Сақтандыру
здері бойынша — жинақтау-шы жөне жинақтаушы емсс.
Міидетті сақтандыру - заңнамалық актілер талаптарына орай жүзегс асырылатын сақтандыру. Ол сақтанушының ессбінсн жүзеге асырылады. Міндетті сақтандырудын. өрбір түрі сақтан-дырудың жеке (болек) сыныбы болып табылады. Міндстті сак-тандыру нысаны бойынша әрбір сыныптың мазмүны және оны жүргіз жағдайлары бойынша қосымша талаптар сақтандырудың осы сыныбын реттейтін заңнамалық актілермсн бслгілснсді.
Ерікті сақтандыру — тараптардың еркін білдіруіне орай жүзсгс асырылатын сақтандыру.
Сақтық қызметі - сақтық (қайта сақтандыру) үйымының сақтық (қайта сақтандыру) шарттарын жасау мен орындауға бай-ланыс ы Қазақстан Республикаеы заңнамаларының талаптары-на сәйкес уэкілстті органның лицензиясы негізіндс жүзсғе асы-рылатын қызмст.
Сақтық қызмстін үйымдастыру жоне мемлекеттік реттсу мсн лицеи іиялауды жүзегс асыру үшін сақтандыру салаларга, сынып-
Сақтық үйымы бола отырып, корпорация "Сақтық қызметі туралы" заңға сойкес іс-әрекет етуге міндетті. Осыған байланыс-ты сақтандырудың немесе қайта сақтандырудың жскс келісімшарты бойынша сақтық (қайта сақтандыру) үйымының міндеттемелердің ең жоғары келемі меншікті капитал мсн сақ-тық резервтерінің 10%-ын құрайды. Тәуекелдікті сақтандыруға корпорация алатын көлемдердің әлуетін көбейту мақсатымен, сондай-ақ алапаттық сипаттағы уақиғалар кезінде төлем қабілетсіздігі тәуекелдігін болдырмау үшін жетекші халықара-лық қайта сақтандыру үйымдарына тәуекелдіктерді ішінара қайта сақтандыру практикасы жүзеге асырылады.
Сақтандырылған мүліктің түріне немесе тобына қарай сақтандарудың мынадай түрлерін ажыратады: ауыл шаруашы-лығы дақылдарын, малдарды, қүрылыстарды, мемлекеттік, жеке меншік, кооперативтік кәсіпорындардың, қоғамдық үйымдардың мүлкін, көлік қүралдарын, қаржылық тәуекелді (соның ішінде банк салымдары мен банк операцияларын, ба-ғалы қағаздар рыногындағы операцияларды), жүктерді, мүнай операцияларын (мүнай шығару, оны өңдеу және тасымалдау жөніндегі) жоне т.т. сақтандару. Мүліктік сақтандыруға міндетті нысанда көліктің барлық түрімен тасу жасалғанда тасымалдаушының жолаушылар алдындағы азаматтық-қүқықтық жауаптылығы мен автокелік иелерінің азаматтық-қүқықтық жауаптылығы сақтандырылады. 1996 жылдан бас-тан ауыл шаруашылығы өндірісін: көп жылдық екпелерді, ауыл шаруашылығы малдарын, жылжымалы және жылжымайтын мүліктерді, ауыл шаруашылығы өнімдері мен тауарларын қолайсыз табиғат-климат жағдайларынан, эпизоотиялардан және басқа дүлей апаттардан міндетті сақтандыру қайта қал-пына келтірілді.
Өмірді сақтандыру — азаматтардың өмірін, денсаулығын, еңбек қабілеттігін және жеке басына байланысты өзге де мүдделерін залалдан қорғаудың нысаны, ол жеке басты және әлеуметтік сақтандыру қызметтерінің көмегімен жүзеге асады.
