебінен жүзеге асыратыи сақтық төлемі арқылы сақтандыру шартында белгіленген сақтык жагдайы немесе озге де оқигалар туындаган квзде жеке иемесе іаңи тулгалардың заңды мудделерін муліктік жагынан қоргауга байланысты қатынастар кешені.

Сактандыру процесі сақтандыру шарты негізінде не озара сақтандыру қоғамына мүшелік негізінде жүзегс асырылады.

Сақтандыру шарты бойынша бір тарап (сақтанушы) сақтық сыйақыіарын толеуге міндеттенеді, ал скінші тарап (сақтандыру-шы) сақтық жағдайы пайда болған кезде сақтанушыға немесс оның пайдасына шарт жасалған озге де түлғаға (пайда алушыға) шартта белгіленген соманың (сақтық сомасының) шсгінде сақ-тық өтемін төлеуге міндеттенсді.

Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі бойынша мыналар сақтандырудың нысандары болып табылады:

міндеттілік дорежесі бойынша — ерікті жәнс міндстті;

сақтандыру объектісі бойынша ~ жеке жонс мүліктік;

сақтық өтемді жүзеге асыру негі

1 2 3 4 5 След.

скачать работу

Отправка СМС бесплатно