Өмірді сақтандыру сақтандырылушы қайтыс болган немесе ол сақтандыру мерзімі біткенге дейін немесе сақтандыру шар-тында белгіленген жасқа дейін өмір сүрген жағдайда сақтык төлемін жүзеге асыруды көздейтін жеке басты сақтандыру түрлерінің жиынтыгы болып табылады.
Аннуитеттік сақтандыру сақтандырылушы белгілі бір жас-қа жеткен, еңбек қабілетін (жасына, мүгедектігіне байланыс-ты, науқастығына байланысты) жоғалтқан, асыраушысы қай-
тыс болған, жүмыссыз қалған жағдайларда немссс сақтанды-рылушыиың жеке табыстарының кемуіне немесс одан айы-рылуына океліп соққан өзге де жағдайларда зейнстақы нсме-се рента түрінде кезең-кезеңімен сақтық төлемдерін жүзеге асыру козделетін жеке басты сақтандыру түрлерінің жиын-тығы болып табылады.
Жеке басты сақтандырудың сан алуан түрлері бар: емірді аралас сақтандыру, балаларды сақтандыру, некені сақтандыру, шаруашылық жүргізуші субъектілер есебінен олардың қызметксрлерін сақтандыру, әуе, темір жол, теңіз, ішкі су жәнс облысаралық, халықаралық автомобиль колігінің жолаушыларын сақтандыру және т.с.с.
Жекс басты сақтандырудың аталған түрлері жолаушыларды сақтандырудан басқасы ерікті нысанда жүргізіледі. Міндетті нысанда сондай-ақ көлік қүралдары иелерінің азаматтық-қүқықтык, жауптылығы, әскери қызметшілердің жеке қүрамы, ішкі істер органдарының, үлттық қауіпсіздік, салық службасы қызметксрлері сақтандырылады.
Сақтандырудың экологиялық тәрізді түрі жіктемеде аралық жағдайда болады: ол жеке басты жонс мүліктік, міндстті және срікті болуы мүмкін.
Сақтық қатынастарының бүл бөлігінің баяндалған ерекшеліктері мүлікті жөне жеке басты сақтандыру озіндік өзгешелігі бар дербес экономикалық катсгория ретінде болып танылады деп түйін жасауға мүмкіндік береді.
І&.З. Міидст-әдеуметтікхактЯндырУ'—""
Міндетті олеуметтік сақтандыру — азаматтарды сңбск сту қабілетін жоғалтуына және (немесе) жүмысынан айрылуына, сондай-ақ асыраушысынан айрылуына байланысты кірістің бір бөлігін отеу үшін мемлекет үйымдастыратын, бақылайтын және кепілдік беретін шаралардың жиынтығы, азаматтарды әлеуметтік қорғаудың мемлекет жүзеге асыратын нысандарының бірі. Алайда бүл екі жүйенің арасындағы айырмашылық азаматтардың еңбек қызметіне қатысты жөне еңбекке жарамсыздар үшін қорларды қалыптастыру әдістерімен қаланған.(13.3 бөлімді қараңыз)
Әлеуметтік қамсыздандыру және әлеуметтік сақтандыру ка-тегорияларының іс-әрекетінің объективті қажеттігі үлғаймалы үдайы ондіріс процесінің, атап айтқанда, оның қүрамдастары-ның бірінің — жүмыс күшінің үдайы толықтырылуының талап-тарынам туындайды. Үдайы өндірістің бүл түрі үшін қаражат-
шектеулілігі жағдайында әлеумсттік толсмақыларды онбойы индексациялап отыру қажеттігін тудырды.
Қазақстанда жүргізіліп жатқан зсйнстақы рсформасынын. негізінс қойылған екінші қагидаттың іс-орскстінс негізделген жүйе мыналармен сипатталады.
1)зсйнетақымен қамтамасыз етуді мемлексттік реттеу;
2) зсйнстақы қорын қалыптастыруға қатысқан 30 жастан
төмсн смес азаматтар үшін ең аз белгілінген күнкоріс миниму-
мын сақтау жөніндегі мемлскеттің кепілдіктері;
3) зсйнстақы жинақ ақшасын жәнс элеуметтік қамсыздан-
дырудың басқа нысандарын мсжелсу;
4) зейнетақы қорланымдарын қалыптастыруға еңбск стугс
қабілстті жастагы барлық азаматтардың міндстті қатысуы;
5) сңбск стуге қабілстті азаматтардың қартайғанда озін зсй-
нстақымсн қамсыздандыруы үшін жскс жауапкершілігі;
6) инвестициялаудың тиімділігін жөне зейнстақы жинақ
ақшасыиың қауіпсіздігін қамтамасыз сту;
7) жинақтаушы зсйнетақы қорларындағы қорланымдарға
азаматтардың мүралану қүқығын бслгілсу;
8) қосымша срікті зейнетақымен қамсыздандыруға азамат-
тарға қүқық беру;
9) зсйнстақы жинақ ақшасын экономикаға инвсстициялау,
бүл оның дамуына жәрдемдеседі.
Міыдстті олсумсттік сақтандыру мынадай түрлсргс болінсді:
еңбск сту қабілстін жоғалытқан жағдай;
асыраушысынан айрылған жағдай;
жүмысынан айрылған жағдай;
Мыналар міндетті әлеуметтік сақтандырудың нсғізгі қағидат-тары болып табылады:
Қазақстан Рсспубликасының міндетті әлсумсттік сақтанды-ру туралы заңнамасын сақтау мсн орындаудың жалпыға бірдсйлігі;
олсуметтік толсмдерді қамтамасыз ету үшін қолданылатын шараларға мемлсксттің кепілдік беруі;
міндстті олсумсттік сақтандыру жүйссінс қатысудың міндеттілігі;
заңға сәйксс олумсттік аударымдарды әлсумсітік толсмдср-ге пайдалану;
олсуметтік төлемнің көзделген шарттар бойынша міндсттілігі;
әлеуметтік төлемдердің мөлшерін саралау;
міндстті әлеуметтік сақтандыруды қамтамасыз стетін мемлекеттік органдардың қызметіндегі жариялылық.
тардың негізгі көзімен — еңбекақы, басқа жексшс табыстардың қорымен қатар әлеуметтік қамсыздандыру жәнс әлеуметтік сақ-тандыру қорлары жүмыс істсйді.
Әлеумсттік арналым қорларын қалыптастырудың екі қағидаты бар:
1) үрпақтар ынтымақтастығының негізінде; жүмыс
істсйтін үрпақ жүмыс істсмсйтіндерді қамтамасыз етсді, ал,
өз ксзегіндс, еңбекке жарамдылықтан айырылуына қарай олар-
ды сңбек қызметіне кірген жаңа үрпақ ауыстырады. Бүл
қағидатқа нсгізделгсн жүйе Қазақстанда 1998 жылға дсйін
қолданылды;
2) олеуметтік қорларға, көбінесе әлеуметтік қорға азамат-
тардың дербес аударымдарының негізінде; бүл қағидаттың іс-
әрексті ксзіндс төлемақылардың мөлшсрі нақты түлғаның бүкіл
жүмыс істегсн кезіндегі салған сомасына байланысты болады.
Бүл қағидаттың іс-әрекетіне негізделгсн жүйе Қазақстандағы
зейнетақы реформасының негізіне қойылған.
Бірінші қагидатқа негізделген және Қазақстаңда 1998 жылға дейін қолданылған жүйе мынадай ерекшеліктермен сипатталады:
1) зейнетақымен қамсыздандыруға мемлекеттік монополия;
2) әлеуметтік қамсыздандыру қорларына түсстін міндетті
зенетақы жарналарының топтастырылуы;
3) жүйе ішінде қаражаттарды қайта бөлу.
Мүндай жүйе жоспарлы директивалық экономи
| |  скачать работу |
Сақтандыру | 
